ORIGINAL_ARTICLE
تأملی بر ارث پسرعموی ابوینی باوجود عموی ابی از دیدگاه امامیه
وارث به نسبی و سببی تقسیم میشود. وارث نسبی سه طبقه دارد که باوجود فردی از طبقۀ قبل به هیچیک از افراد طبقۀ بعد ارث نمیرسد. در هر طبقه نیز افراد دارای درجۀ نزدیکتر و واسطۀ کمتر، افرادِ دارای واسطۀ بیشتر تا میت را از ارث محروم میکنند. فقهای امامیه قائلاند درصورتیکه وارث میت یک عموی ابی و یک پسرعموی ابوینی باشد، ارث به پسرعموی ابوینی میرسد و عموی ابی از ارث محروم میشود. برخی آن را طبق قاعده و بهدلیل اقرببودن پسرعموی ابوینی به میت و برخی آن را برخلاف قاعده و بهدلیل خاص میدانند. در این مقاله ادلۀ ذکرشده بر این قول، بررسی و اثبات میشود که این حکم برخلافِ قاعده است و امکان ارثبردن عموی ابی باوجود پسرعموی ابوینی وجود دارد؛ سپس به شبهۀ ارتباط این حکم با مسئلۀ موروثیبودن خلافت پاسخ داده میشود.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39148_55749fed0570856bb011ee6f514bf3c9.pdf
2022-01-21
28
11
10.22067/jfu.v53i4.86677
ارث
عموی ابی
پسرعموی ابوینی
قاعدۀ الاقرب یمنع الابعد
اعظم
ابراهیمی
aebrahimi56@yahoo.com
1
استادیار دانشگاه پیام نور
LEAD_AUTHOR
عباس
کلانتری خلیل آباد
abkalantari@gmail.com
2
دانشیار دانشگاه میبد
AUTHOR
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، درر الفوائد فی الحاشیۀ علی الفرائد، چاپاول، تهران: مؤسسة الطبع و النشر التابعه لوزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1410ق.
1
ابنبابویه، محمدبنعلی، المقنع، چاپاول، قم: مؤسسۀ امام هادى(ع)، 1415ق.
2
ابنبابویه، محمدبنعلی، الهدایة فی الاصول و الفروع: هدایة المتعلمین، چاپاول، قم: مؤسسۀ امام هادى(ع)، 1418ق.
3
ابنبابویه، محمدبنعلی، کتاب من لا یحضره الفقیه، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
4
ابناثیر، مبارکبنمحمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپاول، قم: اسماعیلیان، بیتا.
5
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
6
ابنزهره، حمزةبنعلى، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، بهتصحیح احمد عبدالغفور عطار، چاپاول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1417ق.
7
ابنفهد حلی، احمدبنمحمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، بهتحقیق مجتبی عراقی، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
8
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، چاپسوم، بیروت: دار الصادر، 1414ق.
9
اراکى، محمدعلى، رسالة فی الارث، چاپاول، قم: مؤسسۀ در راه حق، 1415ق.
10
تفرشی، مصطفیبنحسین، نقد الرجال، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1418ق.
11
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپاول، تهران: گنج دانش، 1363.
12
جوهرى، اسماعیلبنحماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپاول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
13
حرعاملی، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1409ق.
14
خویی، ابوالقاسم، اجود التقریرات، چاپاول، قم: عرفان، 1352.
15
روحانی، محمدصادق، فقه الصادق علیه السلام، چاپاول، قم: دارالکتاب، 1412ق.
16
سبحانى تبریزى، جعفر، نظام الإرث فی الشریعة الإسلامیة الغراء، بهتقریر سید رضا پیغمبرپور کاشانى، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1415ق.
17
سبزواری، عبدالاعلی، مهذب االاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپچهارم، قم: دفتر آیتالله سبزواری، 1413ق.
18
شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، بهتحقیق مؤسسۀ پژوهشی رأیپرداز، چاپاول، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأیپرداز، 1419ق.
19
شهید اول، محمدبنمکى، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
20
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپاول، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.
21
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، بهتحقیق گروه پژوهش معارف اسلامی، چاپاول، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
22
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بهتصحیح عباس قوچانى و على آخوندى، چاپهفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
23
طباطبایى، علىبنمحمد، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، بهتصحیح محمد بهرهمند و دیگران، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1418ق.
24
طبرسی، احمدبنعلی، الاحتجاج، بهتحقیق شیخ ابراهیم بهادری و شیخ محمد هادی، قم: دارالاسوة، 1416ق.
25
طوسی، محمدبنحسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، چاپاول، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1390ق.
26
طوسی، محمدبنحسن، تهذیب الاحکام، چاپچهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
27
طوسی، محمدبنحسن، رجال الشیخ الطوسی: الابواب، بهتصحیح جواد قیومی اصفهانی، چاپسوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1427ق.
28
طوسی، محمدبنحسن، المبسوط فی فقه الامامیة، چاپسوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
29
علامه حلی، حسنبنیوسف، قواعد الالحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
30
علامه حلی، حسنبنیوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
31
عمر، فاروق، العباسیون الأوائل، چاپدوم، بغداد: جامعه، 1977م.
32
فاضل مقداد، مقدادبنعبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، بهتصحیح سید عبداللطیف حسینى کوهکمرى، چاپاول، قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشى نجفى، 1404ق.
33
فاضل هندی، محمدبنحسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
34
فیض کاشانی، محمدبنشاهمرتضى، الوافی، بهتصحیح ضیاءالدین حسینی اصفهانی، چاپاول، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی(ع)، 1406ق.
35
کلینی، محمدبنیعقوب، الکافی، بهتصحیح علیاکبر غفاری، چاپچهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
36
مجلسی، محمدباقربنمحمدتقى، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار علیهم السلام، چاپاول، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
37
مجلسى، محمدتقیبنمقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، بهتصحیح سیدحسین موسوى کرمانى و دیگران، چاپدوم، قم: مؤسسۀ فرهنگىاسلامى کوشانبور، 1406ق.
38
محقق حلى، جعفربنحسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بهتصحیح عبدالحسین محمدعلى بقال، چاپدوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
39
محقق سبزوارى، محمدباقربنمحمدمؤمن، کفایة الأحکام، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1423ق.
40
مغنیه، محمدجواد، الفقه على المذاهب الخمسة، چاپ دهم، بیروت: دار التیار الجدید-دار الجواد، 1421ق.
41
مفید، محمدبنمحمد، المقنعة، چاپاول، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.
42
مقدس اردبیلی، احمدبنمحمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان، بهتصحیح آقامجتبى عراقى و دیگران، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
43
میرزای قمی، ابوالقاسمبنمحمدحسن، القوانین المحکمه فی الاصول، چاپاول، قم: احیاء الکتب الاسلامیة، 1430ق.
44
نجاشى، احمدبنعلى، رجال النجاشی: فهرست أسماء مصنفی الشیعة، بهتصحیح سیدموسى شبیرى زنجانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
45
نراقی، احمدبنمحمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1415ق.
46
هاشمی شاهرودی، محمود و جمعى از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهلالبیت(ع)، بهتصحیح جمعی از پژوهشگران مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى، چاپاول، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهلبیت(ع)، 1423ق.
47
ORIGINAL_ARTICLE
ناروایی اِعمال قاعدۀ اذن در امور کیفری؛ موردْپژوهی لوازم حقوقی جواز شرب مسکر برای اقلیتهای دینی
فقه شیعه و قانون اساسی ایران، حقوقی را برای اقلیتهای دینی به رسمیت شناخته است که اجرانشدن حد شرب خمر بر اقلیتهای دینی از این جمله است. قانون مزبور که اذن در استعمال مسکر از آن نتیجه گرفته شده، این تلقی نادرست را مبتنی بر قاعدۀ «اذن در شیء، اذن در لوازم آن است» ایجاد کرده است که اقلیتها در لوازم این اذن؛ یعنی حمل، ساخت، نگهداری، خریدوفروش نیز مأذون هستند. صرفنظر از اینکه اساساً قاعدهبودن قاعدۀ اذن بهطور جدی محل تردید است، مفاد ادلۀ متعدد نشان میدهد که این قاعده در امور کیفری قابلیت و صلاحیت اجرا ندارد. دلایلی چون تخصیص دلیل عام اذن(با صورتبندیهای مختلف)، انصراف به امور غیرکیفری، قواعد بالادستی و حاکمیتی حقوقیاجتماعی، اطلاقهای قانونی، ناتوانی قاعده در رفع مانع و خلاصه شدن در تأثیر اقتضائی، ناکارایی و محدودیتِ گشایش حاصل از اضطرار، بخشی از مستندات مدعای این جُستار است. این مطالعه، توصیفیتحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانهای است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39157_afcb8d5c4eaedd10c34085e1a7be5137.pdf
2022-01-21
48
29
10.22067/jfu.v54i1.87715
قاعدۀ اذن
لوازم اذن
امور کیفری
مسکر
اقلیتهای مذهبی
اردوان
ارژنگ
arzhang@meybod.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه میبد
LEAD_AUTHOR
سید امیرعلی
صادقی
seyed.amirali.sadeghimoghaddam@gmail.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا دانشگاه میبد
AUTHOR
قرآن کریم
1
آخوند خراسانى، محمدکاظمبنحسین، کفایةالأصول، چاپاول، قم: آلالبیت، 1409ق.
