ORIGINAL_ARTICLE
نهضت ترجمه و تأثیر آن بر اعتبار سنجی ظنون
خیزش حاکمان مسلمان برای ترجمه آثار دیگر ملل، در سدههای اولیه ظهور اسلام به نهضت ترجمه معروف است. تأثیر این پدیده فرهنگی بر اندیشه مسلمانان درخور توجه است و اندیشه فقهی مسلمانان از آن جدا نیست. در فقه بسیاری از ادله استنباط احکام از ظنون به شمار میروند و این در حالی است که پیروی از ظنون در قرآن کریم به شدت تقبیح شده است. این تناقضنمایی به چالشی در مسیر عمل به ادله استنباط تبدیل شده است. هدف از این نوشتار، شناخت منشأ این تناقض نمایی و کشف راه برون رفت از آن است. این نوشته که به شیوه تاریخی تحلیلی توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانهای فراهم آمده، مدعی است که تناقضنمایی یاد شده تحت تأثیر تحول معنایی واژهگان علم و ظن در اثر ترجمه علومی چون منطق رخ داده است. تعاریف و دیدگاههایی که با ترجمه به جهان اسلام راه یافته ابتدا از سوی برخی متکلمان اهل سنت در تقابل با اهل حدیث مطرح شده، اما دیدگاه برخی فقیهان شیعه نیز از آن بیتأثیر نمانده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33634_208842c183d830a26b231916eaeb8a61.pdf
2020-08-22
9
30
10.22067/jfu.v52i2.76269
حجیت ظنون
نهضت ترجمه
ظن
علم
رواقیان
احمد
ابراهیمی زاده
ebrahimi.ah@mail.um.ac.ir
1
دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
علی
جلائیان اکبرنیا
jalal20@yahoo.com
2
دانشگاه علوم اسلامی رضوی
AUTHOR
محمد
میرزایی
mirzaee@razavi.ac.ir
3
دانشگاه علوم اسلامی رضوی
AUTHOR
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، الکفایه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1431 ق – 1389.
1
آیتی، عبد المحمد، «نهضت ترجمه 2»، آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، دوره چهل و پنجم، بهمن 1354، شماره 5، صص 313-320.
2
ابن اثیر، مبارک بن محمّد، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوی، محمود محمد الطناحی، بیروت، المکتبة العلمیة، 1399 ق - 1979 م.
3
ابن انباری، أبو بکر، الأضداد، محقق: محمد أبو الفضل إبراهیم، بیروت، المکتبة العصریة، 1407 ق.
4
ابن حزم، علی بن احمد، الإحکام فی أصول الأحکام، تحقیق: أحمد محمد شاکر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، بیتا.
5
ابن حزم، علی بن احمد ، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، القاهره، مکتبه الخانجی، بیتا.
6
ابن سیده مرسی، علی بن إسماعیل، المحکم و المحیط الاعظم، تحقیق عبد الحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 2000 م.
7
ابن سیده مرسی، علی بن إسماعیل ، المخصص، محقق: خلیل إبراهم جفال، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی، 1417 ق/ 1996 م.
8
ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء (المنطق)، تحقیق سعید زاید و...، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1404 ق.
9
ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، جامع بیان العلم و فضله، بتحقیق أبی الأشبال الزهیری، سعودی، دار ابن الجوزی، الطبعة الأولی، 1994 م.
10
ابن فارس، أحمد بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، المحقق: عبد السلام محمد هارون، بیجا، دار الفکر، 1399 ق - 1979 م.
11
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، الطبعة الثالثة، دار صادر، 1414 ق.
12
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تحقیق: شعبان خلیفه و ولید محمد عوزه، قاهره، 1991 م.
13
ابو هلال عسکری، حسین بن عبدالله، الصناعتین، استانبول، بینا، 1320.
14
ابو هلال عسکری، حسین بن عبدالله ، الفروق اللغویه، تحقیق محمد ابراهیم سلیم، قاهره، دار العلم للنشر و التوزیع، بیتا.
15
ابوعبید، قاسم بن سلام، غریب المصنف، محقق محمد بن مختار العبیدی، تونس، الموسسه الوطنیه للترجمه و التحقیق و الدراسات بیت الحکمه، چاپ اول، 1990 م.
16
أحمد بن یحیی، طبقات المعتزله، تحقیق: سُوسَنّةدِیفَلْد–فِلْزَر، بیروت، دارمکتبةالحیاة، 1380 ق - 1961 م.
17
احمد رضا، معجم متن اللغه، بیروت، دار المکتبه الحیاه، 1378 ق/ 1959 م.
18
ارسطو، منطق ارسطو، مصحح: عبدالرحمن بدوی، بیروت، دار القلم، چاپ اول، 1980 م.
19
ازهری، محمد بن أحمد، تهذیب اللغه، محقق: محمد عوض مرعب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی، 2001 م.
20
استرآبادی، محمد أمین و عاملی، نورالدین، الفوائد المدنیه و الشواهد المکیه، صص، تحقیق: رحمة الله الرحمتی الأراکی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1424 ق.
21
انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، تحقیق: لجنه تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1422 ق- 1380.
22
باقلانی، ابوبکر، الانتصار للقرآن، عمان، دار الفتح، 1422 ق.
23
بدوی، عبد الرحمن، التراث الیونانی فی الحضارة الاسلامیة دراسات لکبار المستشرقین، بیجا، مکتبه النهضه المصریه، 1940 م.
24
بدوی، عبد الرحمن ، من تاریخ الالحاد فی الاسلام، قاهره، سینا للنشر، چاپ دوم، 1993 م.
25
بستانی اللبنانی، عبدالله، البستان، بیروت، المطبعه الامریکانیه، 1930 م.
26
بستانی، بطرس، محیط المحیط، بیروت، مکتبه لبنان، 1987 م.
27
بغدادی، عبد القاهر، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، الطبعة الثانیة، 1977 م.
28
توانایی، محمد حسین و بهاءالدینی، فرخنده، «بررسی مفهوم ظن و گمان در قرآن کریم»، پژوهشهای اعتقادی و کلامی، سال چهارم، شماره 15، پاییز 1388، صص 175-194.
29
التهانوی، محمد بن علی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، تقدیم وإشراف و مراجعة: رفیق العجم، تحقیق: علی دحروج، نقل النص الفارسی إلی العربیة: عبد الله الخالدی، الترجمة الأجنبیة: د. جورج زینانی، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، الطبعة: الأولی - 1996 م.
30
جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، قاهره، بینا، 1332 ق.
31
جان احمدی، فاطمه، «نهضت ترجمه، نتایج و پیامدهای آن»، تاریخ اسلام، زمستان 1379، شماره 4، صص 86- 142.
32
جمعی از نویسندگان به کوشش سید علی حسینی زاده خضر آباد، جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد، قم، دار الحدیث، 1395 ش.
33
جوهری، إسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق: أحمد عبد الغفور عطار بیروت، دار العلم للملایین، الرابعة 1407 ه - 1987 م.
34
حدادی، محمد بن تاج العارفین، التوقیف علی مهمات التعاریف، تحقیق: عبد الخالق ثروت، قاهرة، عالم الکتب، الطبعة الأولی، 1410 ق-1990 م.
35
الحسینی القریمی الکفوی، أیوب بن موسی، الکلیات معجم فی المصطلحات والفروق اللغویة، محقق عدنان درویش و محمد المصری، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1419 ق - 1998 م.
36
الحنفی الرازی، أبو عبد الله محمد بن أبی بکر، مختار الصحاح، المحقق: یوسف الشیخ محمد، بیروت – صیدا، المکتبة العصریة - الدار النموذجیة، الطبعة الخامسة، 1420 ق / 1999 م.
37
حیدری، کمال، الظنّ (دراسة فی حجّیته وأقسامه وأحکامه)، تحقیق: محمود نعمة الجیاشی، [بیجا]، دار فراقد للطباعة والنشر، چاپ اول، 1429 ق - 2008 م.
38
خضری بک، محمد، تاریخ التشریع الاسلامی، بیجا، دار الفکر، الطبعه الثامنه، 1387 ق 1967 م.
39
الخطابی، حمد بن محمد، غریب الحدیث، المحقق: عبد الکریم إبراهیم الغرباوی، دمشق، دار الفکر، 1402 ق.
40
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، الطبعة الأولی، 1422 ق - 2002 م.
41
خمینی، روح الله، انوار الهدایه فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1372 ش /1413 ق.
