ORIGINAL_ARTICLE
بررسی اعتباریبودن علم اصول فقه و تغییر در موضوع آن بر مبنای نظریۀ اعتباریات علامه طباطبایی
نظریۀ اعتباریات از ابتکارات علامه طباطبایی است. وی با طرح این نظریۀ، تأثیرات بسزایی را در علوم گوناگون به وجود آورده و درهای جدیدی را گشوده است. علم اصول فقه نیز از این نظریه تأثیرات زیادی پذیرفته است. علامه طباطبایی اصول فقه را علمی اعتباری معرفی و تمایز در این علوم را برخلاف علوم حقیقی در غایت و هدف آن دانسته است. همچنین علامه، اصول فقه را علمی میداند که از قواعد تعیینشده نزد عقلا سخن میگوید که این نیز از نتایج نظریۀ اعتباریات است. هرچند این نظریه مسائل متعددی از اصول فقه را حل کرده ولی اشکالاتی نیز متوجه آن است؛ ازجمله اینکه در اعتباریبودن علم اصول، نحوۀ نامگذاری علوم، سیرۀ عقلا و اعتبار آن تردید وجود دارد. در مقالۀ پیشرو با روش تحلیلیتوصیفی، این تغییر در موضوع علم اصول فقه، بیان و نقدهایی مطرح شده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_34026_8074fc0b89de324cef0fd145263e1de3.pdf
2021-05-22
9
24
10.22067/jfu.v53i1.76571
علامه طباطبایی
اصول فقه
موضوع اصول فقه
اعتباریات
زهرا
آتشی
atashiz@yahoo.com
1
دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق دانشگاه شیراز
LEAD_AUTHOR
محمد جواد
سلمانپور
msalman@rose.shirazu.ac.ir
2
دانشیار دانشگاه شیراز
AUTHOR
محمد
بنیانی
m.bonyani@basu.ac.ir
3
دانشیار دانشگاه بوعلی سینا
AUTHOR
آخوند خراسانى، محمدکاظمبنحسین، کفایة الأصول، قم: آل البیت(ع)، 1409ق.
1
آقایی بجستانی، مریم، روحانی مقدم، محمد، ترحمی، زهرا، «بازپژوهی حجیت خبر واحد با استناد به سیرۀ عقلا»، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شمارۀ50، زمستان1396، ص40تا46.
2
آملی لاریجانی، صادق، ). فلسفهی علم اصول جلد اول: کلیات، شناخت علم اصول و فلسفهی آن، چاپ اول، قم: مدرسۀ علمیه حضرت ولی عصر، 1393.
3
ابنسینا، حسینبنعبدالله، الشفاء (المنطق)، قم: مکتبة آیةالله المرعشى، 1404ق.
4
اصفهانى، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بیروت: آل البیت(ع) لاحیاء التراث، 1429ق.
5
جاویدی، مجتبی، «جایگاه سیرۀ عقلا در فقه جزایی امامیه»، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شمارۀ33، پاییز1392، صص35تا54.
6
حائرى اصفهانى، محمدحسین، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404ق.
7
حسنی، ابوالحسن، «هویت دینی علوم اعتباری و مؤلفههای آن»، ذهن، شمارۀ26، تابستان1385، صص81تا102.
8
حیدرى، علی نقی، اصول الاستنباط، قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیه، 1412ق.
9
خمینى، روحالله، الرسائل، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان،1410ق.
10
خمینى، روحالله ، انوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1415ق.
11
خویى، ابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه، قم: دار الهادى للمطبوعات،1417ق.
12
دکامی، سردار، تطور تاریخی تمایز علوم نزد منطقدانان، (پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران) تهران، 1384.
13
صدر، محمدباقر، مباحث الأصول، قم: مکتب الإعلام الإسلام، 1408ق.
14
صدرالدین شیرازی، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیۀ علامه طباطبائى)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیتا.
15
صرامی، سیفالله، «جایگاه ادراکات حقیقی و اعتباری در علم اصول فقه نزد علامه طباطبایی»، مجلۀ پژوهش و حوزه، شمارۀ27 و 28، پاییز و زمستان1385، صص 236تا287.
16
طباطبایى، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا، 1364.
17
طباطبایى، محمدحسین ، حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، بیتا.
18
طباطبایى، محمدحسین ، مجموعة رسائل العلامة الطباطبائى، قم: باقیات، بیتا.
19
عابدی شاهرودی، علی، «علم اصول بر پایۀ نقد اعتباریات و تحقیق عناصر و قضایای حقیقی»، پژوهشهای اصولی، شمارۀ21، تابستان1393، صص 8 تا 38.
20
علامه حلى، حسن بن یوسف، نهایة الوصول الى علم الأصول، قم: موسسه الامام الصادق (ع)، 1425 ق.
21
غلامی، رضا، «معنا، مبنا و پیشینۀ طبقهبندی علوم در تمدن اسلامی و ایدهای برای دستیابی به طبقهبندی جدید علوم سیاسی»، فصلنامۀ تحقیقات بنیادین علوم انسانی، سال دوم، شمارۀ۲، تابستان۱۳۹۵، صص53 تا 85.
22
فیاضی، مسعود، «ماهیت احکام امضایی (از رهگذر بررسی تطبیقی آرای محقق اصفهانی و امام خمینی) در پیرامون فلسفۀ اصول فقه با نگاهی به آرای شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی،1392، ص365تا402.
23
فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، تهران: دانشگاه تهران، 1388.
24
کمرهاى، محمدباقر، أصول الفوائد الغرویة فی مسائل علم أصول الفقه الاسلامى، تهران: مطبعه فردوسی، بیتا.
25
محمدى، على، شرح اصول فقه، قم: دارالفکر، 1387.
26
محمدی، صادق، «نگاهی به نظریۀ اعتباریات و رابطۀ آن با علوم انسانی»، در فیاضی، مسعود، پیرامون فلسفۀ اصول فقه با نگاهی به آرای شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1392، صص317تا364.
27
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى، فرهنگنامۀ اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیۀ قم، 1389.
28
مظفر، محمدرضا، أصول الفقه، قم: اسلامى،1430ق.
29
مکارم شیرازى، ناصر، انوار الأصول، قم: مدرسه الامام علیبنابیطالب(ع)، 1428ق.
30
میرزاى قمى، ابوالقاسمبنمحمدحسن، قوانین الأصول، تهران: بینا، 1378ق.
31
نایینى، محمدحسین، فوائد الاُصول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1376.
32
هاشمی، حمیدرضا، ادراکات اعتباری از دیدگاه علامه طباطبایی و تأثیر آن در علم اصول فقه، چاپ اول، تهران: طراوت، 1390.
33
یزدانیمقدم، احمدرضا، «کاربرد و توجیه «نظریۀ ادراکات اعتباری» در تفسیر المیزان» یک تحلیل مقایسهای، حکمت اسلامی، شمارۀ1، سال چهارم، بهار1396، صص31تا50.
34
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی و تبیین جایگاه مصطلحات علت و حکمت در استنباط احکام
برخی از روایات و آیات دربردارنده احکام، معلَّل به تعلیلاتی هستند که فقها آنها را با دو نامگذاری حکمت و علت تقسیم کزدهاند. چنانچه چیزی علت قلمداد شود، برخلاف حکمت، معمِّم و مخصِّص حکم خواهد بود. در این مقاله سعی بر آن است اساس این تقسیمبندی، مفهوم و ویژگیهای متفاوت و متشابه حکمت از علت باز شناخته شود. ظاهر امر، نشاندهندۀ سبق ذهنی فقیه بهجهت شهرت فتوا، روایات خاص و همچنین روحیۀ احتیاط در تقسیم تعلیلات به علت و حکمت است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_34009_70a26d004f53c9d6aaf3cfb63261fbdd.pdf
2021-05-22
46
25
10.22067/jfu.v53i1.76993
حکمت حکم
علت حکم
احکام معلل
تعلیل احکام
سجاد
داورپناه مقدم
sajjad.davarpanah@mail.um.ac.ir
1
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
موسی
حکیمی صدر
m.zarghi@hsu.ac.ir
2
حکیم سبزواری
AUTHOR
قرآن کریم
1
آلوسی، محمودبنعبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، علی عبدالباری عطیة، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
2
آمدی، علیبنمحمد، الإحکام فی اصول الأحکام، عبدالرزاق عفیفی، بیروتدمشق: مکتب الإسلامی، بیتا.
3
ابنابیزمنین، محمدبنعبدالله، تفسیر إبن أبی زمنین، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العلمیه، 1424ق.
4
ابناثیر، مبارکبنمحمد، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، بیتا.
5
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1410ق.
6
ابنبابویه، محمدبنعلی، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1413ق.
7
ابنحنبل، احمدبنمحمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، بهتحقیق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
8
ابنحیون، نعمانبنمحمد، دعائم الإسلام، چاپ دوم، قم: آل بیت(ع)، 1385.
9
بستان، «تحقیقی دربارۀ علت و حکمت احکام شرعی»، پژوهشهای اصولی، شمارۀ11، زمستان1390، صص63تا92.
10
جصاص، احمدبنعلی، احکام القرآن، محمدصادق قمحاوی، چاپ اول، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی، 1405ق.