2
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1410ق.
3
ابنبابویه، محمدبنعلی، علل الشرایع، قم: کتابفروشی داوری، 1386.
4
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسانالعرب، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
5
ازهری، محمدبناحمد، تهذیباللغة، بیروت: داراحیاءالتراثالعربی، 1421ق.
6
ایزدی، سیروس و دیگران، روانپزشکی، چاپاول، تهران: سهامی، 1351.
7
بجنوردى، حسن، القواعد الفقهیة، چاپاول، قم: الهادی، 1419ق.
8
بحرانی، یوسفبناحمد، الحدائقالناضره، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
9
پروین، خیرالله و سیما سپهریفر، «حقوق اقلیتها در قانون اساسی»، مجلۀ مطالعات حقوق بشر اسلامی، س3، ش6، 1393، صص 73 تا 96.
10
ترحینی عاملى، محمدحسن، الزبده الفقهیه، چاپاول، قم: دارالفقه، 1427ق.
11
ترنبری، پاتریک، حقوق بینالملل و حقوق اقلیتها، ترجمۀ آزیتا شمشادی و علیاکبر آقایی، چاپاول، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، 1379.
12
حبیبزاده، محمدجعفر، مهدی هوشیار، «موقعیت اقلیتهای دینی در حقوق کیفری ایران در پرتوِ اصل برابری در برابر قانون»، مجلۀ پژوهشنامۀ حقوق کیفری، س5، ش2، 1393، صص61 تا 78.
13
حرعاملی، محمدبنحسن، وسایل الشیعة، بیروت: دارالاحیاءالتراثالعربی، 1413ق.
14
حسینى مراغى، عبدالفتاحبنعلی، العناوین، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
15
حکیم، سیدمحسن، حقائق الاصول، قم، انتشارات بصیرتی، ١٤٠٦ق.
16
حلی، محمدبنحسن، ایضاح الفوائد فى شرح القواعد، قم: بىنا، 1389.
17
خمینی، روح الله، تحریرالوسیلة، تهران: الاعتماد، 1403ق.
18
خویی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، قم: دارالهادی، ١٤٠١ق.
19
خویی، ابوالقاسم، مصباحالأصول، به تقریر بهسودی، چاپاول، قم: داوری، 1413ق.
20
راغب اصفهانی، حسینبنمحمد، مفردات الفاظ القرآن، لبنان: دارالعلم، 1412ق.
21
ژرژ، پییر، ژئوپلیتیک اقلیتها، ترجمۀ سیروس سهامی، تهران: سهامی نشر، 1374.
22
شهید اول، محمدبنمکی، القواعد و الفوائد، چاپاول، قم: کتابفروشی مفید، 1400ق.
23
شهید اول، محمدبنمکی، اللمعة الدمشقیة، چاپاول، بیروت: دارالتراث، 1410ق.
24
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة، قم: داوری، 1410ق.
25
شهید ثانی،زینالدینبنعلی، مسالک الافهام، چاپاول، قم: المعارف، 1413ق.
26
شیبری زنجانی، سیدموسی، «مقالۀ انصراف»، 1393،
27
http://www.zanjani.ir/index. aspxpid=99&articleid=70668
28
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهرالکـلام، بیروت: دارالاحیاء التراث، 1406ق.
29
صدر، محمد باقر، الدروس (شرح الحلقة الثانیه)، کمال حیدرى، چاپاول، قم: بینا، 1428ق.
30
صدیق سروستانی، رحمتالله، جامعهشناسی انحرافات اجتماعی، تهران: سمت، 1378.
31
طوسی، محمدبنحسن، المبسوط فی فقه الامامیه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1387ق.
32
علامه حلی، حسنبنیوسف، مختلفالشیعة، چاپسوم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1413ق.
33
فاضل موحدی لنکرانى، محمد، القواعدالفقهیة، چاپاول، قم: مهر، 1416ق.
34
فراهیدی، خلیلبناحمد، کتاب العین، قم: هجرت، 1410ق.
35
فقیه، محمدتقى، قواعدالفقیه، چاپدوم، بیروت: دارالاضواء، 1407ق.
36
قائمی، علی، آسیبها و عوارض اجتماعی، ریشهیابی، پیشگیری، درمان، چاپدوم، تهران: امیری، 1377.
37
کلانتری، علیاکبر، «انصراف و نقش آن در استنباط»، مجلۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، س44، ش2، 1390، صص ١١ تا ٣١.
38
کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، چاپاول، قم: دارالحدیث، 1429ق.
39
کینیا، مهدی، مبانی جرمشناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1370.
40
گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، چاپچهارم، قم: دارالقرآن الکریم، 1372.
41
مجلسی، محمدباقربنمحمدتقی، بحارالانـوار، بیروت: الوفاء، 1433ق.
42
محقق داماد، مصطفى، قواعد فقه، چاپدوازدهم، تهران: نشر علوم اسلامى،1364.
43
مصطفوى، محمدکاظم، مائة قاعدة فقهیه، چاپچهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1421ق.
44
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپچهارم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1370.
45
معین، محمد، فرهنگ فارسی، چاپچهارم، تهران: ادنا، 1386.
46
مکارم شیرازى، ناصر، القواعدالفقهیة، چاپسوم، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین، 1411ق.
47
ناظر، مینا، روانپزشکی افراد غیرعادی و بیماران روانی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات شرق، 1376ش
48
نائینی، محمدحسین، اجودالتقریرات، چاپاول، قم: عرفان، 1352.
49
نائینی، محمدحسین، فوائدالاصول، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
50
نراقی، احمدبنمحمدمهدی، مستندالشیعه، قم: مؤسسۀ آلالبیت نراقی، 1419ق.
51
نراقی، احمدبنمحمدمهدی، عوائد الأیام، چاپاول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.
52
یثربی، سیدعلیمحمد، «قاعدۀ اذن، کلیات و تعاریف»، مجلۀ پژوهشهای فقهی، س1، ش1، 1374، صص127 تا 152.
53
ORIGINAL_ARTICLE
پارادایم های حاکم بر مفهوم حق (مطالعه رویکرد فقه و فقهای اسلام)
حق، ادعایی معنـادار، منطقـی و موجهشدنی در گستره انسان و به دست آمده در راستای منزلت و شرافت او است. در این میان، حق در طیفی از نظریات مختلف، متفاوت و گاه متعارض فهم شده است. این اندیشههای فقهی، بسته به پارادایمهایی که عموما از آن سخن گفته نشده، مفهوم حق را از جنس فروتر یا والاتر با حکم دانستهاند. بنابراین مساله تحقیق پیشرو، تحلیل علل و عوامل تحولات عارض بر فهم فقها از حق است. در حقیقت، رویکرد فتوایی در فقه (به معنای عام)-به عنوان هویتی کاملا شکلیافته و رایج- که معیار درستی را مبتنی بر "حجیت" و پیمایش طریق سنتی و فنی در اتم گزارههای فقهی (: موضوع و حکم) میداند، شان فتوا را متوجه معنایی از حق میداند که گرچه عمدتا مفهومی ایستا است ولی متاثر از پارادایمهای متعددی است؛ همچون: معنای انسان، پیشفهمها به نصوص (نظیر عقلانیت گزارهای، مقاصد، گستره انتظار از دین و..)، فطرت، جعل استقلالی حق و نیز امکان خلو واقعه از حکم. این نوشته مبتنی بر مطالعات توصیفی-تحلیلی و کتابخانهای به شناسایی زمینهها و تاثیر آنها بر تفاوت فهم از حق میپردازد.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39156_5fdb059cef70868d1778918069f74750.pdf
2022-01-21
67
49
10.22067/jfu.v54i1.88036
مفهوم حق
فقه اسلامی
پارادایمهای ناظر به تفسیر حق
ماهیت حق
مهدی
رضایی
m.rezaei@atu.ac.ir
1
استادیار دانشگاه علامه طباطبائی (ره)
LEAD_AUTHOR
محسن
قائمی خرق
m.ghaemi313@gmail.com
2
دانش آموخته دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی (ره)
AUTHOR
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.
1
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، کفایة الاصول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1420ق.
2
ابوزید، نصرحامد، نقد گفتمان دینی، ترجمۀ حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، تهران: یادآوران، 1383.
3
اسپیلکا، برنارد، روانشناسی دین، ترجمۀ محمد دهقانی، تهران: رشد، 1390.
4
الأسطل، اسماعیل احمد، حقوق الإنسان فی الشریعة و القانون، مکتبة الامل التجاریة للطباعة والنشر والتوزیع، 1996م.
5
اصفهانی، محمدحسین، حاشیةالمکاسب، بهتحقیق شیخعبـاس محمـد آل سـباع، قـم: چاپخانۀ علمی، 1418ق.
6
الهی خراسانی، علی، «بنگرۀ شخصیتگرایی در اصول فقه و هویتیابی نظریۀ حق الطاعة»، جستارهای فقهی و اصولی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، س1، ش1، زمستان1394، صص 9 تا 34.
7
امین العالم، محمد، مفهوم الزمن فی الفکر العربیالاسلامی قدیماً و حدیثاً، در کتاب "دراسات فی الاسلام"، بیروت: دارالفارابی، 1981م.
8
انصاری، مرتضیبنمحمدامین ، کتاب المکاسب، بهتحقیق سیدمحمد کلانتر، بیروت: مؤسسة النور، 1410ق.