42
خوانساری، محمد، منطق صوری، تهران، آگاه، 1386.
43
الخوری الشرتونی البنانی، سعید، ذیل اقرب الموارد، قم، منشورات مکتبه آیتالله المرعشی النجفی، 1403 ق.
44
ذکیانی، غلامرضا، «ارزیابی ترجمه عربی قیاس ارسطو (دفتر دوم)»، منطق پژوهی، سال دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1390، 77-95.
45
رضاداد، علی، مکتب حدیثی بغداد (از قرن دوم تا نیمه قرن پنجم)، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، 1395.
46
روزنتال، فرانتس، «نهضت ترجمه گفتگویی میان تمدن یونانی و تمدن اسلامی»، مترجم: نگار ذیلابی، تاریخ اسلام، پاییز 1382، شماره 15، 157-176.
47
رونی ایلی الفا، موسوعه اعلام الفلسفیه، بیروت، دارالکتب، الطبعه الالی، 1412 ق – 1992 م.
48
زبیدی، محمّد بن محمّد، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق: علی شیری، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1414 ق.
49
الساعاتی، أحمد بن علی، بدیع النظام (او: نهایة الوصول إلی علم الأصول)، تحقیق: سعد بن غریر بن مهدی السلمی، بیجا، جامعة أم القری، 1405 ق - 1985 م.
50
السنیکی، زکریا بن محمد، الحدود الأنیقة والتعریفات الدقیقة، محقق: مازن المبارک، بیروت، دار الفکر المعاصر، الطبعةالأولی، 1411 ق.
51
سیستانی، علی، الرافد فی علم الأصول، تقریر سید منیر، بیجا: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، الطبعه الالی، 1414 ق.
52
السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، معجم مقالید العلوم فی الحدود والرسوم، محقق: محمد إبراهیم عبادة، القاهرة، مکتبة الآداب، بیتا.
53
شافعی، محمد بن إدریس، الرساله، محقق: احمد شاکر، مصر، مکتبه الحلبی، الطبعة: الأولی، 1358 ق/1940 م.
54
شاکر، محمد کاظم، «پژوهشی در معنای ظن و جایگاه معرفتی و اخلاقی آن در قرآن»، تابستان 1386، شماره 84، صص 107-125.
55
شریف جرجانی، علی بن محمد، کتاب التعریفات، ضبطه وصححه: جماعة من العلماء بإشراف الناشر، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی، 1403 ق -1983 م.
56
شعبان اسماعیل، اصول الفقه تاریخه و رجاله، ریاض، دار المریخ، 1981 م.
57
شوقی ضیف و دیگران، مجمع اللغه العربیه، المعجم الوسیط، مصر، مکتبه الشروق الدولیه، 1425 ق / 2004 م.
58
شهید اول، محمد بن مکی، الألفیة فی فقه الصلاة الیومیة، محقق: مرکز پژوهشهای اسلامی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1408 ق.
59
الشیبانی، محمد بن الحسن، الاصل، تحقیق وَ درَاسَة: محمَّد بوینوکالن، بیروت، دار ابن حزم، الطبعة: الأولی، 1433 ق - 2012 م.
60
صابری، حسین، «تحقیقی در حجیت مطلق ظن»، مشکوة، ش 60، 1388 ش، صص 120-159.
61
صابری، حسین ، تاریخ فرق اسلامی، تهران: سمت، چاپ اول، 1388 ش.
62
صاحب بن عباد، اسماعیل، المحیط فی اللغة، محقق: آل یاسین، محمدحسن، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1414 ق.
63
صاحب معالم، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی ، چاپ نهم، بیتا.
64
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، 1425 ق.
65
صفا، ذبیحالله، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، تهران، رامین، 1384.
66
صلیبا، جمیل، المعجم الفلسفی، بیروت، الشرکة العالمیة للکتاب، 1414 ق.
67
طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، تحقیق: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، مؤسسةالنشرالإسلامی، چاپ: اول، 1421 ق.
68
طغرلی پور، احمد، «تأمل بر ادله شیخ انصاری (ره) بر اصالت عدم حجیت ظن»، فقه، بهار 1391، ش 71، صص 173-218.
69
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: أحمدحبیب قصیرالعاملی، بیجا، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، 1409 ق.
70
طوسی، محمد بن حسن ، العُدة فی أصول الفقه، قم، محمد تقی علاقبندیان، 1417 ق.
71
علامه حلی، حسن بن یوسف، تهذیب الوصول الی علم الاصول، محقق: رضوی کشمیری، محمد حسین بن علینقی، لندن، موسسه الامام علی، 1380.
72
علامه حلی، حسن بن یوسف ، مبادی الوصول إلی علم الأصول، قم، المطبعة العلمیة، 1404 ق.
73
علامه حلی، حسن بن یوسف ، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
74
علامه حلی، حسن بن یوسف ، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، محقق: مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد، آستان قدس، 1412 ق.
75
علامه حلی، حسن بن یوسف ، نهایه الوصول الی علم الاصول، محقق: بهادری، ابراهیم، قم، موسسه الامام الصادق، 1425 ق – 1382.
76
علامه طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
77
علم الهدی، محمد صادق، «سیر تاریخی حجّیت خبر واحد در اصول فقه شیعه»، فصلنامه پژوهشهای اصولی، شماره ۱۷، تابستان ۹۲ ش.
78
علمالهدی، علی بن حسین، الذریعة إلی أصول الشریعة، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، 1376.
79
علمالهدی، علی بن حسین ، رسائل الشریف المرتضی، قم، دار القرآن الکریم، 1405 ق.
80
العَوْتبی، سَلَمة بن مُسْلِم، الإبانة فی اللغة العربیة، المحقق: عبد الکریم خلیفة، نصرت عبد الرحمن، صلاح جرار، محمد حسن عواد، جاسر أبو صفیة، مسقط، وزارة التراث القومی والثقافة، الطبعة: الأولی، 1420 ق - 1999 م.
81
غزالی، محمدبن محمد، معیار العلم فی فن المنطق، محقق: سلیمان دنیا، مصر، دارالمعارف، 1961 م.
82
الفاخوری، حنا و الجر، خلیل، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، کتاب زمان، چاپ دوم، 1358.
83
فارابی، ابونصر، المنطقیات، مصحح: محمد تقی دانش پژوه، قم، مکتبة آیة اللّه المرعشی، چاپ اول، 1408 ق.
84
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، مکان چاپ: قم، نشر هجرت، چاپ دوم، 1409 ق.
85
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، تحقیق: مکتب تحقیق التراث فی مؤسسة الرسالة، بیروت، مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الثامنة، 1426 ق - 2005 م.
86
قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، چاپ ششم، 1371 ق.
87
القطان، مناع، تاریخ التشریع الاسلامی، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع، 1996 م.
88
کراع النمل، علی بن الحسن، المنتخب من غریب کلام العرب، محقق: محمد بن أحمد العمری، جامعة أم القری (معهد البحوث العلمیة وإحیاء التراث الإسلامی)، الطبعة الأولی، 1409 ق - 1989 م.
89
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: غفاری علیاکبر و آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.
90
گرجی، ابو القاسم، ادوار اصول فقه، تهران، میزان، چاپ اول، 1385.
91
ماکوولسکی، تاریخ منطق، ترجمه فریدون شایان، تهران، مهارت، چاپ دوم، 1366.
92
محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، لندن، موسسه امام علی علیهالسلام، 1423 ق.
93
مدرسی طباطبایی، حسین، مقدمهای بر فقه شیعه؛ کلیات و کتابشناسی، ترجمه آصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، 1368.
94
مدکور، ابراهیم و سعادت اسماعیل، «نهضت ترجمه در جهان اسلام»، کتابداری، آرشیو و نسخه پژوهی، نشر دانش، مرداد و شهریور 1362، ش 17، صص 6-17.
95
مدکور، ابراهیم، «منطق ارسطو نزد متکلمان اسلامی»، ترجمه محمد خوانساری، ادیان و مذاهب و عرفان، تحقیقات اسلامی، بهار و تابستان 1365 – شماره 1، صص 42-59.
96
مدنی، علیخان بن احمد، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد مقدس، موسسة آل البیت علیهمالسلام لاحیاء التراث، چاپ اول، 1384 ق.
97
معلوف، لویس، المنجد فی اللغه و الادب و العلوم، بیروت، المطبعه الکاثولیکیه، الطبعه التاسع عشر، بیتا.