11
جمعی از مؤلفان، مجلۀ فقه اهل بیت، چاپ اول، قم: دایرة المعارف فقه اسلامی، بیتا.
12
حر عاملی، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم: آل بیت(ع)، 1409ق.
13
حکیم، محمدتقی، الأصول العامة فی الفقه المقارن، چاپ دوم، قم: مجمع جهانی اهل بیت(ع)، 1418ق.
14
حویزی، عبدعلیبنجمعه، تفسیر نور الثقلین، سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
15
خویی، ابوالقاسم، مصباح الأصول(مباحث حجج و امارات)، واعظ حسینی بهسودی، محمد سرور، چاپ پنجم، قم: مکتبة الداوری، 1417ق.
16
نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، بهتقریر: ابوالقاسم خویی، چاپ اول، قم: مطبعة العرفان، 1352.
17
شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، چاپ اول، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی پرداز، 1419ق.
18
شبیری زنجانی، موسی ، کتاب خمس، چاپ اول، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی پرداز، بیتا.
19
علمالهدی، علیبنحسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، چاپ اول، قم: اسلامی، 1415ق.
20
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.
21
شهید ثانی، زینالدینبنعلی ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: اسلامی، 1413ق.
22
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، عباس قوچانی، علی آخوندی، چاپ هفتم، بیروت: دارلإحیاء التراث العربی، 1404ق.
23
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: اسلامی، 1417ق.
24
طوسی،محمدبنحسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، چاپ اول، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390.
25
طوسی،محمدبنحسن ، الخلاف، چاپ اول، قم: اسلامی، 1407ق.
26
طوسی،محمدبنحسن ، المبسوط فی الفقه الإمامیه، سیدمحمدتقی کشفی،چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387.
27
علامه حلی، حسنبنیوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة(ط-الحدیثة)، ابراهیم بهادری، چاپ اول، قم: امام صادق(ع)، 1420ق.
28
غزالی، محمدبنمحمد، المستفصی فی علم الأصول، عبدالإسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.
29
کلینی، محمدبنیعقوب، الکافی(ط-الإسلامیة)، علیاکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
30
محقق حلی، جعفربنحسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، عبدالحسین محمد علی بقال، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
31
محقق داماد، محمد، کتاب الصلاة، مؤمن قمی، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1416ق.
32
مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، چاپ اول، تهران: امیرکبیر، 1378.
33
مکارم شیرازی، ناصر، بررسی طرق فرار از ربا، چاپ اول، قم: بینا، بیتا.
34
مکارم شیرازی، ناصر ، القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین(ع)، 1411ق.
35
مکارم شیرازی، ناصر ، کتابالنکاح، محمدرضا حامدی، مسعود مکارم، چاپ اول، قم: مدرسۀ امام علی(ع)، 1424ق.
36
نائینی، محمدحسین، رسالة فی حکم اللباس المشکوک فیه- رسالة الصلاة فی المشکوک(ط-الحدیثة)، جعفر الغروی النائینی، چاپ اول، قم: آل بیت(ع)، 1418ق.
37
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی احکام مغایر نظم عمومی در فقه
اجرای احکام شرعی و تصدی امور مهم و عمومی جزء وظایف حاکم شرع یا مجتهد جامعالشرایط است و اقدام خودسرانه و بدون اذن حاکم شرع آحاد جامعه در این امور پسندیده نیست. احکامی چون حدود در فقه وجود دارد که در بدو امر به نظر میرسد اجرای آنها برای مردم عادی جایز شمرده شده، درحالیکه در حیطه عمل عموم قرار گرفتن آنها به هرجومرج در جامعه انجامیده و ظاهراً مغایر نظم عمومی است. این نوشتار با بررسی مصداقی شماری از این احکام در پی پاسخگویی به این سؤال است که آیا سپردن آنها به دست عموم با نظم عمومی مغایرت دارد یا خیر. نتیجه به دست آمده اینکه این قبیل احکام در ظرف عدم استقرار حکومت اسلامی و سیطره فقه فردی و ترجیح مصالح شخصی بر مصالح عمومی، صادر شده است. اما در شرایط استقرار حکومت صالح اسلامی و سیطره فقه اجتماعی و سیاسی، در برابر احکام حکومتی محکوم است. برخی از احکام مغایر نظم عمومی نیز از باب اضطرار صادر شده و مقید به شرایط اضطرار است. اثبات این نکته که هرجا فقهای عظام، جز برخی معاصران، از «نظام» یاد کردهاند مقصودشان نظم عمومی است نیز از دستاوردهای این پژوهش است که بهصورت کتابخانهای و به روش توصیفی تحلیلی تدوین شده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33998_5b9d5d964d8fe39878be6c60d88728f0.pdf
2021-05-22
71
47
10.22067/jfu.v53i1.54777
نظم عمومی
مغایرت با نظم عمومی
احکام مغایر نظم عمومی
فقه حکومتی
اذن حاکم
حسن
رضازاده مقدم
h_rezazadeh118@yahoo.com
1
دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی فریمان
AUTHOR
عباسعلی
سلطانی
soltani@um.ac.ir
2
دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
محمدتقی
فخلعی
fakhlaei@ferdowsi.um.ac.ir
3
استاد دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
قرآن کریم
1
آل کاشف الغطاء، علی، النور الساطع فی الفقه النافع، النجف الأشرف:مطبعة الآداب، 1384ق
2
آل کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، تهران: مکتبة النجاح، 1359.
3
ابنفهد حلی، احمدبنمحمد، المقتصر فی شرح المختصر، مهدی رجائی، چاپ اول، قم: بنیاد پژوهشهای اسلامى آستان قدس رضوى، 1410ق.
4
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، قم: ادب الحوزه، 1405ق.
5
احمدی واستانی، عبدالغنی، نظم عمومی در حقوق خصوصی (رسالۀ دکتری)، چاپ اول، تهران: بینا، 1341.
6
اراکی، محمدعلی، توضیح المسائل، بیجا: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم، 1371.
7
امیدیفر، عبدالله؛ باقیزاده، محمدجواد، «دلیل عقلی منع اختلال نظام»، نشریۀ پژوهشهای اخلاقی، شمارۀ4، 1391، صص57 تا82.
8
امینفرد، محمد؛ مشکانی، زینب، «تأثیر حکومت سیاسی بر حکم فقهی استفاده از انفال در دوران غیبت از دیدگاه شیعه»، مجلۀ حکومت اسلامی، شمارۀ 69، 1392، صص31 تا 56.
9
ایزانلو، محسن؛ میرشکاری، عباس،«تقاص»، مطالعاتفقهوحقوقاسلامی، شمارۀ3، زمستان89، صص29تا 47.
10
بحرالعلوم، محمد، بلغة الفقیه، آل بحرالعلوم، محمدتقی، چاپ چهارم، طهران: مکتبة الصادق، 1403ق.
11
بروجردی، مرتضی، شرح العروة الوثقى (الصلاة-موسوعة الإمام الخوئی)، چاپ دوم، قم: إحیاء آثار الامام الخویی، 1426ق.
12
بروجردی، مرتضی ، شرح العروة الوثقى (الزکاة- موسوعة الإمام الخوئی)، چاپ دوم، قم: إحیاء آثار الأمام الخویی، 1426ق.
13
بندر ریگی، محمد، منجد الطلاب، چاپ نهم، تهران: اسلامی، 1372.
14
بنیهاشمی خمینی، محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، چاپ پانزدهم، قم: اسلامى، 1386.
15
بهبهانی، محمدباقر، الرسائل الفقهیة، چاپ اول، بیجا: العلامة الوحید البهبهانی، 1419ق.
16
بهبهانی، محمدباقر ، حاشیة مجمع الفائدة والبرهان، چاپ اول، بیجا: العلامة الوحید البهبهانی، 1417ق.
17
تبریزی، جواد، تنقیح مبانی الأحکام (الحدود والتعزیرات)، چاپ سوم، قم: دار الصدیقة الشهیده، 1387.
18
تبریزی، جواد ، اسس الحدود و التعزیرات، چاپ اول، قم: مهر، 1427ق.
19
تبریزی، جواد ، اسس القضاء والشهادة، چاپ اول، بیجا: بینا، 1415ق.
20
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، روش جدید در مقدمۀ عمومی علوم حقوق، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، 1386.
21
جواهری، محمد، القضاء و الشهادات (تقریر بحث السید الخویی)، چاپ اول، قم: الإمام الخوئی، 1428ق.
22
حاجزاده، هادی، «آشنایی با مفهوم حقوق عمومی»، پژوهشکدۀ شورای نگهبان، شمارۀ مسلسل 13930062، 1393.
23
حبیبزاده، محمدجعفر؛ بابایی، حسین، «قتل در فراش»، پژوهشهای حقوق تطبیقی، شمارۀ 4، 1378، ص94.
24
حدادی، مهدی، «مقایسۀ مفهوم و کارکرد نظم عمومی در نظام حقوق بینالملل با نظامهای حقوق ملی»، نشریۀ حقوق خصوصی، شمارۀ16، سال هفتم، بهار و تابستان1389، صص 157 تا 184.