9
انصاری، مرتضیبنمحمدامین، المکاسب، قم: الهادی، 1418ق.
10
انصاری، مرتضیبنمحمدامین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1422ق.
11
باقری، سعید، بررسی تاریخی مفهوم حق، بهراهنمایی دکتر حسن جعفریتبار، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، گروه حقوق خصوصی و اسلامی، 1386.
12
بلقزیز، عبدالإله، الدولة فی الفکر الاسلامی المعاصر، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، منتدی إقراء الثقافی، 2004م.
13
توفیق، خالد، رسالة التشیع فی العالم المعاصر، قراءة فی اطروحة الطباطبائی: الثابت والمتغیّر فی حرکة الفقه الاسلامی، مؤسسۀ امالقری، 1418ق.
14
جاویدی، مجتبی، «حق طبیعی یا حق پوزیتیویستی؛ بازتعریف مفهوم حق در حقوق اسلامی»، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، س16، ش2، 1394، 115 تا 137
15
جوادی آملی، عبدالله ، تفسیر موضوعی قرآن کریم، فطرت در قرآن، قم: اسراء، 1378.
16
جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، قم: اسراء، 1384.
17
جوادی آملی، عبدالله ، رحیق مختوم، قم: اسراء، 1386.
18
جوادی آملی، عبدالله ، فلسفۀ حقوق بشر، قم: اسراء، 1375.
19
جوادی آملی، عبدالله، جامعه در قرآن، قم: اسراء، 1389.
20
حبالله، حیدر، شمول الشریعه، بیروت: دار روافد، 1439ق.
21
حسینی، عبدالرحیم، رسالهای در باب حق و حکم، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1387.
22
حکمتنیا، محمود، «نظریۀ حق از دیدگاه محمدحسین غروی اصفهانی (محقق اصفهانی)»، حقوق اسلامی، س9، ش 34، 1391، 7 تا 38
23
حکیم، محمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، بیروت: دار الاندلس، 1979.
24
خمینی، روحالله، الرسائل، قم: اسماعیلیان، 1410ق.
25
خمینی، روحالله، تنقیح الاصول، تقریر: حسین اشتهاردی، تهران: تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، 1419ق.
26
خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، بهتقریر محمدسرور واعظ الحسینی، قم: داوری، 1417ق.
27
خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه فی المعاملات، بیروت: دار الهادی، 1412ق.
28
خیری، حسن، «مقایسۀ پارادایم دینی (اسلامی) با پارادایمهای اثباتی، تفسیری و انتقادی»، فصلنامۀ معرفت فرهنگی اجتماعی، س 1، ش4، 1389، 7 تا 21
29
رأفت عثمان، محمد، الحقوق و الواجبات و العلاقات الدولیة فی الاسلام، بیروت: دارالضیاء، بیتا.
30
رهبر، عباسعلی، «فهم هرمنوتیکی عقل و دین در ساحت گفتمانی تجدید حیات اسلام»، فصلنامۀ پژوهشهای راهبردی سیاست، س1، ش 4، 1392، 77تا104
31
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1421ق.
32
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1412ق.
33
زرگرینژاد، حسن، رسائل مشروطیت، تهران: کویر، 1374.
34
سبحانی، جعفر، الوسیط فی اصول الفقه، قم: امام الصادق، 1422ق.
35
سروش، عبدالکریم، قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: صراط، 1371.
36
شاطبی، ابراهیمبنموسی، الموافقات، بیروت: دار المعرفة، بیتا.
37
شرفی، عبدالمجید، اسلام و مدرنیته، ترجمۀ مهدی مهریزی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1383.
38
شعرانی، عبدالوهاببناحمد، المیزان الکبری الشعرانیة، بیروت: دار الکتاب العلمیة، 1971م.
39
شـــفیعی، علی، گفتوگوهای نظریهپردازی در فقـــه و اصول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1395.
40
صدر، سید محمد باقر، قاعدة لاضرر و لاضرار، تقریر سید کمال حیدری (بدون مشخصات کتابشناختی/ به نقل از نرم افزار جامع فقه اهل البیت).
41
طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا، 1385.
42
طوسی، محمدبنحسن، المبسوط، تهران: المکتبة المرتضویه، 1351.
43
علمالهدی، علیبنحسین، الذریعة الی اصول الشریعة، بهکوشش ابوالقاسم گرجی، تهران: بینا، 1348.
44
علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1390.
45
غزالی، محمدبنمحمد، المستصفی فی علم الأصول، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413ق.
46
غزالی، محمدبنمحمد، المستصفی من علم الاصول، بیروت: مؤسسه الرساله، 1417ق.
47
فاسی، علال، مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها، بیروت: دار البیضاء، 1382ق.
48
فنایی، ابوالقاسم، انتظار بشر از دین؛ درنگی در صورت مسئله، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
49
فیرحی، داود، «استعارههای دولت در فقه سیاسی معاصر شیعه»، فصلنامۀ سیاست، س 10، ش 3، 1390، 205تا 226
50
قاری سیدفاطمی، محمد، «قلمرو حقها در حقوق بشر معاصر، جهانشمولی در قبال مطلقگرایی»، فصلنامۀ مفید، س 5، ش 2، 1381، 3، 4 تا 20
51
قراقی، احمدبنادریس، الفروق، المملکة العربیة السعودیة: وزارة الشئون الاسلامیة و الاوقاف و الدعوة و الارشاد، 1302.
52
قرباننیا، ناصر، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و اندیشۀ اسلام، 1390.
53
القرضاوی، یوسف، الاسلام والعلمانیه وجهاً لوجه، القاهره، مکتبه وهبه، 1995.
54
قطب، محمد، العلمانیون و الاسلام، القاهرة، بیروت: دار الشروق، 1994م.
55
القمی، محمد حسن (مقرر)،« قاعدة نفی الخلوّ، تقریرا لأبحاث الاستاذ الحجة الشیخ صادق اللاریجانی»، مجله دراسات اصولیة، السنة الثالثة، العدد التاسع، 1428ق، 160 تا 195
56
قنبری، حسن، «نگاهی به مکتبهای الهیاتی جدید»، مجلۀ پژوهش و حوزه، س7، ش 26، 1389، 117تا 142
57
کاسانی، ابوبکر، بدائع الصنائع، قاهره: بینا، 1406ق.
58
کوهن، توماس، ساختار انقلابهای علمی، ترجمۀ احمد آرام، تهران: سروش، 1369.
59
مبلغـــی، احمد، «النظریة الفقهیه؛ امکانیتهـــا و مکوناتها»، فصلنامۀ پژوهشهای اصولی، س3، ش 11، 1390، 22 تا 45
60
محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1423.
61
محمصانی، صبحی، فلسفة التشریع فی الإسلام، بیروت: دار العلم للمائین، 1371.
62
مصباح، مجتبی، فلسفه اخلاق، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة الله علیه)، 1378.
63
مطهری، مرتضی، یادداشتهای استاد مطهری، تهران: صدرا، بیتا.
64
مغنیه، محمدجواد، الشیعه فیالمیزان، قم: دارالکتب الاسلامی، 1427ق.
65
ملکیان، مصطفی، راهی به رهایی، تهران: نگاه معاصر، 1381.
66
منوچهری، عباس، «اندیشۀ سیاسی به مثابۀ دانشی میانرشتهای: روایتی دلالتیپارادایمی»، مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، س7، شمارۀ 26، 1394، 22-1.
67
مورن، ادگار، درآمدی بر اندیشهی پیچیده، ترجمه افشین جهاندیده، تهران: نشر نی، 1379.
68
میراحمدی، منصور و میثم قهرمان، «امکانسنجی تحلیل پارادایمی در فلسفه سیاسی فارابی»، دوفصلنامۀ سیاست نظری، س 7، ش 15، 1393، 1 تا 28
69
نراقی، احمدبنمحمدمهدی، عوائد الایام، بهتحقیق مرکز الأبحاث و الدراسات الاسلامیه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1375.
70
هیک، جان، اسطورۀ تجسد خدا، ترجمۀ عبدالرحیم سلیمانی و محمدحسن محمدی مظفر، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1376.
71
یزدی، محمدکاظمبنعبدالعظیم، حاشیه بر مکاسب، قم: موسسة طیبة لاحیاء التراث، 1429ق.
72
یزدی، محمدکاظمبنعبدالعظیم، حاشیه علی مکاسب، کتاب بیع، بیجا: بینا، بیتا.
73
Bloesch، D (1994)، Holy Scripture: Revelation، Inspiration and. Interpretation، Carlisle: The Paternoster Press.
74
Gert، Bernard (1995)، “Rationality” in The Cambridge Dictionary of Philosophy، by Robert Audi، Cambridge: Cambridge University Press.
75
Hobbes، Thomas (1949)، The Citizen، edited by S. P. Lambrecht. New York: Dover Publication.
76
Hume، D (1975)،“Enquiry concerning Human Understanding”، in Enquiries concerning Human Understanding and concerning the Principles of Morals، by L.A.Selby-Bigge، 3rd ed. revised by P. H. Nidditch، Oxford: Clarendon Press.
77
Kung, H (1980), Christianity and the Worid Religions, London: Doubleday and Company.
78
Planetey، Alain (1996)، Definition et principes de l'order public،
79
Walker، Divid (1980)، The Oxford Companion to Law، Oxford: Clarendon Press.