98
مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، تحقیق: شیخ ابراهیم الانصاری، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، چاپ اول، 1413 ق.
99
مفید، محمد بن محمد ، مختصر التذکره باصول الفقه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق
100
مهدوی، یحیی، شکاکان یونان، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1376.
101
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، القوانین المحکمة فی الأصول، قم، احیاء الکتب الاسلامیه، 1430 ق.
102
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، عوائد الایام، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1375.
103
وحید بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل، الفوائد الحائریه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1415 ق.
104
هاشمی، احمد و دیگران، نهضت ترجمه، تهران، نشر کتاب مرجع، 1389.
105
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل انتقادی دلایل فقیهان بر «قتل»، «بردگی»، «منّ» و «فداء» اسیر جنگی
با آنکه قرآن کریم حکم اسیر جنگی را منحصر به دو گزینه «منّ» و «فداء» (آزاد کردن بدون عوض و با عوض) دانسته است، بسیاری از فقیهان، حکم «قتل» و «بردگی» را نیز بدان افزودهاند. برخی نیز مدعی انحصار حکم در دو گزینه اخیر شده و فقط «مسلمان شدن» را راه آزادی اسیر برشمردهاند. این گونه نظرها، دستاویز گروههای تکفیری و دستمایه تبلیغات ضد اسلامی شده است.
این نوشتار که به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانهای سامان یافته، با مطالعه متون فقهی، حدیثی و تفسیری شیعه و اهلسنت و منابع تاریخی، به نقد و بررسی دلایل فقیهان دراینباره پرداخته است. هدف از تحقیق، تبیین دقیق و عالمانه حکم اسیر جنگی در اسلام، مبتنی بر منابع و روش استدلال فقهی است تا به برداشتهای نااستوار و هجمه اسلامهراسی از این زاویه، پاسخ علمی دهد. نتایج تحقیق نشان میدهد که حکم اسیر جنگی منحصر به دو گزینه قرآنی آن (منّ و فداء) است؛ حکم قتل ویژه افرادی است که مرتکب جرمی خاص شدهاند، و بردگی اسیر نیز به فرض اثبات، حکمی موقتی در صدر اسلام به سبب شرایط ویژه آن برهه بوده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33650_b0ce95d5e4bfd6c59e3476a92000064f.pdf
2020-08-22
31
49
10.22067/jfu.v52i2.77948
اسیر جنگی
قتل و بردگی اسیر
منّ و فداء
جواد
ایروانی
irvani_javad@yahoo.com
1
دانشگاه علوم اسلامی رضوی
LEAD_AUTHOR
سید محمد حسن
موسوی خراسانی
moosavikhorasani@razavi.ac.ir
2
علوم اسلامی رضوی
AUTHOR
ابن عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بیجا، بیتا.
1
ابن قدامه، عبد الله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بیتا.
2
ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، السیره النبویه، بیروت، دارالمعرفه، 1396 ق.
3
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1410 ق.
4
ابن هشام، عبدالملک بن هشام، سیره النبی (ص)، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، 1383 ق.
5
ایروانی، جواد، «آزادی یا اجبار عقیده در موازنه میان «لا اکراه فی الدین» با آیات قتال»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش 34، 1396 ش.، صص 31-57.
6
بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، مؤسسه البعثه، 1415 ق.
7
بخاری، محمد بن اسماعیل، الصحیح، بیروت، دارالفکر، 1401 ق.
8
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بیتا.
9
جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
10
حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1413 ق.
11
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق، دارالقلم، الدارالشامیه، بیروت، 1416 ق.
12
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407 ق.
13
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1406 ق.
14
سیاه رستمی، هاجر، حسین نژاد، کتایون، افچنگی، محسن، (تهیه و گردآوری)، حقوق بینالملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیریهای مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران، 1390.
15
سیوطی، جلال الدین، الدیباج علی صحیح مسلم بن الحجاج، المملکه العربیه السعودیه، دار ابن عفان للنشر و التوزیع، 1416 ق.
16
شافعی، محمد بن ادریس، احکام القرآن، بیجا، بیتا.
17
شافعی، محمد بن ادریس ، کتاب الأم، بیروت، دارالفکر، 1403 ق.
18
صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365.
19
صادقی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات فرهنگی اسلامی، 1365.
20
صدر، محمد باقر، اقتصادنا، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1382.
21
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1417 ق.
22
طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، بیتا.
23
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406 ق.
24
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات،1403 ق.
25
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عامل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
26
طوسی، محمد بن حسن ، الخلاف، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1417 ق.
27
طوسی، محمد بن حسن ، الفهرست، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1417 ق.
28
علامه حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1412 ق.
29
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، 1373.
30
فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420 ق.
31
فضل الله، محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعه و النشر، 1419 ق.
32
فیض کاشانی، ملأ محسن، تفسیر الصافی، تهران، مکتبه الصدر، 1416 ق.
33
قطب راوندی سعید الدین هبه الله، فقه القرآن، قم، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، 1405 ق.
34
قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، 1412 ق.
35
کاشانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنایع فی ترتیب الشرایع، پاکستان، المکتبه الحبیبیه، 1409 ق.
36
الکتاب المقدس (العهد القدیم)، بیجا، دارالکتاب المقدس، 1980 م.
37
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، چ 3، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.
38
کیاهراسی، علی بن محمد، آیات الاحکام، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405 ق.
39
مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحارالانوار، تحقیق محمدباقر بهبودی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.
40
مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی ، مرآه العقول، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1404 ق.
41
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، تحقیق سید صادق شیرازی، تهران، انتشارات الاستقلال، 1409 ق.
42
محقق داماد، مصطفی، «حق استئسار در حقوق بینالمللی اسلامی بر اساس کتاب و سیره نبوی»، مجموعه مقالات اسلام و حقوق بین الملل بشردوستانه، تهران، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشر دوستانه بین المللی با همکاری نشر میزان، 1392.
43
مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
44
معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416 ق.
45
معرفت، محمدهادی ، شبهات و ردود، قم، مؤسسه التمهید، 1423 ق.
46
مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دارالکتاب الاسلامی، 1424 ق.
47
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1373.
48
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416 ق.
49
نووی، یحیی بن شرف، المجموع فی شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بیتا.
50
ORIGINAL_ARTICLE
مستندات محذور تأسیس فقه جدید
یکی از محاذیری که فقهای امامیه در لابه لای کتب فقهی و اصول فقهی در ردّ اثبات یا نفی حکم به آن استناد نمودهاند، تأسیس فقه جدید است. با وجود کاربرد نسبتاً زیاد این دلیل در کلام فقها تعریفی از تأسیس فقه جدید و همچنین پشتوانه محذور بودن آن ارائه نشده است. آنچه این پژوهش در پی یافتن آن است مفهوم تأسیس فقه جدید و پشتوانه محذور بودن آن است. در این راستا مؤلفات فقهی و اصول فقهی امامیه و دیگر اسناد مکتوب با کلید واژههای متنوع مورد جستجو و بررسی قرار گرفتهاند و پس از یافتن مصادیقی از استنادات فقها سعی در کشف مفهوم و پشتوانه محذور بودن تأسیس فقه جدید به عمل آمده است. نتیجه تحقیق اینکه تأسیس فقه جدید با مفاهیمی مانند داشتن نظر شاذ و تغییر احکام ثابت هم ردیف شده است. پشتوانههای احتمالی این محذور که به نحوی از لا به لای کلام فقها به دست آمده، عبارتند از: ملازمه میان تأسیس فقه جدید و مخالفت با اجماع، مخالفت با اقتضائات عصر معصومین، مخالفت با روح تعبد، مخالفت با ضوابط اصول فقه، مخالفت با ضرورت مذهب و مخالفت با تنقیح مناط. با بررسی هریک از موارد عدم توانایی آن برای اثبات محذور بودن تأسیس فقه جدید مشخص شده است. بنابراین میتوان گفت تأسیس فقه جدید فی نفسه محذور نیست؛ البته این مطلب به معنی مخالفت فقه جدید با فقه سنتی نخواهد بود، بلکه به معنای ضرورت استفاده از ادله محکم در استنباطات فقهی است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33664_5680aeb09b88c95bda3d935507b067ad.pdf
2020-08-22
51
72
10.22067/jfu.v52i2.68941
تأسیس فقه جدید
فلسفه فقه
ادله فقهی
فقه پویا
مرضیه
فتح آبادی
taranom738.f@gmail.com
1
دانشگاه حکیم سبزواری
AUTHOR
سید جواد
خاتمی سبزواری
f.rajaei@hsu.ac.ir
2
دانشگاه حکیم سبزواری
LEAD_AUTHOR
فاطمه
رجایی
3
دانشگاه حکیم سبزواری
AUTHOR
موسی
حکیمی صدر
m.zarghi@hsu.ac.ir
4
حکیم سبزواری
AUTHOR
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، موسسة آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.