25
حسینی عاملی، محمدجوادبنمحمد، مفتاح الکرامة، چاپ اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1419ق.
26
خرسان، محمدعلی، محاضرات السید الخویی فی المواریث، چاپ اول، السبطین(ع) العالمیة، 1382.
27
خمینی، روحالله، الاجتهاد و التقلید، چاپ اول، تهران: تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی، 1376.
28
خمینی، روحالله ، کتاب البیع، چاپ اول، تهران: تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، 1412ق.
29
خمینی، روحالله ، توضیح المسائل، چاپ نهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372.
30
خمینی، روحالله ، تحریر الوسیله، چاپ دوم، نجف: الآداب، 1390ق.
31
خمینی، مصطفى، الطهارة الکبیر، چاپ اول، تهران: تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی، 1418ق.
32
خمینی، مصطفى ، مستند تحریر الوسیلة، چاپ اول، تهران: تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی، 1376.
33
خمینی، مصطفى ، ثلاث رسائل، ولایت فقیه، تهران: تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی، 1376.
34
خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، چاپ اول، قم: مکتبة الداوری، بیتا.
35
خویی، ابوالقاسم ، کتاب الخمس، قم: العلمیه، 1364.
36
خویی، ابوالقاسم ، صراط النجاة، به تعلیق: میرزا التبریزی، چاپ اول، بیجا: برگزیده، 1416ق.
37
خویی، ابوالقاسم ، منهاج الصالحین، چاپ بیستوهشتم، قم: مهر، 1410ق.
38
خویی، ابوالقاسم ، تکملة منهاج الصالحین، چاپ بیستوهشتم، قم: مهر، 1410ق.
39
خویی، ابوالقاسم ، مبانی تکملة المنهاج الصالحین، چاپ دوم، قم: العلمیة، 1396ق.
40
خویی، محمدتقی، شرح العروة الوثقى (موسوعة الإمام الخویی)، قم: إحیاء آثار الإمام الخویی، 1426ق.
41
خوانساری، احمد، جامع المدارک، علیاکبر الغفاری، چاپ دوم، قم: مکتبة الصدوق، 1405ق
42
دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، بیجا: مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا، بیتا.
43
روحانی، محمدصادق، توضیح المسائل، بیجا: بینا، بیتا.
44
روحانی، محمد، المسائل المنتخبة، بیروت: مکتبة الإیمان، 1417ق.
45
سبزواری، عبدالأعلى، مهذب الأحکام فی بیان الحلال والحرام، چاپ چهارم، بیجا: مکتب آیة الله العظمى السید السبزواری، 1413ق.
46
سید رضی، محمدبنحسین، نهجالبلاغه، چاپ دوم، بیجا: امام علی(ع)، 1369.
47
سیستانی، علی، المسائل المنتخبة، چاپ سوم، قم: مکتب آیة الله العظمى السید السیستانی، 1414ق.
48
سیستانی، علی ، توضیح المسائل، چاپ چهارم، قم: مهر، 1415ق.
49
شهبازینیا، مرتضی؛ تفرشی، محمدعیسی؛ علمی، حسین، «مفهوم نظم عمومی در حقوق بینالملل خصوصی و جایگاه آن در داوری تجاری بینالمللی»، فصلنامۀ حقوق مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ43، بهار 1392، صص93 تا 111.
50
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم: مکتبة الداوری، 1410ق.
51
صابری همدانی، احمد، الهدایة الی من له الولایة، تقریر درس سید محمدرضا گلپایگانی، قم: دارالقرآن الکریم، 1383.
52
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام، علی آخوندی، چاپ نهم، طهران: دارالکتب الإسلامیة، 1368.
53
صادقی، محسن، «مفهوم و اعمال نظم عمومی در مراجع قضایی و شبه قضایی و جلوههای نوین آن»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ68، تابستان84.
54
صدر، رضا، الإجتهاد والتقلید، چاپ اول، قم: النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1420ق.
55
طباطبایی، علیبنمحمد، ریاض المسائل، چاپ اول، قم: النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1419ق.
56
طباطبائی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقى، چاپ اول، قم: النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1423ق.
57
طریحی، فخرالدینبنمحمد، مجمع البحرین، چاپ دوم، تهران: مرتضوی، 1362.
58
طوسی، محمدبنحسن، المبسوط، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، 1387.
59
طوسی، محمدبنحسن ، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیجا: مکتب الإعلام الإسلامی، 1409ق.
60
طوسی، محمدبنحسن ، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم: انتشارات قدس محمدی، بیتا.
61
علامه حلی، حسنبنیوسف، تلخیص المرام فی معرفة الأحکام، ابراهیم البهادری، چاپ اول، قم ، 1420ق.
62
علامه حلی، حسنبنیوسف ، تحریر الأحکام، چاپ اول، قم: الامام الصادق، 1420ق.
63
علامه حلی، حسنبنیوسف ، تذکرة الفقهاء، چاپ اول، قم: آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
64
علوی، عادل، القصاص على ضوء القرآن والسنة (تقریر بحث السید المرعشی)، قم: مکتبة آیة الله المرعشی، 1415ق.
65
علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، چاپ اول، بیجا: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1388.
66
عمید، حسن، فرهنگ فارسی، چاپ اول، تهران: راه رشد، 1389.
67
غروی، علی، شرح العروة الوثقى - التقلید (موسوعة الإمام الخویی)، چاپ دوم، قم: إحیاء آثار الامام الخویی، 1426ق.
68
غروی، علی ، شرح العروة الوثقى - الطهارة (موسوعة الإمام الخویی)، چاپ دوم، قم: إحیاء آثار الأمام الخویی، 1426ق.
69
فاضل لنکرانی، محمد، نهایة التقریر فی مباحث الصلاة، چاپ دوم، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار، 1420ق.
70
فخرالمحققین، محمدبن حسن، إیضاح الفوائد، چاپ اول، قم: المطبعة العلمیة، 1387.
71
فراهیدی، خلیلبناحمد، العین، مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، بیجا: دار الهجرة، 1409ق.
72
قدیری، محمدحسن، کتاب البیع، تقریر بحث السید الخمینی، چاپ اول، بیجا: تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی، 1376.
73
قزوینی زنجانی، ملاعلی، صیغ العقود والإیقاعات، چاپ اول، قم: شکوری، 1372..
74
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، چاپ سوم، بیجا: بینا، بیتا.
75
گلپایگانی، محمدرضا، کتاب القضاء، قم: مطبعة الخیام، 1410ق.
76
محقق حلی، جعفربنحسن، شرایع الاسلام، چاپ دوم، تهران: استقلال، 1409ق.
77
محقق کرکی، علیبنحسین، جامع المقاصد، چاپ اول، قم: آل البیت، 1408ق.
78
مدنی کاشانی، رضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، چاپ دوم، بیجا: الاسلامی، 1410ق.
79
مدنیان، غلامرضا؛ رحمتاللهی، حسین؛ خالقی دامغانی، احمد، «امکان یا امتناع تبیین مفهوم نظم عمومی در حقوق»، نشریۀ پژوهشهای حقوق تطبیقی، دانشگاه تربیت مدرس، دورۀ15، پاییز1390، صص133 تا 152.
80
مروارید، علیاصغر، الینابیع الفقهیة، چاپ اول، لبنان: دار التراث، 1410ق.
81
مغنیه، محمد جواد، الفقه علی مذاهب الخمسة ،قم، مؤسسة الصادق، الطبعة السابعة، 1412 ه 1982 م.
82
مفید، محمدبنمحمد، المقنعة، چاپ دوم، قم: الإسلامی، 1410ق.
83
مکارم شیرازی، ناصر، بحوث الفقهیة المهمة، چاپ اول، قم: مدرسة الإمام علیبنابیطالب(ع)، 1402ق.
84
ملک افضلی، محسن، «مفهوم نظام و کاربرد آن در فقه و اصول»، مجلۀ مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شمارۀ1/88، بهار1391، صص125 تا 150.
85
منتظری، حسینعلی، توضیح المسائل، چاپ شانزدهم، بیجا: تفکر، 1377.
86
منتظری، حسینعلی ، دراسات فی ولایة الفقیه، چاپ اول، قم:المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1408ق.
87
منتظری، حسینعلی ، نظام الحکم فی الإسلام، قم، بی نا، الأولی، 1411 ش.
88
موسوی اصفهانی، حسن، وسیله النجاة، چاپ اول، تهران: تنظیم ونشر آثار الامام الخمینی، 1422.
89
میرزای قمی، ابوالقاسمبنمحمدحسن، جامع الشتات، چاپ اول، بیجا: کیهان، 1371.
90
میلانی، محمدهادی، محاضرات فی فقه الإمامیة (الخمس)، فاضل الحسینی المیلانی، بیجا: بینا، 1400ق.
91
نجفی مرعشی، شهابالدین، القول الرشید فی الاجتهاد والتقلید، چاپ اول، قم: مکتبة آیة الله المرعشی، 1380.
92
وحید خراسانی، حسین، منهاج الصالحین، بیجا: بینا، بیتا.
93
ورعی، سیدجواد، «قاعدۀ اختلال نظام، مفاد و قلمرو آن در فقه»، فصلنامۀ حکومت اسلامی، شمارۀ اول، بهار1393، صص5 تا 32.