80
81
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی فقهی شرط عجز از تفصّی در تحقق اکراه با تکیه بر نظر شیخ انصاری
تفصّی بهمعنای فرار و خلاصی از اکراه را شیخ انصاری بهعنوان یکی از شروط تحقق اکراه بر شمرده است. بهادعای ایشان از ادله چنین بر میآید که در تحققِ اکراه، بین تفصّی از طریق توریه و غیرتوریه تفاوت است و در تفصّی با توریه ولو باوجود امکان تفصّی برای مکرَه باز هم اکراه محقق است. این اجتهادورزیِ شیخ در مسئلۀ شرطیت تفصّی منجر به ارائۀ دیدگاههای متنوع و گاه اشکالاتی از سوی فقها شده است. نگارندگان با بررسی شرطیت تفصّی در اکراه و تبیین دیدگاه شیخ انصاری و تحلیل دیدگاه فقهای موافق و مخالف دراینباره، به این نتیجه دست یافتهاند که دیدگاه مخالفان مبنیبر رکنیت طیب نفس در شروط متعاقدین، مناقشۀ صحیحی بر کلام شیخ است، ولی مانع پذیرش شرطیت تفصّی در اکراه نیست و قید امکان تفصّی با توریه که مخالفان مطرح کردهاند، ادعایی بیش نیست. ملاکِ تحقق اکراه در تفصّی با غیرتوریه نیز بهدلیل نبودن ضابطهای عرفی در این خصوص، باتوجهبه تفاوتهای روحیروانی اشخاص از شخصی به شخص دیگر متفاوت است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39146_e0ed209e3639e4bac4536dce333b4eeb.pdf
2022-01-21
87
69
10.22067/jfu.v53i4.86257
تفصّی
اکراه
توریه
شیخ انصاری
محمدمهدی
زارعی
m.zarei@umz.ac.ir
1
استادیار دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
فرشید
رجبی
farshidrajabi839@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران
AUTHOR
عارف
بشیری
arefbashiri@yahoo.com
3
دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران
AUTHOR
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
1
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، چاپسوم، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
2
اصفهانى، محمدحسین، حاشیۀ کتاب المکاسب، چاپاول، قم: انوارالهدى، 1418ق.
3
امامی خوانسارى، محمد، الحاشیة الأولى على المکاسب، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1373.
4
انصارى، مرتضىبنمحمدامین، کتاب المکاسب، چاپ اول، قم: دارالذخائر، 1411ق.
5
ایروانى، على، حاشیة المکاسب، چاپاول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
6
بهجت، محمدتقى، وسیلة النجاة، چاپدوم، قم: شفق، 1423ق.
7
جزائرى، محمدجعفر، هدى الطالب فی شرح المکاسب، چاپاول، قم: مؤسسۀ دارالکتاب، 1416ق.
8
جوهرى، اسماعیلبنحماد، الصحاح-تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپاول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
9
حرعاملى، محمدبنحسن، وسائل الشیعة، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1409ق
10
خمینى، روحاللّه، کتاب البیع، چاپاول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1421ق.
11
خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1378.
12
سبزوارى، عبدالأعلى، جامع الأحکام الشرعیة، چاپنهم، قم: المنار، 1373.
13
سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط، بیروت: الحلبی، 2009م.
14
شهید ثانى، زینالدینبنعلى، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپاول، قم: کتابفروشى داورى، 1410ق.
15
طباطبایی یزدى، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، چاپدوم، قم: اسماعیلیان، 1421ق.
16
طباطبایى قمی، تقى، عمدة المطالب فی التعلیق على المکاسب، چاپاول، قم: کتابفروشى محلاتى، 1413ق.
17
علامه حلى، حسنبنیوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، چاپاول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1420ق.
18
مامقانى، محمدحسنبنعبداللّه، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، چاپاول، قم: مجمع الذخائر الإسلامیة، 1316ق.
19
مرتضی زبیدى، محمدبنمحمد، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپاول، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
20
معلوف، لویس، المنجد فی اللغة، چاپاول، تهران: اسلام، 1387.
21
نائینى، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، چاپاول، تهران: المکتبة المحمدیة، 1358.
22
همدانى، رضابنمحمدهادى، حاشیۀ کتاب المکاسب، چاپاول، قم: مؤلف، 1420ق.
23
پایگاه اینترنتی آیت الله حسین نوری همدانی، 1389، درس خارج فقه مبحث بیع، جلسه 512 ص 8، https://noorihamedani.ir
24
پایگاه اینترنتی آیت الله سید موسی شبیری زنجانی، 1392، درس خارج فقه مبحث بیع، https://zanjani.ir
25
ORIGINAL_ARTICLE
اخذ به عمومات و اطلاقات در مسائل مستحدث فقهی در پرتوِ تبیین ملاک مستحدث بودن
هر پدیدۀ جدیدی احکام فقهیِ ویژۀ خود را میطلبد. با کاملشدن دین قضایای نقلی جدیدی در شریعت صادر نمیشود، در این حال پژوهشگران دینی برای تعیین حکم فقهی پدیدۀ جدید، بایستی آن را در موضوع یکی از قضایای شرعی جای دهند و در پی آن با سؤالی روبهرو میشوند که آیا برای پیبردن به حکم آن پدیده میتوان به اطلاق یا عموم موضوع یا حکم آن قضیۀ شرعی تمسک کرد؟ نیز پرسشی که قبل از آن باید پاسخ دهند این است که ملاک جدیدبودنِ پدیده و معیار مستحدثبودن مسئله چیست؟در این مقاله که از لحاظ شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانهای و از لحاظ روش، توصیفیتحلیلی و از لحاظ هدف توسعهای است، دو گونه مسئلۀ مستحدث معرفی میشود. در گونۀ اول پدیدۀ نو بهصورتی است که اجرای حداقل یکی از قضایای شرعی را با مشکل روبهرو میکند. در گونۀ دوم، هنگام صدقِ عنوانِ موضوع قضیۀ شرعی بر پدیدۀ جدید با این معضل روبهرو میشویم که گاه صدق موضوعِ مسئلۀ شرعی بر پدیدۀ جدید مشکوک است و گاه باوجود احراز صدق آن بر پدیدۀ جدید، ماهیت یا کارکرد پدیده، جدید است و گاه پدیدۀ جدید، عَرَضی است که بر موضوع شرعی عارض شده است. تمسک به اطلاق در این گونهها با اشکال نظری خاصی روبهرو است و حکم خاصی را در پی دارد که در این مقاله بیان شده است.
"این مقاله مستخرج از طرح پژوهشی «شرایط مجتهد نهادی» مصوب پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی است"
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39154_1f7a74fce4a98a9929633c39db57ec2a.pdf
2022-01-21
107
89
10.22067/jfu.v54i1.87998
مسئلۀ فقهی نوپیدا
مصداق نوظهور
عموم و اطلاق در مسائل مستحدثه
موضوع نوپدید
سید رضا
شیرازی
srshirazi@islamic-rf.ir
1
استادیار پژوهشکده علوم اسلامی رضوی
LEAD_AUTHOR
محمد تقی
کریمی
mtkarimi56@gmail.com
2
استادیار پژوهشکده علوم اسلامی رضوی
AUTHOR
قرآن کریم
1
اعلایی، علیرضا، «تمسک به عمومات و اطلاعات در مسائل مستحدثه تا اجتهاد»، پیش شماره 11، تیر۱۳۹۳، صص27 تا 50.
2
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، کفایة الأصول، عباسعلی زارعی سبزواری، چاپششم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۳۰ق.
3
خادمی کوشا، محمدعلی، «روش بهرهگیری از عمومات و مطلقات در حل مسائل مستحدثه»، جستارهای فقهی و اصولی، سال ششم، ش6، تیر۱۳۹۹، صص9 تا 32.
4
خرازی، محسن، عمدة الأصول، چاپاول، قم: مؤسسۀ در راه حق، ۱۴۱۸ق.
5
سبزواری، محمدباقر، کفایة الفقه، مرتضی واعظی اراکی، چاپاول، جامعه مدرسین، قم: ۱۳۸۱.
6
شیخ بهایی، محمدبنحسین، جامع عباسی، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۶.
7
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام، ابراهیم سلطانی نسب، چاپهفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲.
8
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الأصول، چاپدوم، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، ۱۴۲۴ق.
9
صدر، محمدباقر، لاضرر و لاضرار، چاپاول، قم: دارالصادقین، ۱۴۲۰ق.
10
طباطبایی، علیبنمحمد، ریاض المسائل، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، ۱۴۱۸ق.
11
علیدوست، ابوالقاسم و هادی جهانگشای اباجلو، «اسمگرایی، کارکردگرایی و هویتگرایی در فقه هنر»، فصلنامۀ الهیات هنر، دوره 96، ش10، پاییز 96، صص 5-23
12
علیدوست، ابوالقاسم، فقه و حقوق قراردادها: ادلۀ عام قرآنی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، ۱۳۹۸.
13
علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، ۱۳۸۸.
14
قائنی، محمد، المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار(ع)، ۱۴۲۴ق.
15
قائنی، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره: المسائل الطبیه، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار(ع)، ۱۳۸۲.
16
قائنی، پژوهشی در مسائل فقه پزشکی، ترجمۀ احمد رخی و دیگران، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع)، ۱۳۹۴.