1
آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، مؤلف، 1380.
2
آملی، هاشم، المعالم المأثورة، قم، مؤلف الکتاب، 1406 ق.
3
ابن ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
4
اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
5
اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، تهران، دار الأسوة للطباعة و النشر، 1417 ق.
6
انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاُصول، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1375.
7
انصاری، مرتضی بن محمد امین ، مکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
8
بدری، تحسین، معجم مفردات، أصول الفقه المقارن، تهران، المشرق للثقافة و النشر، 1428 ق.
9
برقی، احمد بن محمد، المحاسن. قم، دار الکتب الإسلامیة، 1371.
10
بروجردی، حسین، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، قم، دفتر حضرت آیة الله بروجردی، 1416 ق.
11
بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، اسلامی، 1375.
12
بهبهانی، محمد باقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة العلامة، 1417ق.
13
تنکابنی، محمد، إیضاح الفرائد، تهران، مطبعه الاسلامیه، بیتا.
14
حر عاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیة، قم، المطبعة العلمیة، 1403 ق.
15
حر عاملی، محمد بن حسن ، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.
16
حسینی شاهرودی، محمود بن علی، الحج، قم، مؤسسه انصاریان، بیتا.
17
حسینی شیرازی، محمد، إیصال الطالب إلی المکاسب، تهران، منشورات اعلمی، بیتا.
18
حکیم، عبدالصاحب، منتقی الاصول، قم، دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، 1418 ق.
19
حکیم، محسن طباطبایی، منهاج الصالحین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1410 ق.
20
خمینی، روح اللّه، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1415ق.
21
خمینی، مصطفی، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1418 ق.
22
خوانساری، احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405 ق.
23
خوانساری، موسی بن محمد، رسالة فی قاعدة نفی الضرر، تهران، المکتبة المحمدیة، 1373.
24
خوئی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی، قم، دارالهادی، 1410 ق.
25
خوئی، ابوالقاسم ، مصباح الأصول، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، بیتا.
26
خوئی، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهة، قم، انصاریان، 1417 ق.
27
رشتی گیلانی، حبیب الله، الغصب، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، بیتا.
28
روحانی، محمد، المرتقی الی الفقه الارقی، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة، 1413 ق.
29
سبحانی تبریزی، جعفر، الرسائل الأربع، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1415 ق.
30
سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1413 ق.
31
سیفی مازندرانی، علی اکبر، دلیل تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1417 ق.
32
شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رایپرداز، 1419 ق.
33
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
34
شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
35
صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1430 ق.
36
صدر، محمد باقر، مباحث الأصول، قم، مقرر، 1408 ق.
37
صینی، اسماعیل محمود، المکنز العربی المعاصر، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1414 ق.
38
طباطبایی قمّی، تقی، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم، کتابفروشی محلاتی، 1423 ق.
39
طباطبایی قمّی، تقی ، دراساتنا من الفقه الجعفری، مطبعة الخیام، قم، 1400 ق.
40
طباطبایی قمّی، تقی ، مبانی منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الشرق، 1426 ق.
41
طباطبایی قمّی، تقی ، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة 1387 ق.
42
طباطبایی قمّی، تقی ، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.
43
عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
44
عراقی، ضیاءالدین، نهایة الأفکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بیتا.
45
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415 ق.
46
علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1413 ق.
47
علامه حلّی، حسن بن یوسف ، نهج الحقّ و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1982 م.
48
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، 1406 ق.
49
قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371.
50
کاشف الغطاء، جعفر، شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلاّمة ابن المطهر، مؤسسه کاشف الغطاء- الذخائر، 1420 ق.
51
کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414 ق.
52
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، 1429ق.
53
محقق داماد، محمد، المحاضرات، مبارک اصفهان، بیتا.
54
مدنی، علی خان، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد، موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1384.
55
مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، محقق: غفاری، علی اکبر و محرمی زرندی، محمود، قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413 ق.
56
مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین علیه السلام، 1411 ق.
57
مکارم شیرازی، ناصر ، النکاح، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، 1424 ق.
58
موحدی لنکرانی، محمد فاضل، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
59
مهنا، عبد الله علی، لسان اللسان تهذیب لسان العرب، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1413 ق.
60
نائینی، محمد حسین، أجود التقریرات، قم، مطبعه العرفان، بیتا.
61
نائینی، محمد حسین ، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، 1373.
62
همدانی، آقا رضا بن محمد هادی، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، 1416 ق.
63
یزدی، محمد کاظم طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409 ق.
64
یزدی، محمد کاظم طباطبایی ، سؤال و جواب، تهران، مرکز نشر العلوم الإسلامی، 1415 ق.
65
سایتها:
66
اشرفی، (16/5/1396)، درس خارج اصول
67
http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/ashrafi/
68
اشرفی، (17/5/96)، درس خارج فقه
69
http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/ashrafi/
70
خلخالی، (16/5/1396)، درس خارج اصول
71
http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/khalkhali/
72
سبحانی، (14/5/96)، مبحث قواعد فقهیه درس خارج
73
http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/sobhani/
74
سبحانی، (20/5/96)، درس خارج فقه
75
http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/sobhani/
76
شبیری، سید رضا (13/5/ 96)، درس خارج فقه
77
http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/shobeiry/
78
مظاهری، (23/5/96)، درس خارج اصول
79
http://eshia.ir/Feqh/Archive/text/mazaheri/
80
مظاهری، درس خارج فقه
81
http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/
82
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی امکان اشتراط ضمان امین در قرارداد مضاربه و عقود مشارکتی بانکی از منظر حقوقی و فقهی (امامیه و عامه)
از منظر فقه مدنی، «امین» جز در صورت تعدی یا تفریط، ضامن هیچ گونه خسارتی نیست. اما آیا میتوان با شرط ضمن عقد، امین را حتی در صورت عدم افراط و تفریط، ضامن دانست؟ این مسئله از مسائل اختلافی و مسبوق به پیشینه در فقه اسلامی است و جنبهای که آن را روزآمد میسازد، تحلیل این مسئله در «عقود مشارکتی بانکی از جمله قرارداد مضاربه» است. اکثریت قریب به اتفاق فقیهان شیعه و اهلسنت، اشتراط ضمان امین را به صورت «شرط نتیجه» به دلیل مخالفت با اقتضای ذات عقد و نیز منافات با اقتضای امانت، مالکیت و نیابت عقد مضاربه، «باطل و مبطل» میدانند. اندکی که به صحت «شرط فعل ضمان»، فتوا دادهاند، شرط مذکور را «وعدهای» به حساب آوردهاند که صرفاً موجد «حکم تکلیفی محض» بوده و قابلیت ایجاد «حکم وضعی ضمان» را ندارد. به نظر میرسد مستندات قائلان به صحت شرط مزبور، از اتقان برخوردار نیستند و مستندات مخالفان مانند اطلاق «صحیحة محمد بن قیس» که اشتراط ضمان تاجر را عامل «انقلاب ماهیت» مضاربه به عقد قرض ربوی معرفی میکند، راجحاند. هر چند قانونگذار ایران نیز، همین دیدگاه را در ماده 558 قانون مدنی پذیرفته است اما ماده 12 دستورالعمل اجرایی قانون بانکداری بدون ربا مصوب 62، ضمان امین را تجویز نموده است که نیازمند اصلاح است. این تحقیق بر اساس روش توصیفی و تحلیلی و بهرهگیری از ابزار گردآوری اسنادی سامان یافته است. رویکرد اصلی مقاله، فقهی است ولی به جهت نیاز به تحلیل قوانین مرتبط کشور، مسئله از منظر حقوقی نیز مورد واکاوی قرار گرفته است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33682_a227b415b06167ef71c238bf4ea4124d.pdf
2020-08-22
73
97
10.22067/jfu.v52i2.65727
شرط ضمان امین
عقد مضاربه
شرط خلاف مقتضای ذات عقد
شرط خلاف مقتضای امانت
شرط خلاف مقتضای مالکیت و نیابت
صدیقه سادات
فقیه
faqih.sediqe@gmail.com
1
دانشگاه پیام نور تهران
LEAD_AUTHOR
حسین
ناصری مقدم
naseri1962@gmail.com
2
دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
علی اصغر
ابوالحسنی
abolhasani2003@yahoo.com
3
دانشگاه بیام نور تهران
AUTHOR
ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410 ق.