94
نرمافزارها:
95
مکتبة اهلالبیت، الشامله، صحیفۀ نور.
96
ORIGINAL_ARTICLE
مفهومشناسی معتوه در فقه فریقین و ضمان وی در قانون مجازات
تبیین معنای عته و معتوه بهعنوان یکی از واژگان پرکاربرد و مصطلح فقهی و بررسی ملاک تشخَّص این مفهوم بهجهت تعیین مصادیق آن، امری ضروری است که بهعنوان هدف این نوشتار انتخاب شده است. بررسی تعاریف لغوی و اصطلاحی، ارزیابی روایات موجود و تحلیل کلام فقها ذیل بررسی این روایات و کشف رابطۀ عته و جنون، شاکلۀ تدوین این امر قرار گرفته است. انتخاب تنها مفهوم جنون بهعنوان شاخصۀ عدم مجازات کیفری در کتاب قانون، ضرورت مفهومشناسی عته بهعنوان قرین جنون در فقه را دوچندان مینمایاند. ثمرة این تحقیق، دستیافتن به تعریف معتوه با عنوان کلی «نقصان عقل» است که نسبت آن با جنون در معنای مصطلح فقهی (هر عارضۀ درونی که سبب اختلال در قوای عقلانی و قوۀ تمیز در زمینۀ فعل ارتکابی شود)، عموم و خصوص من وجه است؛ لذا گروهی دچار اختلال روانی تحتعنوان معتوه همچون مجنون، با ملاک مشخصشده از طرف شارع از شمول تکلیف و اعمال مجازات خارج میشوند.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_34063_0d96e826e21674be1c129dc6acc88122.pdf
2021-05-22
97
73
10.22067/jfu.v53i1.79687
معتوه
مجنون
فقه شیعه و اهلسنت
نقصان عقل
ضمان معتوه
مینا
سعیدی
saidi.mina@hotmail.com
1
دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم
LEAD_AUTHOR
قرآن مجید
1
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، کتاب الفراق مقالة فی الطلاق، قم: اسلامی، 1413ق.
2
آلعصفور، حسینبنمحمد، عیون الحقائق الناظرة فی تتمیم الحدائق، قم: اسلامی، 1410ق.
3
ابنابیشیبه، عبداللهبنمحمد، مصنف، ریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
4
ابناثیر، مبارکبنمحمد، جامع الأصول فی أحادیث الرسول، بیجا: مکتبة الحلوانی، 1391ق.
5
ابنالملقن، عمربنعلی، التوضیح لشرح جامع الصحیح، دمشق: دارالنوادر، 1429ق.
6
ابنالملک، محمد، شرح المصابیح، بیجا: إدارة الثقافة الإسلامیة، 1433ق.
7
ابنالموقت، محمد، التقریر و التحبیر علی تحریر الکمال بن همام، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1403ق.
8
ابنبابویه، محمدبنعلی، المقنع، قم: موسسه امام هادی، 1415ق.
9
ابنبابویه، محمدبنعلی، من لایحضره الفقیه، قم: اسلامی، 1413ق.
10
ابنبطال، علیبنخلف، شرح الصحیح البخاری، ریاض: مکتبة الرشد، 1423ق.
11
ابنحزم، علیبناحمد، المحلی بالاثار، بیروت: دارالفکر، بیتا.
12
ابنحنبل، احمدبنمحمد، مسند احمد، بیروت: دارصادر، بیتا.
13
ابنرفعه، احمدبنمحمد، کفایة النبیه فی شرح التنبیه، بیجا: دارالکتب العلمیة، 2009م.
14
ابنعابدین، محمدامینبنعمر، الدر المختار، بیروت: دارالفکر، 1412ق.
15
ابنعبدالبر، یوسفبنعبدالله، التمهید لما فی الموطا من المعانی و الاسانید، مغرب: وزارة الأوقاف، 1387ق.
16
ابنعبدالبر، یوسفبنعبدالله ، الکافی فی فقه اهل المدینة، ریاض: مکتبة الریاض الحدیثة، 1400ق.
17
ابنماجه، محمدبنیزید، سنن ابن ماجه، بیجا: دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
18
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، بیروت: دارصادر، 1414ق.
19
ابننجیم، زینالدینبنابراهیم، الاشباه و النظائر لابن نجیم. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
20
ابوداوود، سلیمانبناشعث، سنن ابی داود، بیروت: المکتبة العصریة، بیتا.
21
ابومالک، کمال، صحیح فقه السنة و ادلته و توضیح مذاهب الائمة، مصر: المکتبة التوفیقیة، 2003م.
22
إثیوبی، محمدبنعلی، ذخیرة العقبی، بیجا: دارالمعراج، 1416تا1424ق.
23
افندی، علی حیدر، درر الاحکام، بیجا: دارالجیل، 1411ق.
24
انصاری، مرتضیبنمحمدامین، کتاب المکاسب، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
25
انصاری شیرازی، قدرتالله، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار، 1429ق.
26
بخاری حنفی، عبد العزیزبناحمد، کشف الاسرار شرح اصول البزودی، بیجا: دارالکتب الاسلامی، بیتا.
27
بِرماوی، محمدبنعبدالدائم، اللامع بشرح جامع الصحیح، سوریه: دارالنوادر، 1433ق.
28
بغوی، حسینبنمسعود، التهذیب فی فقه الامام الشافعی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1418ق.
29
بهوتی، منصوربنیونس، کشاف القناع عن متن الاقناع، بیجا: دارالکتب العلمیة، بیتا.
30
بیهقی، احمدبنحسین، سنن الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424ق.
31
تفتازانی، مسعودبنعمر، شرح التلویح علی التوضیح، مصر: مکتبة صبیح، بیتا.
32
جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودى، موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهلبیت(ع)، قم: دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهلبیت(ع)، 1423ق.
33
حاکم نیشابوری، محمدبنعبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1411ق.
34
حدادی، ابوبکربنعلی، الجوهرة النیرة علی مختصر القدوری، بیجا: المطبعة الخیریة، 1322ق.
35
حر عاملی، محمد، وسائل الشیعة، قم: آلالبیت، 1409ق.
36
حسنی، هاشم معروف، نظریة العقد فی الفقه الجعفری، بیروت: منشورات مکتبة هاشم، بیتا.
37
حسینی شیرازی، محمد، ایصال المطلب الی المکاسب، تهران: منشورات اعلمی، بیتا.
38
حطاب، محمدبنمحمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیجا: دارالفکر، 1412ق.
39
حمیری، عبداللهبنجعفر، قرب الاسناد، قم: آلالبیت، 1413ق.
40
خلاف، عبدالوهاب، علم اصول الفقه، بیجا: مکتبة الدعوة، بیتا.
41
دارقطنی، علیبنعمر، سنن، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.
42
دارمی، عبداللهبنعبدالرحمان، سنن، بیروت: دارالبشائر، 1434ق.
43
دبوسی حنفی، عبداللهبنعمر، تقویم الأدلة فی أصول الفقه، بیجا: دارالکتب العلمیة، 1421ق.
44
دبیانی، دبیان، المعاملات المالیه اصالة و معاصرة، ریاض: مکتبة الملک فهد الوطنیة، 1432ق.
45
دمیری شافعی، محمدبنموسی، النجم الوهاج فی شرح المنهاج، جده: دارالمنهاج، 1425ق.
46
دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، 1345ش.
47
رافعی قزوینی، عبدالکریمبنمحمد، العزیز شرح الوجیز شرح الکبیر، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.
48
رفعت عثمان، محمد، النظام القضایی فی فقه الاسلامی، بیجا: دارالبیان، 1415ق.
49
رملی، محمد، نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، بیروت: دارالفکر، 1404ق.
50
روحانی، صادق، فقه الصادق(ع)، قم: مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.
51
زامل، عبدالمحسن، شرح القواعد السعدیة، ریاض: داراطلس الخضراء، 1422ق.
52
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دارالفکر، بیتا.
53
زیلعی حنفی، عثمانبنعلی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق وحاشیة الشلبی، قاهره: المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313.
54
ساعاتی، احمد، الفتح الربانی لترتیب مسند الامام احمدبنحنبل، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بیتا.
55
سبحانی، جعفر، نظام الطلاق فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: مؤسسۀ امام صادق، 1414ق.
56
سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم: المنار، 1413ق.
57
سبکی، علی، ابراز الحکم من حدیث رفع القلم، بیروت: دارالبشائر، 1412ق.
58
ستایش، محمدکاظم، رسائل فی ولایت الفقیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1425ق.
59
سغدی، أبو الحسن علی بن الحسین. النتف فی الفتاوی. صلاح الدین الناهی، اردن: موسسه الرسالة، 1404ق.
60
سغناقی، حسینبنعلی، الکافی شرح البزدوی، بیجا: مکتبة الرشد، 1422ق.
61
سنیکی مصری، زکریابنمحمد، تحفة الباری، منحة الباری، ریاض: مکتبة الرشد، 1426ق.
62
سودونی، قاسمبنقُطْلُوْبَغَا، مجموع رسائل العلامة قاسمبنقطلوبغا، سوریه: دارالنوادر، 1434ق.