17
کرمانشاهی، آقا محمدعلی، مقامع الفضل، چاپاول، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، ۱۴۲۱ق.
18
گنابادی، سیدجعفر، عوامل مؤثر در تشخیص موضوعات احکام، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۱.
19
لجنة الفقه المعاصر، الفائق فی علم الاصول، قم: مرکز مدیریت حوزههای علمیه، ۱۴۱۴ق.
20
مجلسی، محمدباقربنمحمدتقی، بحار الأنوار، یحیی عابدی زنجانی، چاپاول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۸.
21
مجلسی، محمدتقیبنمقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپدوم، ایران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، ۱۴۰۶ق.
22
مرکز مدیریت حوزههای علمیه، الفائق فیالاصول: حجیة السیر العقلانیة المعاصر والمستحدثه، قم: مرکز مدیریت حوزههای علمیه، ۱۳۹۷.
23
مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة، چاپاول، قم: مدرسة الإمام علیبنأبیطالب(ع)، ۱۳۸۰.
24
موسوی، سید محمدسجاد، حجیت عمومات و اطلاقات در مسائل مستحدثه، پایاننامۀ سطح۴ دانشگاه، قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیه، ۱۳۹۶.
25
میرزای قمی، ابوالقاسمبنمحمدحسن، جامع الشتات، چاپاول، تهران: کیهان، 1371.
26
نایینی، محمدحسین، منیة الطالب، چاپاول، تهران: المکتبة المحمدیة، ۱۳۷۳.
27
نراقی، احمدبنمحمدمهدی، عوائد الأیام، چاپاول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵.
28
نراقی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ اول، قم: آلالبیت(ع)، ۱۴۱۵ق.
29
ORIGINAL_ARTICLE
اعتبارسنجی مطهریت «غیبت مسلمان»، «ظاهر حال مسلمان» و «وصف مسلمانی»
یکی از موضوعاتی که در فقه امامیه ازجملۀ مطهرات محسوب شده و دیدگاههای متنوعی را دربارۀ شرایط مطهریت و حدود و ثغور آن متوجه خود یافته، غیبت مسلمان است؛ بدین معنا که اگر شخص مسلمان برای مدتی غایب شود، درصورتیکه بدن و سایر متعلّقاتِ او مثل لباس، فرش، ظرف و... متنجس باشد، به طهارت آنها حکم میشود. بسیاری از فقها در حالی به حکمِ طهارت مسلمان بر اساس غیبت او و ذیل شرایطی خاص یا بر پایۀ مطهریتِ ظاهر حال مسلمان باور آوردهاند که در موضوعیت و حتی طریقیت این دو عنوان برای حکم به تطهیر، تردید جدی وجود دارد. در این تحقیق بهروش توصیفیتحلیلی، پس از بررسی اقوال و ادلۀ فقها در خصوص مطهریت غیبت مسلمان و شروط آن و نیز دربارۀ مطهریت ظاهر حال مسلمان این نتیجه به دست آمده که این دو عنوان نقشی مستقل در مطهریت بدن و متعلقات او ندارند، بلکه مطهریت برآیند اتصاف شخص به وصف مسلمانی است که شمولش از دو عنوان مذکور بیشتر است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39145_61dad6f9e14e0c75749491d13412c607.pdf
2022-01-21
129
109
10.22067/jfu.v53i4.86791
طهارت
مطهریت
غیبت مسلمان
ظاهر حال مسلمان
وصف مسلمانی
طاهره
قدسی
tahereh.ghodsi@yahoo.com
1
دانشجوی مقطع دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
AUTHOR
طاهر
علیمحمدی
t.alimohamadi@ilam.ac.ir
2
دانشیار و عضو هیأت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.
LEAD_AUTHOR
سیدمحمدصادق
موسوی
mousavi4535@gmail.com
3
دانشیار گروه فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران
AUTHOR
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
1
ابنبابویه، محمدبنعلی، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
2
ابنفارس، احمدبنفارس، معجم مقائیس اللغة، بهتحقیق عبدالسلام محمدهارون، چاپاول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1404ق.
3
ابنفهدحلی، احمدبنمحمد، الرسائلالعشر، بهتحقیق سیدمهدى رجائى، چاپاول، قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشى نجفی، 1409ق.
4
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسانالعرب، بهتحقیق احمد فارس صاحب الجوائب، چاپسوم، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
5
اشتهاردى، علىپناه، مدارک العروة، چاپاول، تهران: دارالأسوة، 1417ق.
6
انصاری، مرتضیبنمحمدامین، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، بهتحقیق گروه پژوهش در کنگره، چاپاول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
7
انصاری، مرتضیبنمحمدامین، کتاب الطهارة، بهتحقیق گروه پژوهش در کنگره، چاپاول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
8
بحرالعلوم، محمدمهدیبنمرتضی، الدرة النجفیة-الدرة البهیة، چاپ دوم، بیروت: دارالزهراء، چاپدوم، 1406ق.
9
بحرانى، یوسفبناحمد، الحدائق الناضرة، بهتحقیق محمدتقى ایروانى و عبدالرزاق مقرم، چاپاول، قم: جامعه مدرسین، 1405ق.
10
بهجت، محمدتقى، رسالۀ توضیح المسائل، چاپنودودوم، قم: شفق، 1428ق.
11
حرعاملی، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة، بهتحقیق گروه پژوهش مؤسسۀ آلالبیت(ع)، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1409ق.
12
حسینی عاملی، محمدجوادبنمحمد، مفتاح الکرامة، بهتحقیق محمدباقر خالصى، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
13
حکیم، محسن، مستمسک العروةالوثقى، چاپاول، قم: دارالتفسیر، 1416ق.
14
حمیرى، عبداللهبنجعفر، قرب الاسناد، بهتحقیق مؤسسة آلالبیت(ع)، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1413ق.
15
خمینی، روحالله، تحریرالوسیلة، چاپاول، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم، بیتا.
16
خمینی، روحالله، کتاب البیع، چاپاول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
17
خوئی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقى، بهتقریر علی غروی، چاپاول، نجف: تحت اشراف لطفى، 1418ق.
18
خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بیجا: بینا، بیتا.
19
سبحانی، جعفر، رسالۀ توضیح المسائل، چاپسوم، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1429ق.
20
شبیری زنجانى، موسى، رسالۀ توضیح المسائل، چاپاول، قم: سلسبیل، 1430ق.
21
شهید اول، محمدبنمکی، ذکری الشیعه، چاپاول، جمعی از پژوهشگران در مؤسسۀ آلالبیت(ع)، قم: آلالبیت، 1419ق.
22
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة (المحشّى-کلانتر)، چاپاول، قم: کتابفروشى داورى، 1410ق.
23
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، المقاصد العلیة، بهتحقیق گروه پژوهش مرکز تحقیقات و پژوهشهاى اسلامى، چاپاول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1420ق.
24
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، روض الجنان، چاپاول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1402ق.
25
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، بهتحقیق عباس تبریزیان و دیگران، چاپاول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1416ق.
26
صاحببنعباد، اسماعیلبنعباد، المحیط فی اللغة، بهتحقیق محمدحسن آلیاسین، چاپاول، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
27
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام، چاپهفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
28
صیمرى، مفلحبنحسن، کشف الالتباس، چاپاول، قم: مؤسسۀ صاحب الأمر(ع)، 1417ق.
29
طباطبایی، محمدکاظم، العروة الوثقى، چاپدوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی، 1409ق.
30
طوسى، محمدبنحسن، تهذیب الأحکام، چاپچهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
31
علامه حلی، حسنبنیوسف، نهایة الإحکام، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1419ق.
32
فاضل لنکرانی، محمد، رسالۀ توضیح المسائل، چاپصدوچهاردهم، قم: بینا، 1426ق.
33
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیلة: غسل الجنابة، التیمم، المطهرات، چاپاول، تهران: مؤسسۀ عروج، 1419ق.
34
فیاضکابلى، محمداسحاق، رسالۀ توضیح المسائل، چاپاول، قم: انتشارات مجلسى، 1426ق.
35
فیضکاشانى، محسن، مفاتیح الشرائع، چاپاول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیتالله مرعشى نجفى، بیتا.
36
کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، بهتصحیح علیاکبر غفاری، چاپچهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
37
محقق کرکی، علیبنحسین، جامع المقاصد، بهتحقیق گروه پژوهش مؤسسۀ آلالبیت(ع)، چاپدوم، قم: آلالبیت(ع)، 1414ق.
38
مرتضی زبیدی، محمدبنمحمد، تاج العروس، بهتحقیق علی شیری، چاپاول، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
39
مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، بیجا: بینا، بیتا.
40
مقدس اردبیلی، احمدبنمحمد، مجمع الفائدة و البرهان، بهتحقیق: آقامجتبى عراقى و دیگران، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
41
مکارم شیرازی، ناصر، رسالة توضیحالمسائل، چاپدوم، قم: مدرسۀ امام علىبنابىطالب(ع)، 1424ق.
42
موسویعاملى، محمدبنعلى، مدارک الأحکام، چاپاول، بیروت: آلالبیت(ع)، 1411ق.
43
نجاشی، احمدبنعلی، رجال النجاشی: فهرست أسماء مصنفی الشیعه، بهتحقیق موسى شبیرى زنجانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
44
نراقى، احمدبنمحمدمهدى، مستند الشیعة، چاپاول، قم: آلالبیت(ع)، 1415ق.