1
ابن زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1417 ق.
2
ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.
3
ابنحمزه، محمدبن علی، الوسیله، مصحح: محمدحسون، قم، انتشارات کتابخانه آیتالله مرعشی ، 1408 ق.
4
ابنرشد، محمدبن احمد، بدایه المجتهد و نهایه المقصد، قاهره، دارالحدیث، مصر، 1425 ق.
5
ابنقدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، مکتبهالقاهره، چاپ سوم، 1389 ق.
6
باریکلو، علیرضا، «شرط ضمان امین در فقه امامیه»، مجله مطالعات اسلامی، ش 67. (1384).
7
باقری، احمد و بهمنپوری، عبدالله، «نقد و بررسی ادلة بطلان شرط ضمان مستأجر»، مجلة حقوق، دورة 38، پاییز، شمارة 3، صص 56-43. (1387).
8
بجنوردی، محمد بن حسن، قواعد فقهیه، تهران - ایران، مؤسسه عروج، چاپ سوم، 1401 ق.
9
بحرانی، آل عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، قم، مجمع البحوث العلمیة، چاپ اول، بیتا.
10
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405 ق.
11
البغدادی الحنفی، ابومحمد غانمبنمحمد، مجمع الضمانات، دارالکتب الاسلامی، بیتا.
12
تسخیری، محمدعلی، «جایگاه الفاظ و معانی در قراردادهای مالی»، مجلة اقتصاد اسلامی، شمارة 18، صص 11- 34. (1384)،
13
تسخیری، محمدعلی ، مضاربه، تهران، کتابخانة گنج دانش، چاپ اول، 1384.
14
حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.
15
حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول، 1416 ق.
16
حکیم، محسن ، منهاج الصالحین (المحشّی للحکیم)، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ اول، 1410ق.
17
خرازی، محسن، «پژوهشی در اقسام بانک و احکام آن»، مجلة فقه اهلبیت، بهار، شمارة 45، صص 54-27. (1385).
18
خطّابی، حمد بن محمد، معالم السنن، وهو شرح سنن أبی داود، حلب،سوریه، المطبعة العلمیة، 1351 ق.
19
الخلیفی، عبدالعزیز، ضمان المضارب فی ضوء تجربه المصارف الإسلامیه، مجله دارالحدیث الحسنیه، العدد 12، صص 104-95. 1415 ق.
20
خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیله، 2 جلد، قم،مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، 1379.
21
خوانساری، احمدبن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405ق.
22
خوئی، ابو القاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی، (مبحث الإجاره)، بیتا.
23
خوئی، ابو القاسم ، مبانی العروة الوثقی، قم، منشورات مدرسة دار العلم - لطفی، چاپ اول، 1409 ق.
24
خوئی، ابو القاسم ، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، چاپ اول، 1422 ق.
25
خوئی، ابو القاسم ، مصباح الفقاهة (المکاسب)، بیتا.
26
الدبیان، دبیان بن محمد، المعاملات المالیه اصاله و معاصره، ریاض، انتشارات،مکتبه الملک فهد الوطنیه، عربستان سعودی، 1432 ق.
27
رستگار جویباری، محیالدین، «حدود مسئولیت امین در عملیات بانکی غیر ربوی»، مجله فقه، سال چهاردهم، شمارة 53، صص 164-140. (1386).
28
سنهوری، عبدالرزاق احمد، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1954 م.
29
شمس الائمه سرخسی، محمدبن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1414 ق.
30
شهیداول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دارالتراث - الدار الإسلامیة، چاپ اول، 1410 ق.
31
شهیدثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - کلانتر)، قم - ایران، کتابفروشی داوری، چاپاول، 1410 ق.
32
صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی، هفتم، 1404 ق.
33
صادقی، علیاکبر، «شرط ضمان مستأجر»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 13 و 14، صص 28-7. (1372).
34
صدر، محمد باقر، اقتصادنا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی - شعبه خراسان، چاپ اول، 1417 ق.
35
صدر، محمد باقر ، البنک اللاربوی، بیروت - لبنان، دار التعارف للمطبوعات، چاپ هفتم، 1401 ق.
36
صفّار، محمدجواد، «نقد و تحلیل حقوقی مادة 558 قانون مدنی پیرامون شرط ضمان مضارب»، نامه مفید، شماره چهاردهم، تابستان، 1377.
37
طباطبایی، علی بن محمد حائری، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسة آلالبیت (علیهمالسلام)، مصحح،محمد بهرهمند و دیگران، چاپ اول، 1418 ق.
38
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، 6 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامی ، چاپ اول، 1407 ق.
39
طوسی، محمد بن حسن ، المبسوط فی فقه الإمامیة، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران - ایران، سوم، 1387 ق.
40
عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - الحدیثة)، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1419 ق.
41
علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول، 1414 ق.
42
علامه حلّی، حسن بن یوسف ، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.
43
علویرضوی، یحیی، «شرط ضمان عامل در قرارداد مضاربه»، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال نهم، شمارة 33، بهار، صص،178- 161.
44
عمیدزنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان، چاپ دوم، تهران، نشر میزان، 1389.
45
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، مصحح،ضیاء الدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیهالسلام، چاپ اول، 1406 ق.
46
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی ، مفاتیح الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیهالله مرعشی، چاپ اول، بیتا.
47
قمّی، تقی طباطبایی، الغایة القصوی فی التعلیق علی العروة الوثقی - کتاب المضاربة، تک جلدی، قم،انتشارات محلاتی، چاپ اول، 1423 ق.
48
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ مشارکتها-صلح، چاپ پنجم، تهران،کتابخانة گنج دانش، 1379.
49
کاتوزیان، ناصر ، قواعد عمومی قراردادها، تهران،شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم، 1380.
50
کاتوزیان، ناصر ، نظریه عمومی تعهدات، تهران: نشر دادگستر، 1379.
51
کاشانی، محمود، «نارساییهای حقوقی بانکداری در ایران»، مجله تحقیقات حقوقی، پاییز و زمستان، شمارة 42، صص 68-9. (1384).
52
کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم - ایران، مؤسسه آلالبیت علیهم السلام، دوم، 1414ق.
53
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.
54
کیدری، محمد بن حسین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم،مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1416ق.
55
مامقانی، محمد حسن بن عبد الله، غایة الامال فی حاشیة المکاسب مع نهایة المقال فی تکملة غایه الامال، قم، مطبع ثامنالحجج (ع)، 1423 ق.
56
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصر المزنی، المحقق،الشیخ علی محمد معوض و الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1419 ق.
57
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیهالله مرعشی ، 1406 ق.
58
محبوبی، سیدنصرالله، «بررسی شرط ضمان امین با تکیه بر ضمان مستأجر»، مجلة مطالعات اسلامی، فقه و اصول، سال چهل و پنجم، شمارة پیاپی 94، پاییز، صص 142-123. 1392.
59
محقق حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم، 1418 ق.
60
محققداماد، مصطفی، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر علوماسلامی. 1393.
61
محققداماد، مصطفی ، قواعد فقه (بخش مدنی،مالکیت و مسئولیت)، چاپ چهلوچهارم، تهران، مرکز نشر علوماسلامی، 1393.
62
مراغی، میر عبد الفتاح بن علی، العناوین الفقهیة، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.
63
مرداوی، علیبن سلیمان، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
64
مصطفوی، محمدکاظم، مأة قاعده فقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، 1421 ق.
65
مطهری، مرتضی، مسئلة ربا و بانک، تهران، انتشارات صدرا، چاپ بیست و دوم، 1393.
66
مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین (علیهالسلام)، چاپ سوم، 1411 ق.
67
نائینی، محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران - ایران، المکتبة المحمدیة، 1373 ق.
68
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل (للنراقی)، قم، کنگره نراقیین، ملأ مهدی و ملأ احمد، چاپ اول، 1422 ق.
69
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی ، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، در یک جلد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 ق.
70
نظرپور، محمدمهدی و خوشاخلاق، مهدی، «بررسی فقهی تضمین سرمایه در اوراق مشارکت»، فصلنامة علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال سیزدهم، شمارة 50. (1392).