63
شاذلی، حسنعلی، الجنایات فی الفقه الاسلامی دراسة مقارنة بین الفقه الاسلامی و القانون، بیجا: دارالکتاب الجامعی، بیتا.
64
شافعی، محمدبنادریس، کتاب الام، بیروت: دارالفکر، 1403ق.
65
شهیدثانی، زینالدینبنعلی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.
66
شوشتری، محمدتقی، النجعة فی شرح اللمعة، تهران: کتابفروشی صدوقی، 1406ق.
67
شیبانی، محمدبنحسن، الاصل شیبانی، کراچی: إدارة القرآن والعلوم الإسلامیة، بیتا.
68
شیخیزاده، عبدالرحمان، مجمع الانهر فی شرح ملتقی الابحر، بیجا: دارإحیاء التراث العربی، بیتا.
69
صاحببنعباد، اسماعیلبنعباد، المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
70
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دارالاحیاء التراث، 1404ق.
71
صاوی، احمدبنمحمد، بلغة السالک لأقرب المسالک (حاشیة الصاوی على الشرح الصغیر)، بیجا: دارالمعارف، بیتا.
72
صنعانی، عبدالرزاقبنهمام، مصنف عبدالرزاق، هند: المجلس العلمی، 1403ق.
73
صنعانی، محمدبناسماعیل، التنویر شرح جامع الصغیر، ریاض: مکتبة دارالسلام، 1432ق.
74
طباطبایی قمی، تقی، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم: کتابفروشی محلاتی، 1423ق.
75
_____________، مبانی منهاج الصالحین، قم: قلم الشرق، 1426ق.
76
طباطبایی، علیبن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلایل، قم: آلالبیت، 1418ق.
77
طبرانی، سلیمانبناحمد، مسند الشامیین، بیروت: الرسالة، 1405ق.
78
طحاوی، احمدبنمحمد، شرح مشکل الاثار، بیجا: الرسالة، 1415ق.
79
طحاوی، احمدبنمحمد ، مختصر اختلاف العلماء، بیروت: دارالبشائر الإسلامیة، 1417ق.
80
طریحی، فخرالدینبنمحمد، مجمع البحرین، تهران: مرتضوى، 1416ق.
81
طوسی، محمدبنحسن، الاستبصار، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1390ق.
82
طوسی، محمدبنحسن ، الخلاف، قم: اسلامی، 1407ق.
83
طوسی، محمدبنحسن ، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة، 1387ق.
84
طوسی، محمدبنحسن ، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1408ق.
85
طوسی، محمدبنحسن ، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
86
طیبی، حسین، شرح المشکاة للطیبی الکاشف عن حقائق السنن، مکه: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1417ق.
87
عاملی، جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم: اسلامی، 1419ق.
88
عاملی، یاسین عیسی، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، بیروت: دارالبلاغة، 1413ق.
89
عبدالرحمن، محمود، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، بینا، بیجا، بیتا.
90
عراقی، ضیاءالدین، شرح تبصرة المتعلمین، قم: دفتر انتشارات اسلامی 1414ق.
91
عظیمآبادی، محمد اشرف، عون المعبود وحاشیه ابن القیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
92
علامه حلی، حسنبنیوسف، تذکرة الفقها، الطبعة القدیمة، قم: آلالبیت، 1388ق.
93
عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: امیرکبیر، 1371ش.
94
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، بیروت: دارالکتب العربی، بیتا.
95
عینی، محمودبناحمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1420ق.
96
عینی، محمودبناحمد، نخب الأفکار فی تنقیح مبانی الأخبار فی شرح معانی الآثار، قطر: وزارة الأوقاف، 1429ق.
97
عینی، محمودبناحمد ، عمدة القاری فی شرح الصحیح البخاری، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بیتا.
98
غزی ابوالحارث، محمد صدقی، الوجیز فی ایضاح قواعد الفقه الکلیة، بیجا: الرسالة، 1416ق.
99
غزی ابوالحارث، محمد صدقی، موسوعة القواعد الفقهیة، بیروت: الرسالة، 1424ق.
100
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، القصاص، قم: مرکز فقهى، 1421ق.
101
فراهیدی، خلیلبناحمد، کتاب العین، قم: هجرت، 1410ق.
102
فیومی، احمد بن محمد. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. ج 1. قم: منشورات دارالرضی، بیتا.
103
فیروزآبادی، محمدبنیعقوب، قاموس المحیط، بیروت: الرسالة، 1426ق.
104
قاری، علیبنسلطانمحمد، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، بیروت: دارالفکر، 1422ق.
105
قسطلانی، احمد بنمحمد، ارشاد الساری، شرح صحیح بخاری، مصر: المطبعة الکبرى الأمیریة، 1323ق.
106
قطبالدین کیدری، محمدبنحسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم: امام صادق، 1416ق.
107
قیروانی، عبدالله بنعبدالرحمان، النّوادر والزّیادات على ما فی المدوّنة من غیرها من الأُمهاتِ، بیروت: دارالغرب الإسلامی، 1999م.
108
کاشفالغطاء، جعفربنخضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: اسلامی، 1422ق.
109
کرمانی، محمدبنیوسف، الکواکب الدراری فی شرح صحیح بخاری، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1401ق.
110
کشمیری هندی، محمدانور، عرف الشذی شرح سنن الترمذی، بیروت: دارالتراث العربی، 1425ق.
111
کشمیری هندی، محمدانور ، فیض الباری علی الصحیح البخاری، بیروت: دارالکتب العلمیة، بیتا.
112
کشناوی، أبوبکر بن حسن بن عبدالله. اسهل المدارک، شرح إرشاد السالک فی مذهب إمام الأئمة مالک. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم، بیتا.
113
کلینی، محمدبنیعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
114
ماوردی، علیبنمحمد، الحاوی الکبیر، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
115
مبارکفوری، أبو العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحیم. تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی. ج 10. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424 ـ 1428ق.
116
مجددی البرکتی، محمد، قواعد الفقه. کراچی: الصدف ببلشرز، 1407ق.
117
مجلسی، محمدباقربنمحمدتقی، حدود و قصاص و دیات، تهران: مؤسسه نشر آثار اسلامى، بیتا.
118
مجلسی، محمدباقربنمحمدتقی ، مرآة العقول فی شرح اخبار الرسول، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.
119
مجلسی، محمدباقربنمحمدتقی ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1406ق.
120
مجلسی، محمدتقیبنمقصودعلی، لوامع صاحبقرانی، قم: اسماعیلیان، 1414ق.
121
مجلسی، محمدتقیبنمقصودعلی ، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم: موسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
122
مدنی کاشانی، رضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم: اسلامی، 1410ق.
123
مرعشی نجفی، شهاب الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی، 1411ق.
124
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: اسلامی، 1430ق.
125
مظهری، حسین، المفاتیح فی شرح المصابیح، کویت: دارالنوادر، 1433ق.
126
مغربی، حسین، البدر التمام شرح بلوغ المرام، بیجا: دارهجر، 1414ق.
127
مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة، کتاب البیع، قم: مدرسۀ امام علىبنابى طالب(ع)، 1425ق.
128
مناوی، محمدعبدالرئوفبنعلی، التیسیر بشرح الجام الصغیر، ریاض: مکتبة الإمام الشافعی، 1408ق.
129
مناوی، محمدعبدالرئوفبنعلی، فیض القدیر شرح جامع الصغیر، مصر: المکتبة التجاریة الکبرى، 1356ق.
130
منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: کیهان، 1409ق.
131
منسوب به امام رضا، فقه الرضا، مشهد: آلالبیت، 1406ق.
132
موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم: النشر لجامعة المفید، 1427ق.
133
نائینی، محمدحسین، المکاسب و البیع، قم: اسلامی، 1413ق.
134
نجدی، عبدالرحمانبنمحمد، الاحکام شرح اصول الاحکام، بینا، بیجا، 1406ق.
135
النملة، عبدالکریم، الجامع لمسائل اصول الفقه وتطبیقاتها على المذهب الراجح، ریاض: مملکة الرشد، 1420ق.
136
النملة، عبدالکریم، المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، ریاض: مکتبة الرشد، 1420ق.
137
نووی، یحییبنشرف، روضة الطالبین، بیروتدارالکتب العلمیة، بیتا.
138
وجدانی فخر، قدرتالله، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، قم: سماء قلم، 1426ق.
139
ورغمی تونسی، محمد، المختصر الفقهی، بیجا: مؤسسه خلف أحمد الخبتور للأعمال الخیریة، 1435ق.
140
وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت: طبع الوزارة، 1404ـ1427ق. منابع اینترنتی
141
مکارم شیرازی، ناصر، درس خارج فقه آیتالله مکارم، بیتا، بحث دیات، جلسۀ هیجدهم، اقسام قتل، تاریخ مشاهده 1 اسفند 1394،www.hozeh.tebyan.net.
142
مرعشی، محمدحسن، بحثی دربارۀ جنون و مجرم، اسفند 79، تاریخ مشاهده 15 مهر 1394، www.ghavanin.ir.