45
همدانى، رضابنمحمدهادی، مصباحالفقیه، بهتحقیق محمد باقرى و دیگران، چاپاول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
46
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی مصادیق ارتفاعی طواف بیت در آیۀ «وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ» بر مبنای مرجعیت عرف
در نوشتار حاضر با محور قراردادن آیۀ 29 سورۀ مبارکۀ حج، معروف به آیۀ طواف و مستند به مرجعیت عرف در تطبیق مفهوم طواف بر مصداق آن، سه مصداق احتمالی برای طواف بیت از بُعد ارتفاعی آن مطرح شده و موضوع تحقیق قرار گرفته است: ۱. طواف از محاذی بیت؛ ۲. طواف مقابل فضای بالای بیت تا آسمان؛ ۳. طواف از طبقۀ اول مسجدالحرام. درنهایت این نتیجه حاصل شده که طواف از محاذی بیت بهعنوان اولین مصداق طواف بیت، قدر متیقن است. احتمال دوم نزد فقهای شیعه ادلۀ قابل دفاعی ندارد و پذیرفتنی نیست؛ هرچند فقهای عامه و گروه اندکی از فقهای متأخر امامیه آن را پذیرفتهاند. دربارۀ احتمال سوم که سخن تازۀ این تحقیق است، قرائنی بر جواز طواف از طبقۀ اول مسجدالحرام در حالت اختیار بهعنوان مصداق دیگری از طواف بیت ارائه شده است.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39152_0e711475e304b5c715c20ef9bb83f2c7.pdf
2022-01-21
149
131
10.22067/jfu.v54i1.86818
کعبه
طبقات مسجدالحرام
طواف بیت
مرجعیت عرف
محمدرضا
کاظمی گلوردی
mr_kazemigolvardi@yahoo.com
1
دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران
LEAD_AUTHOR
حسین
مهدوی دامغانی
hmahdavi.d4028@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
AUTHOR
سید محسن
رزمی
razmi@ninfan.com
3
استادیار دانشکده الهیات، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
AUTHOR
قرآن کریم
1
ابنبابویه، محمدبنعلی، کتاب منلایحضرهالفقیه، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
2
ابن عابدین، محمدأمین، ردّ المختار علی الدرّ المختار شرح تنویر الأبصار، الطبعه الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
3
ابنفارس، احمدبنفارس، معجم مقاییس اللغه، بهتحقیق عبدالسلام محمدهارون، چاپاول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
4
ابنهشام، عبداللهبنیوسف، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، چاپپنجم، بیروت: بنیهاشمی، بیتا.
5
احسایى، محمدبنعلى، عوالی اللئالی العزیزیة، چاپاول، قم: دار سیدالشهداء، 1405ق.
6
اسفندیاری، آمنه، حکم طواف در طبقۀ دوم مسجدالحرام، مؤسسۀ فرهنگی و اطلاعرسانی تبیان https://article.tebyan.net/256516/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85 (tebyan.net).
7
الزاحم، عبداللهبنابراهیم، شروط الطواف، ریاض: مجلة البحوث الاسلامیة، 1419ق.
8
انصاری، مرتضیبنمحمدامین، کتاب المکاسب المحرمة والبیع و الخیارات، بهتحقیق محمدجواد رحمتی و سیداحمدحسینی، چاپاول، قم: دارالذخائر، 1414ق.
9
بحرانی، هاشمبنسلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپاول، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
10
بحرانی، یوسفبناحمد، الحدائق الناضرة، بهتحقیق محمدتقی ایروانی و سیدعبدالرزاق مقرم، چاپاول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ، 1405ق.
11
پژوهشکدۀ حج و زیارت، مناسک حج امام خمینى(ره) با حواشی مراجع معظم تقلید، چاپدهم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی هنری مشعر، 1393.
12
ترمذی، محمدبنعیسی، سنن ترمذی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1994م.
13
جوهری، اسماعیلبنحماد، الصحاح، بهتحقیق احمد عبدالغفور، چاپاول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
14
حرعاملی، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپاول، قم: آلالبیت، 1409ق.
15
حسینی عاملی، محمدجوادبنمحمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، چاپاول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1419ق.
16
حطاب، محمدبنمحمد، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، چاپاول، بیروت: دارالکتبالعلمیة، 1995م.
17
خمینى، روحاللّه، الرسائل، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، 1385.
18
خمینى، روحاللّه، کتاب البیع، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، بیتا.
19
خمینى، روحاللّه، کتاب الطهارة، بیجا: بینا، بیتا.
20
خمینى، مصطفى، مستند تحریر الوسیلة، چاپاول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى، بیتا.
21
خویى، ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی(ره)، چاپاول، قم: مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1418ق.
22
راغب اصفهانی، حسینبنمحمد، مفردات ألفاظ القرآن، بهتحقیق صفوان عدنان داودی، چاپاول، دمشق: دارالشامیة، 1412ق.
23
رافعی قزوینی، عبدالکریمبنمحمد، فتح العزیز فی شرح الوجیز، بیروت: دارالفکر، بیتا.
24
زرقا، مصطفی، المدخل الفقهی العام، چاپاول، دمشق: دارالقلم، 1418ق.
25
سبحانی تبریزی، جعفر، کلیات فیعلم الرجال، چاپاول، بیروت: دارالمیزان، 1410ق.
26
الشریف، شرفبنعلی، الطواف و اهم احکامه: دراسة فقهیة مقارنة، ریاض: مجلة البحوث الاسلامیة، 1416ق.
27
شمسالائمه سرخسی، محمدبناحمد، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه، بیتا.
28
شهید ثانى، زینالدینبنعلى، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپاول، قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیة، 1413ق.
29
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام فی شرایع الاسلام، بهتحقیق: عباس قوچانى و على آخوندى، چاپهفتم، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی، بیتا.
30
صاوی، احمد، بلغة السالک لأقرب المسالک، بهتحقیق محمد عبدالسلام شاهین، چاپاول، بیروت: دارالکتبالعلمیة، 1415ق.
31
صنقور، محمد، المعجم الاصولی، چاپدوم، قم: الطیار، بیتا.
32
طوسی، محمدبنحسن، الخلاف، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
33
طوسی، محمدبنحسن، تهذیب الأحکام، چاپچهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
34
علامه حلی، حسنبنیوسف، تذکرة الفقهاء، چاپاول، قم: آلالبیت، بیتا.
35
علامه حلی، حسنبنیوسف، مختلف الشیعة فیأحکام الشریعة، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
36
علیدوست، ابوالقاسم، «فصلنامۀ علمیپژوهشی فقه و حقوق اسلامی»، 1380، ش2، پاییز1383، صص11 تا 32.
37
فاضل لنکرانی، محمدجواد، «پژوهشی فقهی دربارۀ طواف از طبقۀ اول مسجدالحرام»، مجلۀ میقات حج، 1371، ش48، 1382، صص56تا78.
38
فاضل موحدی لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: الصلاة، چاپاول، قم: بینا، 1408ق.
39
فاضل هندی، محمدبنحسن، کشف اللثام، چاپاول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1416ق.
40
فیض کاشانى، محمدبنشاهمرتضى، الوافی، چاپاول، اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی، 1406ق.
41
فیومی، احمدبنمحمد، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر، چاپاول، قم: دارالرضی، بیتا.
42
کلینى، محمدبنیعقوب، الکافی، چاپچهارم، تهران: دارالکتبالإسلامیة، 1407ق.
43
مبارک، مبارکبنعلی، هدایة السالک الی مذهب الامام مالک، چاپدوم، بیروت: ابنحزم، 1422ق.
44
محقق خوانسارى، حسینبنمحمد، مشارق الشموس فی شرح الدروس، بیجا: آلالبیت، بیتا.
45
مرتضی زبیدی، محمدبنمحمد، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپاول، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
46
الشربینی، محمد بن أحمد، مغنی المحتاج، چاپ دوم، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، بیتا.
47
مقدس اردبیلى، احمدبنمحمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
48
موسوی عاملی، محمدبنعلی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، چاپاول، بیروت: آلالبیت، 1411ق.
49
نائینى، محمدحسین، فوائدالاصول، بهتقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، چاپاول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1376.
50
نووی، یحییبنشرف، المجموع فی شرح المهذّب، چاپاول، بیروت: دارالفکر، 1994م.
51
ORIGINAL_ARTICLE
نقد انگارۀ حرمت گوشسپاری به غیبت
ازآنجاکه شارع مقدس عِرض افراد را بسیار محترم شمرده، احکام مختلفی نیز برای حمایت از آن جعل کرده است. یکی از این احکام، حرمت غیبت است. مسئلۀ استماع غیبت ازجمله مسائلی است که گرچه از دیرباز مطرح بوده، ولی کمتر به آن پرداخته شده است. برخی از محققان برای اثبات حرمت استماع غیبت، ادلۀ عقلی و نقلی متعددی ذکر کردهاند. بر اساس یافتههای نگارنده هیچکدام از این ادله حتی بهروزترین آنها توان اثبات حرمت استماع غیبت را ندارد. این نوشتار از جهات مختلفی شامل نوآوریهای فقهی است که مهمترین آن تمسک به دلیل عقلی برای اثبات عدم امکان حرمت استماع غیبت است. البته حرامنبودن استماع غیبت بدین معناست که استماع غیبت به خودی خود حرمت ندارد و این با حرامبودن استماع بهسبب انطباق عناوین دیگر بر آن منافاتی ندارد.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39158_59cf18bd2a7dcfd2bcf3befdc475bf5b.pdf
2022-01-21
170
151
10.22067/jfu.v54i1.86949
استماع غیبت
اعانه بر غیبت
رضایت به حرام
گناه شنیداری
حمید رضا
کامل نواب
h.kamelnavab@mail.um.ac.ir
1
استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم
1
آخوند خراسانی، محمدکاظمبنحسین، کفایة الاصول، قم: آلالبیت(ع)، 1409ق.