71
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت - لبنان، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1408 ق.
72
یزدی، محمد کاظم طباطبایی، العروة الوثقی، بیروت - لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1409 ق.
73
یزدی، محمد کاظم طباطبایی ، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب علیه السلام، چاپ اول، 1428 ق.
74
یزدی، محمد کاظم طباطبایی ، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1421 ق.
75
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی تاریخی قاعده عدم جواز اشتراط خیار در ایقاعات با رویکرد به آراء انتقادی صاحب عروه
مشهور فقیهان شیعه، عدم اشتراط خیار را در ایقاعات، یکی از قواعد عمومی ایقاعات میشمارد. چگونگی شکلگیری این قاعده، در گذر زمان، سخن از فقیهانی که در این روند، سهیم میباشند، بیان دستاویزهای مشهور برای بنای چنین قاعدهای و نقدی که صاحب عروه، بر این دستاویزها روا میدارد و دلایلی که وی، در انکار قاعده مذکور و رواج دیدگاهی نو، ارائه میدهد، عمده مطالبی هستند که مقاله حاضر با نگاهی تاریخی، در قالب پژوهشی فقیه محور، به آنها اهتمام میورزد، تا از این رهگذر، در این بخش از قواعد عمومی ایقاعات، به واقعیاتی از تاریخ فقه شیعه آگاهی بخشد.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33698_6a84a657270df440e1dec6ea14250641.pdf
2020-08-22
99
122
10.22067/jfu.v52i2.46913
خیار
خیار شرط
اشتراط خیار در ایقاع
سید علی جبار
گلباغی ماسوله
pm.sadra87@gmail.com
1
دانشگاه آزاد اسلامی
LEAD_AUTHOR
عباسعلی
سلطانی
msoltani1962@gmail.com
2
دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمد تقی
فخلعی
fakhlaei@ferdowsi.um.ac.ir
3
دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
إبن إدریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
1
ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
2
إبن براج، عبد العزیز بن براج، المهذّب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
3
إبن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
4
اراکی، محمد علی، الخیارات، قم، مؤسسه در راه حق، 1414 ق.
5
اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
6
اصفهانی، محمد حسین، حاشیة المکاسب، قم، ذوی القربی، 1431 ق.
7
انصاری، مرتضی بن محمد أمین، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415 ق.
8
ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، قم، ذوی القربی، 1431 ق.
9
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
10
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.
11
خمینی، روح اللّه، البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
12
خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، قم، انتشارات داوری، 1377.
13
خوئی، محمد تقی، الشروط، بیروت، دار المورخ العربی، 1414 ق.
14
روحانی، صادق، فقه الصادق، قم، دار الکتاب، 1412 ق.
15
روحانی، صادق ، منهاج الفقاهة، قم، انوار الهدی، 1429 ق.
16
سبحانی، جعفر، المختار فی أحکام الخیار، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1414 ق.
17
سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام، قم، المنار، 1413 ق.
18
سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.
19
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
20
شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1413 ق.
21
شهیدی تبریزی، فتاح، هدایة الطالب، قم، سماء قلم، 1430 ق.
22
صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
23
طباطبایی یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم، طلیعه نور، 1429 ق.
24
طباطبائی حائری، محمد، المناهل، قم، آل البیت (ع)، بیتا.
25
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387 ق.
26
طوسی، محمد بن حسن ، النهایة، دار الکتاب العربی، بیروت، 1400 ق.
27
طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.
28
عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
29
عراقی، علی بن محمد، حاشیة المکاسب، قم، انتشارات غفور، 1421 ق.
30
علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
31
علامه حلی، حسن بن یوسف ، تحریر الأحکام، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1420 ق.
32
علامه حلی، حسن بن یوسف ، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1414 ق.
33
علامه حلی، حسن بن یوسف ، قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
34
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
35
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، أنوار الفقاهةـ البیع، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، 1422 ق.
36
کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1414 ق.
37
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.
38
لاری، عبدالحسین، التعلیقة علی المکاسب، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1418 ق.
39
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1404 ق.
40
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، ملاذ الأخیار، قم، کتابخانه مرعشی، 1406 ق.
41
مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی، روضة المتقین، قم، مؤسسه کوشانپور، 1406 ق.
42
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الإسلام، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
43
مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
44
نائینی، محمد حسین، منیة الطالب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
45
ORIGINAL_ARTICLE
ماهیت تعزیری ثلث مازاد بر دیه نفس و آثار آن در قانون تغلیظ دیه
شرع مقدس اسلام به منظور صیانت از امنیت اجتماعی و اقتصادی و حفظ حرمت محلهای امن و مقدس، برخی از زمانها (ماههای ذیالقعده، ذیالحجه، محرم و رجب) و مکانها (حرم مکه و سایر مشاهد مشرفه با اختلاف در اقوال) را احترام و تقدسی خاص بخشیده و مجازات مرتکبان جنایت در این پهنهها را افزون بر مجازات مقدر شرعی، تشدید یا تغلیظ میکند. اگر جرم انجام شده قتل باشد، مجازات آن بنابر روایتی صحیح از امام صادق (ع) «دیه کامل و ثلث» است. در طول تاریخ فقه اسلام، مستحق دریافت ثلث مازاد، همان مستحق دریافت اصل دیه دانسته شده است و این حکم بیانگر آن است که فقها برای این مقدار زاید، ماهیتی غیر از دیه قائل نبودهاند. اما فرضیه این مقاله آن است که ثلث مازاد بر دیه ماهیت «تعزیری» دارد. در سامان یافتن تحقیق حاضر از تحلیل نصوص و روش اجتهادی به ویژه تنقیح مناط و الغای خصوصیت استفاده شده است. اثبات این فرضیه آثار متعددی را در پی دارد که مهمترین آنها استحقاق دولت اسلامی بر دریافت ثلث مازاد بر دیه نفس به عنوان یکی از منابع مالی حکومت است. تغییر مواد مرتبط قانون مجازات اسلامی از دیگر آثار مورد انتظار این نظریه است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33718_6cc101d797e0a60aa02018f71bf1afe8.pdf
2020-08-22
123
140
10.22067/jfu.v52i2.77075
تغلیظ دیه
ثلث دیه
قتل در ماههای حرام
قتل در حرم
تنقیح مناط
تعزیر
محسن
ملک افضلی اردکانی
mohsenmalekafzali@yahoo.com
1
جامعه المصطفی العالمیه
LEAD_AUTHOR
ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
1
ابن بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، بیروت، دار الاضواء، ششم، 1405 ق.
2
ابن براج، عبد العزیز، المهذب (لابن البراج)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، اول، 1406 ق.
3
اردبیلی، عبد الکریم موسوی، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله، دوم، 1427ق.
4
تبریزی، جواد بن علی، أسس الحدود و التعزیرات، قم، دفتر مؤلف، 1417 ق.
5
جمعی از نویسندگان، فرهنگنامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
6
حائری، ابوعلی، منتهی المقال فی معرفة الرجال، قم، موسسة آل البیت (ع)، 1416 ق.
7
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لأحیاء التراث، الطبعه الثانیه، 1414 ق.
8
حلی، مقداد بن عبد الله سیوری، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، 1425 ق.
9
خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، تهران، منشورات مکتبه الاعتماد، چهارم، 1403 ق.
10
خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، تهران، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، چهارم، 1430 ق.
11
خوئی، ابوالقاسم ، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بیجا، بینا، 1413 ق.
12
راوندی، سعید بن عبدالله، فقه القرآن، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، دوم، 1405 ق.
13
روحانی قمّی، صادق حسینی، فقه الصادق علیه السلام، قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام، اول، 1412 ق.
14
سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام (للسبزواری)، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، چهارم، 1413 ق.
15
شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اول، 1414 ق.
16
شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتاب فروشی داوری، اول، 1410ق.
17
شهید ثانی، زین الدین بن علی ، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
18
صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، هفتم، 1404 ق. بیروت،
19
صیمری، مفلح بن حسن (حسین)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت - لبنان، دار الهادی، اول، 1420ق.
20
طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل (ط- الحدیثة)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1418 ق.
21
طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی ، ریاض المسائل (ط- القدیمة)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول، بیتا.
22
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، سوم، 1372.
23
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، اول، 1407ق.
24
طوسی، محمد بن حسن ، النهایة، بیروت، دار الکتب العربی، 1390 ق.