143
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر اختلاف گفتمان در استنتاجات اصولی
یکی از مشکلات معرفتی که پژوهشهای اصولی کلاسیک و معاصر با آن دست به گریبان است و احیاناً موجب عدم تفاهم و در نتیجه عقیمشدن برخی مباحث اصول شده، عدم التزام اصولیان به گفتمان واحد و خلط گفتمانها در تحلیلات اصولی است. با تأمل در تراث گرانسنگ اصولیان شیعه مجموعاً هفت فضای گفتمانی قابل شناسایی است که به ترتیب منطقی و تا حدی تاریخی عبارتاند از: گفتمان مبتنی بر تفسیر ارادۀ تشریعی به ارادۀ تکوینی، گفتمان عرف عام، گفتمان مبتنی بر مناسبات حاکم میان عبد و مولا، گفتمان مبتنی بر دلالتهای ظریف لفظی، گفتمان کلامی، گفتمان فلسفی و در نهایت گفتمان قانونی. در این نوشتار پس از شرح و بسط اجمالی هر یک از این فضاهای گفتمانی و بیان شواهدی از سخنان اصولیان، تأثیر اختلاف گفتمان در استنتاجات اصولی در مسئلۀ اجتماع امر و نهی نشان داده شده است. پس از آن در مقام پاسخ به این پرسش که در میان گفتمانهای هفتگانه کدامیک شایستگی دارد که به گفتمان غالب در تحلیل مسائل اصولی تبدیل شود، با بیان ادلهای، گفتمان قانونی حائز این شایستگی معرفی شده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_34052_9667f64d266a66fbe1cc69fd04b4f1ee.pdf
2021-05-22
115
99
10.22067/jfu.v53i1.81786
گفتمانهای اصولی
خلط گفتمان اصولی
گفتمان قانونی
سید احمد مددی موسوی
محمد
غفوری نژاد
ghafoori@urd.ac.ir
1
دانشیار گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و عضو گروه پژوهشی اسلام و ادیان پژوهشکده امام رضا (ع)
LEAD_AUTHOR
کاظم
دلیری
kd1356@gmail.com
2
دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم
AUTHOR
قرآن کریم
1
ابنحزم، علیبناحمد، المحلی، بیجا: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بیتا.
2
ابنکثیر، اسماعیلبنعمر، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر، 1407ق.
3
اصفهانی، محمدحسین، رسالة فی حکم اخذ الاجرة علی الواجبات، چاپ سنگی در ضمن حاشیۀ مکاسب، بیجا: بینا، بیتا.
4
اصفهانی، محمدحسین ، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چاپ دوم، بیروت: بینا، 1429ق.
5
الهی خراسانی، علی، نظریۀ اعتبار قانونی در گذار از شخصیتگرایی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1395.
6
بجنوردى، حسن، منتهى الأصول، چاپ دوم، قم: کتابفروشی بصیرتی، بیتا.
7
بیهقی، احمدبنحسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، بهتحقیق عبدالمعطى قلعجى، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1405ق.
8
ابنشهیدثانى، حسنبنزینالدین، معالم الأصول، بهتعلیق: سلطان العلماء، بهتصحیح علی محمدی، چاپ دوم، قم: قدس، 1376.
9
صدر، محمدباقر، مباحث الأصول، بهتقریر: کاظم حسینی حائری، قم: مرکز النشر مکتبة الإعلام الإسلامی، 1408ق.
10
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، کفایة الأصول، بهتصحیح: عباسعلی زارعی سبزواری، قم: النشر الإسلامی، 1430ق.
11
خویی، ابوالقاسم، أجود التقریرات، چاپ اول، قم: مطبعه العرفان، 1352.
12
خویی، ابوالقاسم ، محاضرات فى أصول الفقه، چاپ اول، قم: احیاء آثار السید الخوئی، 1422ق.
13
سلطانی، علیاصغر، قدرت، گفتمان و زبان (سازوکار جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران)، تهران: نی، 1387م.
14
علم الهدى، علىبنحسین، الذریعة إلى أصول الشریعة، چاپ اول، تهران: بینا، 1376.
15
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الأصول،جلد سوم، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیۀ للشهید الصدر، 1424ق.
16
فخرالمحققین، محمدبنحسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1387ق.
17
ابوعبید، قاسمبنسَلّام، الأموال، بهتحقیق محمد خلیل هراس، القاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة، 1395ق.
18
کلینى، محمدبنیعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1365.
19
موسوی مددی، سید احمد، نگاهی به دریا (مقالات و مباحثی در تراجم، کتابشناسی، رجال، تاریخ، فقه و اصول)، قم: کتابشناسی شیعه، 1393.
20
محقق حلی، جعفربنحسن، معارج الأصول، چاپ اول، لندن: امام علی(ع)، 1423ق.
21
مشکینى اردبیلى، على، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، چاپ ششم، قم: الهادی، 1374.
22
نایینى، محمدحسین، فوائد الاُصول، به تقریر محمدعلی کاظمی، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین، 1376.
23
یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی، 1389.
24
ORIGINAL_ARTICLE
تسامح در اثبات حدود به مثابۀ مبنایی در حقوق کیفری اسلام
هرچند در نگرش ظاهری به مجازاتهای اسلامی ممکن است اینگونه به نظر برسد که فقه جزایی اسلام، رویکرد خشن و سرسختی با خطاکاران دارد، لیکن با واکاوی آموزههای قرآنی، روایی و فقهی میتوان اصل تسامح در نظام جزایی اسلام را استنتاج کرد که مبنا و قاعدهای در مراحل کشف، تحقیق، اثبات و صدور حکم است. این پژوهش بر آن است تا با اتکاء به روش تحلیلیتوصیفی وجود اصل تسامح در فقه جزایی اسلام را اثبات و کیفیت تأثیرگذاری آن را در فقه جزایی بررسی کند. سفارش به توبه، خودداری از اقرار، دفع حدود با شبهه، الزامیبودن تعدد اقرار و شهود در اثبات جرم، جلوههای روشن اصل تسامح در مجازاتهای اسلامی هستند که بیانگر رویکرد شریعت اسلام در صیانت از کرامت انسانی از یکسو و ترغیب به بزهپوشی، جرمزدایی و کیفرزدایی از دیگر سو است. این اصل به حدود اختصاص ندارد و میتواند مبنای حقوق کیفری اسلام قرار گیرد و سایر مجازاتهای شرعی را نیز شامل شود. اثبات و تحلیل اصل یادشده، رفع ابهام و پاسخگویی به چالشهای موجود در حقوق جزایی اسلام را نتیجه میدهد.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_34042_80aa3b82bd367fec2b25115daec823cb.pdf
2021-05-22
139
117
10.22067/jfu.v53i1.80814
مجازات
تسامح
اصل تسامح
فقه جزایی اسلام
فاطمه
کراچیان ثانی
sa.sani86@gmail.com
1
دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور تهران
AUTHOR
سید محمد
صدری
smsadri@gmail.com
2
دانشیار دانشگاه پیام نور تهران
LEAD_AUTHOR
احمد
باقری
a_bagheri41@yahoo.com
3
استاد دانشگاه تهران
AUTHOR
محمد صادق
جمشیدی راد
dr.gh.jamshidi@gmail.com
4
دانشیار دانشگاه پیام نور تهران
AUTHOR
حیدر
امیرپور
d.amirpour@yahoo.com
5
استادیار دانشگاه پیام نور تهران
AUTHOR
قرآن مجید
1
آمدی، عبدالواحدبنمحمد، تصنیف غرر الحکم و در الکلم، قم: دفتر تبلیغات، 1366.
2
ابن براج، عبدالعزیزبننحریر، مهذب، قم: اسلامی، 1406ق.
3
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1410ق.
4
ابنانس، مالک، المدونه، بیجا: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
5
ابنبابویه، محمدبنعلى، الخصال، قم: جامعة المدرسین، 1362.
6
ابنبابویه، محمدبنعلى ، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: اسلامى، 1413ق.
7
ابنجزی، محمدبنحمد، قوانین الفقهیة، بیجا: مطبعه النهضه نباس، بیتا.
8
ابنرشد، محمدبناحمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره: دار الحدیث، 1425ق.
9
ابنزهره، حمزةبنعلى، غنیه النزوع، قم: امام صادق(ع)، 1417ق.
10
ابنشعبه، حسنبنعلى، تحف العقول، چاپ دوم، قم: جامعۀ مدرسین، 1404ق.
11
ابنقدامه، عبداللهبناحمد، المغنی، بیجا: مکتبة القاهرة، 1388.
12
ابنکثیر، اسماعیلبنعمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
13
ابنماجه، محمدبنیزید، سنن ابن ماجه، بیجا: دار إحیاء الکتب العربی، بیتا.
14
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
15
ابننجیم، زینالدینبنابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، چاپ دوم، بیجا: دارالکتاب الاسلامی، بیتا.
16
ابنهمام، محمدبنعبدالواحد، فتح القدیر، بیجا: دارالفکر، بیتا.
17
ابوداود، سلیمانبناشعث، سنن ابی داوود، بیروت: المکتبه العصریه، بیتا.
18
اعرجی، عبدالمطلببنمحمد، کنزالفوائد، قم: اسلامی، 1416ق.