2
آل کاشف الغطاء، محمدحسین، سؤال و جواب، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، بیتا.
3
آل کاشف الغطاء، محمدحسین ، وجیزة الأحکام، چاپدوم، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1366ق.
4
آل کاشف الغطاء، مهدى، أحکام المتاجر المحرمة، مؤسسۀ کاشف الغطاء، نجف: موسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1423ق.
5
ابنادریس، محمدبناحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
6
ابنبابویه، محمدبنعلی، الخصال، بهتصحیح علیاکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین، 1362.
7
ابنبابویه، محمدبنعلی ، الامالی، چاپششم، تهران: کتابچی، 1376.
8
ابنبابویه، محمدبنعلی ، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
9
ابنبابویه، محمدبنعلی ، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپدوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
10
ابنبراج، عبدالعزیزبننحریر، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
11
ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، چاپسوم، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
12
ابوالصلاح حلبى، تقىبننجم، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین(ع)، 1403ق.
13
ابوحبیب، سعدى، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، چاپدوم، دمشق: دارالفکر، 1408ق.
14
اراکى، محمدعلى، المکاسب المحرمة، قم: مؤسسۀ در راه حق، 1413ق.
15
اشرفی شاهرودی، مصطفی، تقریرات درس خارج استاد آیتالله اشرفی شاهرودی، مدرسۀ فقاهت، بهآدرس https: //www. e shia. ir/Feqh/Archive/Ashrafi/Feqh/94، دسترسی در بهمن 1398.
16
اشکنانی، محمدحسین، دروس فی اصول الفقه، قم: انوارالهدی، 1380.
17
انصاری، مرتضىبنمحمدامین، کتاب المکاسب، قم: دارالذخائر، 1411ق.
18
انصاری، مرتضىبنمحمدامین ، مطارح الانظار، مقرر: کلانتر، ابوالقاسمبنمحمدعلی، چاپدوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1383.
19
اهوازى، حسینبنسعید، الزهد، بهتحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی، چاپدوم، قم: علمی، 1402ق.
20
ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.
21
بحرانى، یوسفبناحمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
22
برقی، احمدبنمحمد، المحاسن، چاپدوم، قم: دارالکتب الاسلامیة، 1371ق.
23
بیهقی، احمدبنحسین، السنن الکبری، بیروت: دارالفکر، بیتا.
24
تبریزى، جواد، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، چاپسوم، قم: اسماعیلیان، 1416ق.
25
جوهرى، اسماعیلبنحماد، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
26
حرعاملى، محمدبنحسن، وسائل الشیعة، قم: آلالبیت(ع)، 1409ق.
27
حسینی عاملى، محمدجوادبنمحمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
28
حلى، یحیىبنسعید، الجامع للشرائع، قم: مؤسسۀ سیدالشهداء العلمیة، 1405ق.
29
خرازی، محسن، البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة، قم: مؤسسۀ در راه حق، 1423ق.
30
خمینی، روحالله، المکاسب المحرمة، قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392.
31
خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، محمدعلی توحیدی، قم: انصاریان، 1417ق.
32
خوئی، ابوالقاسم،معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، چاپپنجم، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیه، 1372.
33
ربانی بیرجندی، محمدحسن، سبک شناسی دانش رجال الحدیث، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع)، 1385.
34
روحانى، صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم: دارالکتاب مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.
35
روحانى، صادق ، منهاج الفقاهة، چاپپنجم، قم: انوارالهدى، 1429ق.
36
سبحانى تبریزى، جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1424ق.
37
سبزوارى، عبدالاعلى، مهذب الأحکام، چاپچهارم، قم: المنار، 1413ق.
38
سیستانی، علی، استفتاء از دفتر معظم له، پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی، 30/9/96، بهآدرس https: //hedayatgar. ir/fa/news/1835، دسترسی در اسفند 1398.
39
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، رسائل، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.
40
شهید ثانی، زینالدینبنعلی ، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشى داورى، 1410ق.
41
شهید ثانی، زینالدینبنعلی ، کشف الریبة، چاپسوم، بیروت: دارالمرتضوی، 1390ق.
42
شهید ثانی، زینالدینبنعلی ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: المعارف الإسلامیة، 1413ق.
43
شهیدی پور، محمدتقی، تقریرات درس استاد شهیدی، مدرسۀ فقهی امام محمد باقر علیه السلام، 11/9/1396، بهآدرس https://fa.mfeb.ir/feqh2shahi دسترسی در بهمن 1398.
44
شهیدى تبریزى، میرفتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز: چاپخانۀ اطلاعات، 1375ق.
45
صاحببنعباد، اسماعیلبنعباد، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
46
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپهفتم، بیروت: دارالإحیاءالتراثالعربی، 1404ق.
47
صدر، محمد، ماوراء الفقه، بیروت: دارالأضواء، 1420ق.
48
صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، بهتقریر: محمود هاشمی شاهرودی، چاپسوم، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت(ع)، 1413ق.
49
صدر، محمدباقر ، دروس فی علم الاصول الحلقة الثالثة، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ق.
50
طباطبایی قمی، تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم: کتابفروشی محلاتی، 1413ق.
51
طباطبایی قمی، تقی ، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم: کتابفروشى محلاتى، 1423ق.
52
طباطبائى، محمدبنعلی، کتاب المناهل، قم: آلالبیت(ع)، بیتا.
53
طوسی، محمدبنحسن، تهذیب الأحکام، چاپچهارم، تهران: دارالکتبالإسلامیة، 1407ق.
54
طوسی، محمدبنحسن ، الامالی، قم: دارالثقافه، 1414ق.
55
عاملى، یاسین عیسى، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، بیروت: دارالبلاغة، 1413ق.
56
علامه حلى، حسنبنیوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1420ق.
57
علامه حلى، حسن بن یوسف ، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
58
غزالی، محمدبنمحمد، احیاء علوم الدین، بیروت: دارالکتاب العربی، بیتا.
59
فتال نیشابورى، محمدبناحمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی، 1375.
60
فیض کاشانی، محمدبنشاهمرتضی، مفاتیح الشرائع، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری، 1395.
61
فیومى، احمدبنمحمدمقرى، بیتا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: دارالرضی، بیتا.
62
قزوینى، على موسوی، ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1424ق.
63
کاشف الغطاء نجفی، حسنبنجعفر، أنوار الفقاهة، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1422ق.
64
کاشف الغطاء نجفی، حسن بن جعفر ، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1422ق.
65
کاشف الغطاء، جعفر، شرح الشیخ جعفر على قواعد العلاّمة ابن المطهر، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء الذخائر، 1420ق.
66
کلینى، محمدبنیعقوب، الکافی، چاپچهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
67
لارى، عبدالحسین، التعلیقة على المکاسب، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1418ق.
68
مجلسی، محمدتقىبنمقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپدوم، قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
69
مجلسى، محمدباقربنمحمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، چاپدوم، تهران: دارالکتبالإسلامیة، 1404ق.
70
محقق کرکى، علىبنحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپدوم، قم: آلالبیت(ع)، 1414ق.
71
مشکینى، على، مصطلحات الفقه، بیجا: بینا، بیتا.
72
مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، چاپنودوپنجم، تهران: صدرا، 1398.
73
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپپنجم، قم: اسماعیلیان، 1375.
74
مفید، محمدبنمحمد، الإختصاص، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
75
مفید، محمدبنمحمد ، الامالی، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
76
مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة کتاب التجارة، قم: مدرسۀ امام علیبنابیطالب(ع)، 1426ق.
77
میرزای شیرازى، محمدحسنبنمحمود، حاشیة المکاسب، قم: الشریف الرضی، 1412ق.
78
نجفى تبریزى، محمدحسین، تحلیل الکلام فی فقه الإسلام، تهران: امیر قلم، 1413ق.
79
نورى، حسینبنمحمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: آلالبیت(ع)، 1408ق.
80
ورام، مسعودبنعیسى، مجموعۀ ورّام، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1369.
81
هاشمی شاهرودی، محمود و جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت علیهم السلام، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهلبیت(ع)، 1426ق.