25
طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الاحکام، لبنان، بیروت، دارالاضواء، 1406 ق.
26
طوسی، محمد بن علی بن حمزه، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، در یک جلد، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، اول، 1408 ق.
27
عاملی، جواد بن محمد حسینی، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - القدیمة)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1419 ق.
28
علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط- الحدیثة)، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1420 ق.
29
علامه حلّی، حسن بن یوسف ، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط- القدیمة)، مشهد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول، بیتا.
30
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، اول، 1380 ق.
31
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله/ کتاب الحدود، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار، سوم، 1427 ق.
32
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، اول، 1373.
33
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، اول، 1416 ق.
34
قانون مجازات اسلامی مصوب 1392.
35
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، سوم، 1363 ق.
36
کاظمی، فاضل، جواد بن سعد اسدی، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، بیجا، بینا، بیتا.
37
کشی، محمد بن عمرو، اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، مشهد، مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات دانشگاه مشهد، 1348.
38
کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چهارم، 1407 ق.
39
گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دار القرآن الکریم، اول، 1412 ق.
40
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع والنشر، اول، 1410 ق.
41
محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، دوم، 1408ق.
42
محقق حلّی، جعفر بن حسن ، نکت النهایة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.
43
مفید، محمّد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.
44
ORIGINAL_ARTICLE
امکانسنجی کاربست نظریه استعاره مفهومی در تحلیل مسائل اصول فقه
از نظر عالمان اصول فقه، احکام الهی نزد خداوند اموری ثابت و واقعیاند و احکام استنباط شده توسط فقیهان، ظاهریاند و در فرض ناسازگاری با آن احکام واقعی، تغییری در آنها ایجاد نمیکنند. با این وجود، این پرسش مطرح است که چه عاملی سبب میشود تا فقها در موضوعهای یکسان و با مراجعه به منابع مشابه، احکام متفاوتی استنباط کنند؟ هرچند بیشتر پاسخها به این پرسش ناظر به تأثیر زمان و مکان و تغییر موضوعهای احکام است، اما به نظر میرسد یکی از اسباب اثرگذار در تغییر احکام شرعی، اختلاف در دستگاه «استعاره-نظریه» است. بر اساس دستاوردهای زبانشناسانِ شناختگرای معاصر، فرآیند تفکر انسان، ماهیتی استعاری داشته، بیشتر استعارههای زبانی، معلول وجود استعارهها در ساختار مفهومی ذهن انسان است. بر این اساس، تمامی مفاهیم انتزاعی به واسطه فرآیند تجسم سازی از یک امر شناختهشده و عینی، مفهومی میشوند. یافتههای پژوهش حاضر که به روش تحلیلی – توصیفی و به استناد منابع کتابخانهای انجام شده است، نشان میدهد اختلاف در احکام، ناشی از اختلاف در نظریههای اصولی است و اختلاف در نظریههای اصولی، برآمده از دگردیسی در استعارههای پشتیبان و درونی این نظریات است. برای نمونه، دو استعاره «عبد و مولا» و «قانونگذار و قانون پذیر» که در طول زمان و بر اساس مفهوم انتزاعی «تکلیف» - به عنوان مهمترین و تأثیرگذارترین مفهوم انتزاعی موجود در اصول فقه - شکل گرفتهاند، سبب ایجاد نظریههای مختلفی در این علم شده و به دنبال آن بر استنباط فقیه از منابع فقهی (کتاب و سنت) نیز اثرگذار بوده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33731_0dfc0286b9f0c7d8a6cdd7a0ce824fe9.pdf
2020-08-22
141
162
10.22067/jfu.v52i2.75502
استعاره
استعاره مفهومی
اصول فقه
تغییر احکام
سعید
نظری توکلی
sntavakkoli@ut.ac.ir
1
دانشگاه تهران
AUTHOR
مسعود
جهاندوست دالنجان
jahandoost.s@gmail.com
2
دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
http://fazellankarani.com/persian/articles/3481
1
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، 1414 ق.
2
ابنسینا، حسین بن عبدالله، الشفاء المنطق، تحقیق و مقدمه عبدالرحمن بدوی، قم، منشورات مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی، بیچا، 1405 ق.
3
اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بیروت، مؤسسة آل البیت علیهمالسلام لإحیاء التراث، چاپ دوم، 1429 ق.
4
افراشی، آزیتا و حسامی، تورج، «تحلیل استعارههای مفهومی در یک طبقهبندی جدید با تکیه بر نمونههایی از زبانهای فارسی و اسپانیایی»، پژوهشهای زبانشناسی تطبیقی، شماره 5، بهار و تابستان 1392، ص 141-165.
5
امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دهم، 1373.
6
انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ نهم، 1428 ق.
7
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الأصول، تحقیق و تعلیق علی زارعی سبزواری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ ششم، 1430 ق.
8
آهنگری، احسان، خطابات قانونیه و بررسی آثار آن در فقه و اصول، پایاننامه دوره کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه امام صادق علیهالسلام، 1394.
9
بیرشک، حسین، مبانی کلامی اصول فقه امامیه؛ مکتب شیخ مفید، تهران، دانشگاه امام صادق علیهالسلام، چاپ اول، 1396.
10
پارسا، احمد و حسین پناهی، فردین، «استعارههای ترکیبی، گونهای نویافته از استعاره در سرودههای خاقانی شروانی»، بوستان ادب، شماره 8، تابستان 1390، ص 25-50.
11
تقوی اشتهاردی، حسین، تنقیح الأصول، تقریرات اصول امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1418 ق.
12
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، 1378.
13
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح – تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410 ق.
14
حکیم، محسن، حقائق الأصول، قم، کتابفروشی بصیرتی، چاپ پنجم، 1408 ق.
15
خادمزاده، وحید و سعیدی مهر، محمد، «استعارههای مفهومی علیت در دیدگاه لیکاف»، دو فصلنامه فلسفی شناخت، شماره 1/71، پاییز و زمستان 1393، ص 7-33.
16
خالقی، امیرحسین و پورعزت، علیاصغر، «بررسی امکان رویکرد چندپارادایمی و فراپارادایمی در مطالعات میانرشتهای»، مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، شماره 4، پاییز 1390، ص 1-20.
17
خمینی، روحالله، أنوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ دوم، 1415 ق.
18
سبحانی، جعفر، تهذیب الأصول، تقریرات اصول امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1420 ق.
19
سکاکی، یوسف، مفتاح العلوم، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1403 ق.
20
صدر، محمدباقر، اقتصادنا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.
21
صدر، محمدباقر ، دروس فی علم الأصول، قم، مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چاپ ششم، 1431 ق.
22
طبانه، بدوی، البیان العربی، بیروت، بینا، بیچا، 1406 ق.
23
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق.
24
طوسی، محمد بن حسن، العدة فی أصول الفقه، قم، محمدتقی علاقبندیان، چاپ اول، 1417 ق.
25
عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق اللغویة، قاهره، بینا، بیچا، 1353 ق.
26
علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الوصول إلی علم الأصول، قم، مؤسسة الإمام الصادق علیهالسلام، چاپ اول، 1425 ق.
27
علم الهدی، علی بن حسین، الذخیرة، به کوشش احمد حسینی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بیچا، 1411ق.
28
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات پارمیس، چاپ اول، 1389.
29
فارابی، ابونصر، الحروف، تحقیق محسن مهدی، بیروت، دار المشرق، 1986 م.
30
فاضل لنکرانی، محمد جواد، زمان و مکان و علم فقه، 1390
31
فرزانه، بابک، «بیان» در دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، دایره المعارف بزرگ اسلامی، 1367.
32
فیرحی، داود، فقه و سیاست در ایران معاصر-فقه سیاسی و فقه مشروطه، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1391.
33
قاضی عبدالجبار، ابن احمد، المحیط بالتکلیف، قاهره، الدار المصریة، بیچا، 1966 م.
34
کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الأصول، تقریرات اصول میرزای نائینی، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1376.
35
کدیور، محسن، نظریههای دولت در فقه شیعه، تهران، نشر نی، چاپ هفتم، 1387.
36
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.
37
گلفام، ارسلان و یوسفی راد، فاطمه، «زبانشناسی شناختی و استعاره»، تازههای علوم شناختی، سال چهارم، شماره 3، پاییز 1381، ص 227-251.