19
انصاری، زکریابنمحمد، أسنى المطالب فی شرح روض الطالب، بیجا: دار الکتاب الإسلامی، بیتا.
20
بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی، 1419ق.
21
بخاری، محمدبناسماعیل، صحیح البخاری، بیجا: دار طوق النجاة، 1422ق.
22
بیهقی، احمدبنحسین، سنن الکبری، بیروت: مؤسسه الرساله، 1421ق.
23
بیهقی، احمدبنحسین ، سنن الکبرى، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
24
ترمذی، محمدبنعیسى، سنن ترمذی، بیروت: دار الغرب الإسلامی، 1998م.
25
حاجی دهآبادی، احمد، قواعد فقه جزایی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
26
حر عاملی، محمدبنحسن، وسائل الشیعه، قم: آل البیت، 1409ق.
27
حسینی شیرازی، محمد، موسوعه الاستدلالیه فی الفقه الاسلامی(الحدود و التعزیرات)، قم: الفکر الاسلامی، 1407ق.
28
حسینی مراغی، عبدالفتاحبنعلى، العناوین الفقهیه، قم: اسلامى، 1417ق.
29
حسینی، سیدمحمد، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت، بیتا.
30
حسینی، سیدمحمد ، فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، تهران، سروش، 1382.
31
حسینی، سیدمحمد ، متولیزاده نایینی، «بررسی نظریه برچسب زنی با نگاه به منابع اسلامی»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دورۀ42، شمارۀ4، 1391، صص 136تا117.
32
حلبی، ابوصلاح، کافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین،1403ق.
33
حمیرى، نشوانبنسعید، شمس العلوم، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1420ق.
34
خطیب شربینی، محمدبناحمد، مغنی المحتاج، بیجا: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
35
خمینی، روحالله، تحریر الوسیله، قم: مطبوعات دار العلم، بیتا.
36
خوانساری، احمد، جامع المدارک، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1405ق.
37
خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم: إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1422ق.
38
دسوقی، محمدبناحمد، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر، بیجا: دارالفکر، بیتا.
39
دمیاطی، محمدشطا، اعانة الطالبین، بیجا: دارالفکر، 1418ق.
40
دهخدا، علیاکبر، لغت نامه، چاپ دوم، تهران: چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1377.
41
روحانی، صادق، فقه الصادق، قم: دارالکتاب مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.
42
زیلعی حنفی، عثمانبنعلی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، قاهره: المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313.
43
سبزوارى، عبدالأعلى، مهذب الاحکام، چاپ چهارم، قم: المنار، 1413ق.
44
سبزوارى، محمد، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1419ق.
45
سعدى، عبدالرحمن، تیسیر الکریم الرحمن فی تفیسر کلام المنان، چاپ دوم، بیروت: مکتبة النهضة العربیة، 1408ق.
46
سیوری، مقدادبنعبدالله، آیات الاحکام، قم: مرتضوی، 1425ق.
47
شمسالائمه سرخسی، محمدبناحمد، مبسوط، بیروت: دار المعرفة، 1414ق.
48
شوکانی، محمد، نیل الاوطار، مصر: دار الحدیث، 1413ق.
49
شهید اول، محمدبنمکی، القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید، بیتا.
50
شهید اول، محمدبنمکی ، غایة المراد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
51
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، مسالک الافهام، قم: معارف اسلامی، 1413ق.
52
شیرازی، ابراهیمبنعلی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، بیجا: دارالکتب العلمیه، بینا.
53
صابونی، محمدعلی، روائع البیان تفسیر آیات الأحکام، چاپ سوم، بیروت: مکتبه الغزالی، 1400ق.
54
صاحبجواهر، محمدحسن، جواهر الکلام، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
55
صادقی، محمدهادی، «بزهپوشی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، تهران، 1378، شمارۀ 27-28، صص 161-192.
56
صافی گلپایگانی، لطفالله، التعزیر احکامه و حدوده، بیجا: بینا، بیتا.
57
طباطبایی، علىبنمحمد، ریاض المسائل، قم: آل البیت(ع)، 1418ق.
58
طوسی، محمدبنحسن، الخلاف، بیجا: اسلامی، 1407ق.
59
طوسی، محمدبنحسن ، المبسوط، چاپ سوم، تهران: مکتبه المرتضویه، 1387.
60
طوسی، محمدبنحسن، النهایه، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.
61
طوسی، محمدبنحسن، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب اسلامیه، 1407ق.
62
طوسی، نصیرالدین، اخلاق ناصری، بهتصحیح: مجتبی مینوی، علیرضا حیدری، چاپ ششم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1387.
63
علامه حلی، حسنبنیوسف، تحریر الاحکام، مشهد: آل البیت، بیتا.
64
علامه حلی، حسنبنیوسف، تذکرة الفقهاء، قم: آل البیت، 1414ق.
65
علامه حلی، حسنبنیوسف، قواعد الاحکام، قم: اسلامی، 1413ق.
66
علامه حلی، حسنبنیوسف، مختلف الشیعه، چاپ دوم، قم: اسلامى،1413ق.
67
علامه حلی، حسنبنیوسف، منتهی المطلب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
68
عوده، عبدالقادر، التشریع الجنائی الاسلامی، بیروت: دار الکاتب العربی، بیتا.
69
فاضل هندی، محمدبنحسن، کشف اللثام، قم: اسلامی، 1416ق.
70
فخرالمحققین، محمدبنحسن، ایضاح الکفایه، قم: اسماعیلیان، 1387.
71
فخررازی، محمدبنعمر، تفسیر الکبیر، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
72
فیض کاشانی، ملا محسن، مفاتیح الشرائع، قم: کتابخانه آیتالله مرعشى نجفى، بیتا.
73
فیض کاشانی، ملا محسن، وافی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین، 1406ق.
74
فیومی، احمدبنمحمد، المصباح المنیر، قم: دار الرضی، بیتا.
75
قرطبی، محمدبناحمد، جامع ا لاحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1364.
76
کاشف الغطاء نجفی، حسنبنجعفر، انوار الفقاهه، نجف: کاشف الغطاء، 1422ق.
77
کلانتری خلیلآباد، عباس؛ گلستانرو، صدیقه، «احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری»، نشریۀ حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شمارۀ51، 1395، صص 129-159.
78
کاسانی الحنفی، أبوبکربنمسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، چاپ دوم، بیجا: دار الکتب العلمیة، 1406ق.
79
کلینى، محمدبنیعقوب، کافی، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
80
متقی، علیبنحسامالدین، کنز العمال، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1989م.
81
مجلسی، محمدتقیبنمقصودعلی، روضة المتقین، چاپ دوم، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
82
محقق حلی، جعفربنحسن، شرایع الاسلام، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
83
محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، چاپ دوم، بیجا: دار الحدیث، 1416ق.
84
مسلمبنحجاج، صحیح مسلم، بیروت: دار الاحیاء تراث العربی، بیتا.
85
معاونت آموزش و تحقیقات قوۀ قضاییه، مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری، قم: معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، 1382ق.
86
مفید، محمدبنمحمد، المقنعه، قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.
87
مقدس اردبیلی، احمدبنمحمد، مجمع الفائده و البرهان، قم: اسلامی، 1403ق.
88
مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه- کتاب الحدود و التعزیرات، قم: مدرسة الامام علیبنابیطالب، 1418ق.
89
مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گسترۀ آن، قم: مدرسة الإمام علیبنأبیطالب، 1425ق.
90
مکارم شیرازی، ناصر، قواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین(ع)، 1411ق.
91
موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، چاپ دوم، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید، 1427ق.
92
موسوی بجنوردی، سیدمحمد، قواعد فقهیه، تهران: مجد، 1385.
93
موسوی گلپایگانی، محمدرضا، در المنضود فی احکام الحدود، قم: دارالقرآن الکریم، 1412ق.
94
موسوی گلپایگانی، کتاب الشهادات، قم: جناب مقرر کناب، 1405ق.
95
نراقی، احمدبنمحمدمهدی، جامع السعادات، نجف: مطبعه النعمان، بیتا.
96
نوری، حسینبنمحمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: آل البیت، 1408ق.
97
نووی، یحییبنشریف، المجموع شرح المهذب، بیجا: دارالفکر، بیتا.
98
وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة الکویت، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، چاپ دوم، کویت: دارالسلاسل، (1404-1427ق).