82
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی فقهیحقوقی مسئولیت مدنی ربات
فناوری رباتیک در سالهای اخیر با زندگی انسان پیوند یافته و میزان ورود و نقش ربات در زندگی انسان، پیوسته در حال پیشرفت و فزونی است. این فزونی زمینهساز تقنین در مورد شیوۀ رفتار و کارکردهای گوناگون ربات شده است؛ زیرا اولاً اطمینانخاطر یافتن از عملکرد کنترلشده و ایمن در جامعه ضروری است؛ ثانیاً میزان اثربخشی و کارایی ربات در عرصههای مختلف زندگی به شناخت مسائل فقهی و حقوقی مرتبط با آن بستگی دارد. ازجمله مباحث حقوقی مهم و شایان توجه در این عرصه، وجود مسئولیت مدنی در صورت اشتباه و خطای ناشی از فعل ربات است. این نوشتار بهروش توصیفیتحلیلی، ضمن بررسی مبانی مسئولیت مدنی و احراز ارکان آن در قلمروِ کردار و رفتار ربات و با اقامۀ ادلۀ اجتهادی به این نتیجه رسیده است که انجام یا ترک فعلِ زیانبار توسط ربات، مسئولیتآور است و حسب مورد، عامل انسانی بر اساس نظریۀ «احترام» محکوم و ملزم به جبران خسارت میشود؛ زیرا ربات فاقد شخصیت حقیقی یا حقوقی است و نمیتواند از عهدۀ خسارت برآید.
https://jfiqh.um.ac.ir/article_39151_37d7fa0ee45f80416413f11927df0534.pdf
2022-01-21
190
171
10.22067/jfu.v54i1.87620
ترک فعل زیانبار
ربات
رباتگر
فعل زیانبار
مبنای احترام
مسئولیت مدنی
حمزه
نظرپور
hamzehnazarpour@gmail.com
1
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
علی اکبر
ایزدی فرد
ali85akbar@yahoo.com
2
استاد دانشگاه مازندران
AUTHOR
محمد
محسنی دهکلانی
mmdehkalany@yahoo.com
3
دانشیار دانشگاه مازندران
AUTHOR
قرآن کریم
1
اصفهانی، محمدحسین، حاشیۀ کتاب المکاسب، بهتحقیق عباسمحمد آل سباع، چاپاول، قم: انوارالهدی، 1418ق.
2
بادینی، حسن، فلسفۀ مسئولیت مدنی، چاپاول، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1384.
3
باریکلو، علیرضا، مسئولیت مدنی، چاپسوم، تهران: میزان، 1389.
4
بجنوردی، حسن، القواعدالفقهیه، بهتصحیح مهدی مهریزی و محمدحسن درایتی، چاپاول، قم: الهادی، 1419ق.
5
بحرانی، یوسفبناحمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، بهتحقیق محمدتقی ایروانی، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
6
بروجردی، حسین، جامع احادیث الشیعه، چاپاول، تهران: فرهنگ سبز، 1386.
7
تبریزی، جواد، تنقیح مبانی الاحکام، چاپاول، قم: دارالصدیقةالشهیدة، 1428ق.
8
تونی، عبداللهبنمحمد، الوافیه فی اصول الفقه، چاپدوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.
9
جزایری، محمدجعفر، هدی الطالب فی شرح المکاسب، چاپاول، قم: دارالکتاب، 1416ق.
10
حرعاملی، محمدبنحسن، وسائل الشیعه، چاپاول، قم: آلالبیت، 1409ق.
11
حسنوی، رضا، فرهنگ اصطلاحات کامپیوتری webster، چاپدوم، تهران: رایزن، 1373.
12
حسینی عاملی، محمدجوادبنمحمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
13
حسینی مراغی، عبدالفتاحبنعلی، العناوین الفقهیه، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
14
حکمتنیا، محمود و دیگران، «مسئولیت مدنی ناشی از تولید رباتهای مبتنی بر هوش مصنوعی خودمختار»، آموزههای فقه مدنی، 1398، ش60، صص231 تا 255.
15
حکمتنیا، محمود، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، چاپدوم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
16
خوانساری نجفی، موسی، قاعدۀ «لاضرر و لاضرار»، چاپاول، تهران: المکتبة المحمدیه، 1373ق.
17
خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپدوم، قم: اسماعیلیان، 1405ق.
18
خویی، ابوالقاسم، تکملة المنهاج، چاپ بیستوهشتم، قم: مدینة العلم، 1410ق.
19
خویی، ابوالقاسم ، الهدایة فی الاصول، چاپاول، قم: صاحب الامر، 1417ق.
20
خویی، ابوالقاسم ، مبانی تکملة المنهاج، چاپاول، قم: مؤسسۀ احیاء التراث الامام الخویی، 1422ق.
21
روحانی، محمد، منتقی الاصول، چاپاول، قم: دفتر آیتالله، 1413ق.
22
روحانی، محمدصادق، منهاج الصالحین، بیجا: بینا، بیتا.
23
رهپیک، حسن، حقوق مسئولیت مدنی و جبرانها، چاپدوم، تهران: خرسندی، 1392.
24
سائسی، سیدمحسن، فرهنگ لغات و اصطلاحات کامپیوتر، تهران: سائسی، 1384.
25
سبزواری، عبدالاعلی، مهذّب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپچهارم، قم: المنار، 1413ق.
26
سیستانی، علی، منهاج الصالحین، چاپپنجم، قم: دفتر آیتالله، 1417ق.
27
شهید ثانی، زینالدینبنعلی، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام، چاپاول، قم: المعارف الاسلامیة، 1413ق.
28
صاحبجواهر، محمدحسنبنباقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بهتصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، چاپهفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
29
صدر، محمد، ماوراء الفقه، بهتحقیق جعفر هادی دجیلی، چاپاول، بیروت: دارالاضواء، 1420ق.
30
صدر، محمدباقر، بحوث فی شرح العروةالوثقی، بهتحقیق سیدمحمود هاشمی، چاپدوم، قم: مجمع الشهید آیتالله الصدر العالمی، 1408ق.
31
صدر، محمدباقر ، دروس فی علم الاصول، چاپپنجم، قم: اسلامی، 1418ق.
32
صدر، محمدباقر ، قاعدۀ لاضرر و لاضرار، بهتقریر سیدکمال حیدری، چاپاول، قم: دارالصادقین، 1420ق.
33
علامه حلی، حسنبنیوسف، تلخیص المرام فی معرفة الاحکام، بهتحقیق هادی قبیسی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1421ق.
34
علامه حلی، حسنبنیوسف ، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپاول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
35
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة دیات، چاپاول، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار، 1418ق.
36
فاضل لنکرانی، محمدجواد، حق التألیف، بهتحقیق محمدجواد سعیدی، چاپاول، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار، 1430ق.
37
فیض کاشانی، محمدبنشاهمرتضی، مفاتیح الشرایع، چاپاول، قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی، بیتا.
38
قاسمزاده، سیدمرتضی، مبانی مسئولیت مدنی، تهران: میزان، 1387.
39
قانون مجازات اسلامی، تدوین جهانگیر منصور، چاپ یکصد و یازدهم، تهران: دیدار، 1392.
40
قانون مدنی، تدوین جهانگیر منصور، چاپ یکصد و یکم، تهران: دیدار، 1394.
41
قلیزاده نوری، فرهاد، فرهنگ تشریحی اصطلاحات کامپیوتری مایکروسافت، چاپاول، تهران: آذر کانون نشر علوم، بیتا.
42
قنواتی، جلیل و حسین جاور، «مبنای احترام در شناسایی و حمایت از حریم خصوصی در حوزۀ ارتباطات»، مجلۀ حقوق اسلامی، ش29، 1390، صص33 تا 59.
43
کاتوزیان، ناصر، وقایع حقوقی-مسئولیت مدنی، چاپهفدهم، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1394.
44
کلینی، محمدبنیعقوب، الکافی، چاپاول، تهران: دارالحدیث، 1429ق.
45
محقق حلی، جعفربنحسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بهتصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، چاپدوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
46
محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران:مرکز نشر علوم اسلامی، 1406ق.
47
محقق کرکی، علیبنحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپدوم، قم: آلالبیت، 1414ق.
48
مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، قم: مدرسۀ امام علی، 1411ق.
49
مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، بهتقریر احمد قدسی، چاپدوم، قم: مدرسۀ امام علی، 1428ق.
50
موسوی قزوینی، علی، رسالۀ قاعدۀ «ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده»، بهتحقیق سیدعلی موسوی علوی، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
51
نائینی، محمدحسین، المکاسب و البیع، بهتقریر محمدتقی آملی، چاپاول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
52
نظرپور، حمزه و دیگران، «بررسی فقهی حقوقی سوء استفاده از حق مالکیت ربات در امر اشتغال»، مجلۀ آموزههای فقه مدنی، ش18، 1397، صص51 تا 82.
53
نوری، حسینبنمحمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپاول، قم: آلالبیت، 1408ق.
54
هوشمند فیروزآبادی، حسین، «ارزیابی مبانی فقهی مسئولیت مدنی»، مجلۀ آموزههای فقه مدنی، 1398، ش19، صص 297 تا 328.
55
یزدی، محمدکاظمبنعبدالعظیم، تکملة العروه الوثقی، چاپاول، قم: داوری، 1414ق.
56
https://agorgani.irViewed in 1399/01/30
57
http://www. e uroparl.europa. e u Viewed in 1398/03/09
58
https://www. i sna.ir Viewed in 1397/02/10
59
http://jamejamonline.ir Viewed in 1398/12/23
60
https://www.kommersant.ruViewed in 1398/03/09
61
https://www.nitrd.govViewed in 1398/03/09
62
http://saafi.comViewed in 1399/02/09
63
https://www.shirazi.ir Viewed in 1399/01/23
64
https://www.y jc.irViewed in 1398/04/31
65