38
مددی، احمد، نظام قانونی ولائی در فقه و اصول، بیجا، بینا، بیتا (نسخه الکترونیکی).
39
مرتضوی لنگرودی، محمدحسن، جواهر الأصول، تقریرات اصول امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1376.
40
مظفر، محمدرضا، أصول الفقه، تحقیق عباس علی زارعی سبزواری، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1387.
41
معینی علمداری، جهانگیر، روششناسی نظریات جدید در سیاست (اثبات گرایی و فرا اثبات گرایی)، تهران، دانشگاه تهران، 1385.
42
مفید، محمد بن محمد، أوائل المقالات، به کوشش زنجانی و واعظ چرندابی، تبریز، بینا، 1437 ق.
43
مفید، محمد بن محمد، مختصر التذکرة بأصول الفقه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق.
44
مؤمن قمی، محمد، تسدید الأصول، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1419 ق.
45
واعظ الحسینی، محمدسرور، مصباح الأصول، تقریرات اصول سید ابوالقاسم خویی، قم، مکتبة الداوری، چاپ اول، 1422 ق.
46
واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، 1386.
47
ون دایک، تئون آدریانوس، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمه پیروز ایزدی و همکاران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، 1382.
48
هاشمی، زهره، «نظریه استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب پژوهی، شماره 12، تابستان 1389، ص 119-140.
49
هاوکس، ترنس، استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، نشر مرکز، چاپ سوم، 1380.
50
الهی خراسانی، علی، نظریه اعتبار قانونی در گذار از شخصیت گرایی، قم، پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1395.
51
یحیایی ایلهای، احمد، «تحلیل گفتمان چیست»، تحقیقات روابط عمومی، شماره 60، اردیبهشت 1390، ص 58-64.
52
Aristotle, Poetics, translated by Joe Sachs, Newburyport, Focus Publishing, 2006.
53
Fairclough, N., Language and Power, London, Longman, 1989.
54
Lakoff, G. & Johnson, M., Metaphors We Live by, Chicago and London, The University of Chicago Press, 1980.
55
Lakoff, G., The Contemporary Theory of Metaphor, in Metaphor and Thought, edited by Andrew Ortony, Cambridge, Cambridge University Press, 1993.
56
Masreman, M., “The Nature of a Paradigm”, Criticism and the Growth of Knowledge, London, Cambridge University Press, 1970, pp. 59-90.
57
Ortony, A., Reynolds, R.E & Arter J.A. “Metaphor: Theoretical and empirical research”, Psychological Bulletin, 85, 1978, pp. 919-943.
58
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل مصداقی ـ انتقادیِ جایگاه شرع در تقنین و دادرسی کیفری از رهگذر ارتباط فقه و حقوق
قانونگذاری کیفری، بیش از دیگر شاخههای حقوق مستلزم رعایت اصولی است که با منابع تقنین هماهنگی دارند. پیوند حقوق اسلام با قانونگذاری و دادرسی، بهویژه در حوزه کیفری، نیز بحثی دیرپا بوده؛ در دگرگونی نوین قانونی دچار تغییراتی شده است. در جستار فراروی، میزان پایبندی قانونگذار در قانون مجازات اسلامی به یکی از مهمترین اصول حاکم بر حوزه کیفری، یعنی اصل قانونی بودن حقوق کیفری در دو مصداق: «معاونت در جرم» (موضوع مادّه 127 قانون پیشگفته) و «جرائم حدّی» (موضوع ماده 220 همان قانون) مورد ارزیابی قرار میگیرد. نگارندگان، به تحلیل انتقادیِ دو نمونه از این تغییرات در قالب تعارضسنجی دو مادّه 127 و 220 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392/02/01 با اصول 36 و 169 قانون اساسی و قاعده قانونی بودن حقوق کیفری پرداختهاند. حاصل تحقیق، رویکرد کلّی معتدلی به پرسمان منبعیت شریعت برای قانونگذاری جزایی نیز به دست میدهد و به نظر میرسد این قابلیت را دارد که قانونگذاری را در تعاملی با اصول تقنینی و فرهنگ دینی جامعه ایران قرار دهد و نیز بتواند شتاب آشفتگی در قانونگذاری کیفری ایران را کُند و یا قطع کند و سرانجام اینکه شرع در حقوق کیفری موضوعه، منبعی است برای تقنین و نمیتواند مستقیماً منبع صدور حکم قلمداد گردد.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33746_1b8e11b337bbeb4a3ecfa0f9d9bc3a5a.pdf
2020-08-22
163
180
10.22067/jfu.v52i2.73904
شرع
قانونگذاری
دادرسی کیفری
حدود
معاونت در جرم
امیر
وطنی
vatani_amir@yahoo.com
1
دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
احمد
باقری
a_bagheri41@yahoo.com
2
دانشگاه تهران
AUTHOR
مهدی
شعبانی
mahdi.shaabani2013@yahoo.com
3
دانشگاه خوارزمی
LEAD_AUTHOR
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، مؤسّسه آل البیت علیهمالسلام، چاپ اول، 1409 ق.
1
اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، چاپ سیوسوم (ویراست دوم)، تهران، میزان، 1392.
2
انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الأصول، قم، موسسه النشر الاسلامی، چاپ پنجم، 1416 ق.
3
ایروانی، باقر، الحلقة الثانیة فی أصلوبها الثانی، تهران، قلم، 2007 م.
4
بشیریه، تهمورث، «پاسداشت حقوق اساسی در پرتو تعامل اصول 36 و 167 قانون اساسی»، مجلّه حقوقی دادگستری، شماره 62 و 63، تهران، 1387.
5
جعفری هرندی، «اضطرار اجتماعی یا احکام مترتب بر جامعه مضطر»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، سال چهارم، شماره 12، تهران، 1387.
6
حکیم، محمدتقی، الأصول العامّة فی الفقه المقارن، چاپ دوم، قم، مجمع جهانی اهلبیت، 1418 ق.
7
خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، جلد 41 موسوعة الإمام الخوئی، چاپ اول، قم، مؤسّسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1422 ق.
8
سبزواری، عبدالأعلی، تهذیب الأصول، چاپ دوم، قم، مؤسّسة المنار، 1417 ق.
9
شعبانی، مهدی ـ محبان، مسعود، «شمار جرائم حدی در حقوق کیفری امامیه؛ علل تکثر آراء و ضرورت احصاء»، فقه و اصول، شماره 107، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، زمستان 1395.
10
شهید ثانی، زینالدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسّسة المعارف الإسلامیّة، چاپ اول، 1413 ق.
11
صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأصول، چاپ اول، بیروت، الدار الإسلامیّة، 1417 ق.
12
عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، بیروت، مؤسسه النعمان، 1410 ق.
13
علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1413 ق.
14
قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوّب 15/02/1383
15
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
16
قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب مصوّب 24/10/1385
17
قانون آیین دادرسی کیفری مصوّب 04/12/1392
18
قانون مجازات اسلامی مصوّب 01/02/1392
19
قانون مجازات اسلامی مصوّب 08/05/1370
20
کاتوزیان، امیرناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، میزان، چاپ شانزدهم، 1386.
21
گلپایگانی، لطف اله، الأحکام الشرعیة ثابتة لا تتغیّر، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، 1412 ق.
22
گلدوزیان، ایرج، محشّای قانون مجازات اسلامی، چاپ اول، تهران، مجد، 1392.
23
محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، 1406 ق.
24
مرتضی، جعفر، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت، دارالهدی، چاپ چهارم، 1415 ق.
25
مظفّر، محمدرضا، أصول الفقه، قم، موسسه النشر الاسلامی، چاپ پنجم، 1430 ق.
26
مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الأصول، قم، مدرسة الأمام علی بن أبیطالب (ع)، چاپ دوم، 1428 ق.
27
منصورآبادی، عبّاس، تقریرات حقوق جزای عمومی (1) ، شیراز، دانشگاه شیراز، 1385.
28
موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسّسة النشر لجامعة المفید، چاپ دوم، 1427 ق.
29
ناصری، حسین، «درآمدی بر ارتباط فقه و حقوق»، مطالعات اسلامی (ویژه فقه و حقوق)، شماره 64، مشهد،1383.
30
نجفی توانا، علی ـ مصطفیزاده، فهیم، «جرمانگاری در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره 8، 1392.
31
هاشمی، حسین، «بررسی تعارض اصل 167 قانون اساسی با اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها»، نامه مفید، شماره 26، قم، 1380.
32