99
ORIGINAL_ARTICLE
عدم امکان فهم از دیدگاه میرزای قمی و گادامر (مطالعۀ تطبیقی)
سمتوسوی مطالعات تفسیری و زبانشناختی در عصر حاضر و بهخصوص پس از چرخش زبانشناختی، با سنت گذشتۀ زبانشناسی در دانشهای همگن همچون اصول فقه و هرمنوتیک کلاسیک، تفاوتهایی پیدا کرده است. در این مقاله با نگاه تطبیقی، مسئلۀ «عدم امکان معرفت» به متون مقدس در دانش هرمنوتیک فلسفی (از زاویۀ دید گادامر) و علم اصول (از زاویۀ دید میرزای قمی) با تأکید بر مسئلۀ انسداد باب علم و معرفت بررسی شده است. در علم اصول با زوایۀ دید پیشگفته، با تأکید بر «قطع به خطابات قرآن برای صورت حضور در زمان نزول»، «عدم شباهت قرآن به نوشتارهای بشری»، «عدم تکلیف به مالایطاق»، «دور و قوس ظنون» و «تعین معنای مراد، نه تعین ظواهر کتاب» امکان علم و معرفت به قرآن را مورد شبهه قرار دادهاند؛ از سوی دیگر در دانش هرمنوتیک فلسفی با ارائۀ دلایلی همچون «دخالت پیشفرضها»، «فاصلۀ زمانی دازاین»، «فهم مؤلف متن»، «بازسازی گذشته و تجربۀ هرمنوتیکی»، «دور هرمنوتیکی و امتزاج افقها»، «اصل اطلاق» و «جدانبودن فهم از زبان» به گونۀ دیگری امکان معرفت را رد کردهاند. این مقاله کوشیده است در نگاهی سیستمی و نظامشناسانه، مبانی و علل این انکار را در سه حیطۀ «معناشناختی»، «عقلیفلسفی (هستیشناختی، معرفتشناختی، روششناختی)» و «تاریخی و زمینهشناختی» داوری و ارزیابی کند.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_35253_60dd7902c93757c3cdf6edfc97dd18bf.pdf
2021-05-22
158
141
10.22067/jfu.v53i2.81588
امکان معرفت
انسداد باب علم
انسداد باب علمی
هرمنوتیک
اصول فقه
مقصودین بالإفهام
محمدحسین
مختاری
mokhtari@iki.ac.ir
1
دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
AUTHOR
حسین
فولادی دارابی
fooladi.darabi@gmail.com
2
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی تهران
LEAD_AUTHOR
مجتبی
رستمی کیا
kia.mojtaba@ymail.com
3
دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه معارف اسلامی قم
AUTHOR
قرآن کریم
1
ابنحزم، علیبناحمد، الاحکام فى اصولالاحکام، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، ۱۴۰۳ق.
2
استیور، دن، فلسفۀ زبان دینی، ترجمۀ ابوالفضل ساجدی، چاپ اول، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1384.
3
انصارى، مرتضىبنمحمدامین، فرائد الأصول، چاپ پنجم، قم: النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین قم، 1416ق.
4
بحرانى، یوسفبناحمد، الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة، چاپ اول، بیروت: دار المصطفى لإحیاء التراث، 1423ق.
5
بهبهانی، محمدباقرمحمدبناکمل، الفوائد الحائریه، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.
6
پالمر، ریچارد، علم هرمنوتیک، ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، چاپ چهارم، تهران: بینا، 1387.
7
توران، امداد، تاریخمندی فهم در هرمنوتیک گادامر جستاری در حقیقت و روش، چاپ دوم، تهران: بصیرت، 1394.
8
حائری اصفهانی، محمدحسینبنعبدالرحیم، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، چاپ اول، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404ق.
9
ربانی گلپایگانی، علی، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۸۳.
10
شاطبی، ابراهیمبنموسی، الموافقات، بهتحقیق مشهوربنحسنآل سلمان، ریاض: دار ابن عفان، بیتا.
11
حر عاملى، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت، 1409ق.
12
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1417ق.
13
علامه حلی، حسنبنیوسف، الالفین فی امامة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، چاپ سوم، بیروت: اعلمی، 1402ق.
14
غزالی، محمدبنمحمد، المستصفى، بهتحقیق محمدعبدالسلام عبدالشافی، چاپ اول، بیجا: دار الکتب العلمیة، 1413ق.
15
فولادی دارابی، حسین، هرمنوتیک و انسداد باب علم، چاپ اول، قم: مطبوعات دینی، 1397.
16
لسانی فشارکی، محمدعلی، شرح فشردهای بر مقدمۀ المیزان، تهران: نهضت زنان مسلمان، 1360.
17
مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک کتاب و سنت، چاپ دوم، تهران: طرح نو، 1375.
18
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگنامۀ اصول فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۸۹.
19
میرزاى قمى، ابوالقاسمبنمحمدحسن، قوانین المحکمه فی الأصول، چاپ اول، قم: احیاء الکتب الاسلامی، 1430ق.
20
نائینی، محمدحسین، فواند الاصول، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1376.
21
واعظی، احمد، «چیستی هرمنوتیک»، فصلنامۀ ذهن، دورۀ1، شمارۀ3، زمستان1379، صص115تا 149.
22
واعظی، احمد ، درآمدی بر هرمنوتیک، چاپ اول، بیجا: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1380.
23
واینسهایمر، جوئل، هرمنوتیک فلسفی و نظریۀ ادبی، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس، 1381.
24
هایدگر، مارتین، هستی و زمان، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: ققنوس، 1386.
25
Bultmann,Rudolf .” Is Presupositionless Exegesis Possible? in Existence and faith, ed, Schbert M Ogden. P 289-96. (1957)
26
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی حکم پذیرش ولایت جائر به قصد امر به معروف و نهی از منکر
پذیرش ولایت جائر بهرغم تأکید نصوص دینی بر حرمت آن، در مواردی جایز قلمداد شده است و این جواز یا مستند به نصوص دینی است و یا مطابق برخی از قواعد کلی پذیرفتهشده نزد فقهاست؛ در این نوشتار با مراجعه به متون فقهی این نکته به دست آمده که موارد جواز پذیرش ولایت جائر، وسیعتر از آنچه است که در نصوص به آن اشاره شده یا بر قواعد کلی منطبق شده است. پذیرش ولایت جائر بهقصد «امر به معروف و نهی از منکر» با قید اینکه بدون پذیرش سِمَت از سوی جائر، عمل به این دو واجب الهی میسَّر نباشد از مهمترین مواردی است که بهرغم ذکرنشدن آن در نصوص دینی و مطابقتنداشتن با قواعد کلی سامانیافته در متون فقهی بهعنوان یکی از اسباب روایی پذیرش ولایت جائر محسوب و مورد پذیرش مشهور قریب به اتفاق فقها واقع شده است. نوشتار پیش رو به سنجههای مورد استناد مشهور فقها درحکم به جواز پذیرش در صورت مزبور پرداخته و با نقد و بررسی آن و ادلۀ مخالفان، به شیوۀ دیگری به حل این مسئله دست یافته است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33985_a11f6cc1783210fd66d62ba9ce4a4dcf.pdf
2021-05-22
179
159
10.22067/jfu.v53i1.79714
ولایت جائر- جواز ولایت جائر
فاسد و افسد
اهم و مهم
تعارض ادله ولایت جائر
محمد
نوذری فردوسیه
abasaleh.s@gmail.com
1
استادیار دانشگاه قم
AUTHOR
محمد علی
راغبی
ma.raghebi@yahoo.com
2
دانشیار دانشگاه قم
AUTHOR
میثم
محمودی سیدابادی
mmahmoodi82@yahoo.com
3
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم
LEAD_AUTHOR
آخوند خراسانى، محمدکاظمبنحسین، کفایة الأصول، چاپ اول، قم: آلالبیت(ع)، 1409ق.
1
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، چاپ دوم، قم: بینا، 1410ق.
2
ابنبابویه، محمدبنعلى، المقنع ،چاپ اول، قم: بینا، 1415ق.
3
ابنبابویه، محمدبنعلى، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: بینا، 1413ق.
4
ابنبابویه، محمدبنعلى، الأمالی، چاپ ششم، تهران: بینا، 1376.
5
انصاری، مرتضىبنمحمدامین، المکاسب، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
6
ایروانى نجفی، حاشیة المکاسب، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
7
بحرانى، یوسفبناحمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
8
حر عاملى، محمدبنحسن، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم: بینا، 1409ق.
9
حسینی عاملى، محمدجوادبنمحمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
10
خمینى، روحالله، المکاسب المحرمه، چاپ اول، قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، 1415ق.
11
خوئى، ابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه، چاپ چهارم، قم: دارالهادى، 1417ق.
12
خوئى، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهة، بیجا: بینا، بیتا.
13
سبحانى تبریزى، جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، چاپ اول، قم: امام صادق(ع)، 1424ق.
14
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
15
طباطبایی، سید على، ریاض المسائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، 1418ق.
16
طوسى، محمدبنحسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، چاپ دوم، بیروت: دارالکتابالعربی، 1400ق.
17
طوسى، محمدبنحسن ، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
18
علامه حلى، حسنبنیوسف، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوثالإسلامیة، 1412ق.
19
علیدوست، ابوالقاسم، جزوۀ درس خارج فقه سال 96، بحث ولایت جائر، بیجا: بینا، بیتا.
20
علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و حقوق قراردادها ادلۀ عام قرآنی، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1397.
21
علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و عرف، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1384.
22
علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و مصلحت، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1388.
23
عیاشى، محمدبنمسعود، تفسیر العیّاشی، چاپ اول، تهران: بینا، 1380ق.
24
کلینى، محمدبنیعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران: بینا، 1407ق.
25
مجلسى، محمدتقىبنمقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: بینا، 1406ق.
26
محقق حلى، جعفربنحسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
27
نورى، حسینبنمحمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، قم: بینا، 1408ق.
28