2024-03-29T12:23:32Z
https://jfiqh.um.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4347
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
پژوهشی متفاوت در روایات استصحاب با رویکرد احیاء قاعدهی یقین
محمدحسین
انصاری حقیقی
محمدحسن
حایری
قاعدهی یقین به عنوان یکی از پنج قاعدهی محوری فقه مطرح میشده است که خود قواعدی چند از جمله استصحاب را در بر میگرفته است، امّا به مرور زمان این قاعده تجزیه شده است. قاعدهی استصحاب نیز ابتدا به عنوان دلیل اجتهادی مطرح بوده است امّا پس از آن که برای حجیّت آن به اخبار استناد شده است به لحاظ تعبدی بودن آن، به صورت یکی از اصول عملیه درآمده است تا آنجا که شیخ انصاری آن اخبار را تنها شامل استصحاب و نه قاعدهی یقین، که به شک ساری شهره شده است، میداند و این سخن وی مورد پذیرش غالب اصولیان قرار گرفته است، هرچند برخی از ایشان دلایلی را غیر از دلایل وی بر این مدّعا اقامه کردهاند. مجموعه این دلایل در دو مقام ثبوت و اثبات دسته بندی میشود که با بررسی و نقد آنها چنین مینماید که این ادلّه هیچکدام کافی نباشد و عموم روایات استصحاب هر دو قاعده را شامل میشود بلکه بررسی اخبار میرساند که مورد آنها اختصاص به استصحاب ندارد قواعدی همچون قاعدهی یقین و اشتغال نیز مورد این روایات میباشند.
قاعده
اصل
استصحاب
قاعده یقین
روایات لاتنقض
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28105_96e48ea0203c7fb4fc627b82bf0beec3.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
بررسی فقهی و حقوقی حق حبس زوجه در صورت احراز اعسار زوج
حکیمه
شاهدی علی آباد
در وجود حق حبس برای زوجه، در نکاح شکی نیست یعنی زوجه حق دارد در صورتی که مهر معجل باشد تا دریافت تمام مهر از تمکین امتناع نماید، سؤالی که پیش میآید این است که محدودة این حق حبس تا کجاست آیا مصداق آن تنها تمکین خاص است یا شامل تمکین عام هم میشود؟
اگر زوجی نسبت به پرداخت مهریه، معسر باشد و نتواند مهریه را به صورت یکجا بپردازد و به دستور دادگاه آن را به صورت اقساط بپردازد عدهای معتقدند با دریافت اولین قسط، دیگر زوجه حق حبس ندارد در حالی که برخی این نظر را نپذیرفتهاند و این مسئله در مورد مهریههای سنگینی که پرداخت قسطی آن، سالها به طول میانجامد مشکلساز شده است. در این تحقیق دیدگاه فقها و علماء را در این مسائل مورد بررسی قرار میدهیم.
زوجه
زوج
مهریه
حق حبس
اعسار
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28137_d73b8e713308c6e745fa30774e6f304e.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
تبیین و بررسی گستره ظهور و دلالت آیه جواز چند همسری
سیدمحمود
صادق زاده طباطبایی
از دیر باز میان مفسران در دلالت آیه چند همسری (و إن خفتم ألا تقسطوا فی الیتامی فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع) به ویژه نسبت میان شرط و جزاء در آن گفتگو بوده است. آراء و اقوال و احتمالهای متعددی در تصحیح این نسبت بیان شده است. روایتی مبنی بر اسقاط ثلث قرآن در میانه شرط و جزا و نیز جابجایی آیات به ابهام در معنای آیه دامن زده است. فقها به جهت ضروری انگاشتن جواز چندهمسری به نحوه دلالت این آیه کمتر پرداختهاند. این مقاله ضمن تبیین گستره ظهور و دلالت این آیه، دو دیدگاه عمده (علامه طباطبایی و فخر رازی) در نسبت شرط و جزا را طرح و نقد کرده آنگاه قول سومی را در آیه تقویت و تثبیت کرده است که حسب آن آیه برای مردانی که از به عهده گرفتن سرپرستی یتیمان به جهت تعدی به حقوق و اموالشان بیمناکند جواز چندهمسری را مطرح میکند تا بتوانند در پرتو حضور زنان که کانون عاطفه و محبتند به رسیدگی و تربیت صحیح کودکان یتیم اقدام کنند.
چند همسری
عدالت اجتماعی
حقوق ایتام
تحریف قرآن
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28161_21f140163c260ec7f0816584036f4aa4.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
تعهد به عدم ازدواج مجدد در روایات و فقه امامیه
محمدعلی
محب الرحمان
حسین
صابری
محمدمهدی
قبولی
یکی از نگرانیهای روانی زنان، ازدواج مجدد همسرانشان است اما مشهور فقها شرط عدم ازدواج مجدد را به دلیل مخالفت با شرع نافذ نمیدانند که در این تحقیق تلاش شده با نگاه دیگری موضوع، بررسی شود، لذا روایاتی که در مورد امکان این شرط، نص یا ظاهر هستند و قالبهای طرح شده در آنها تحلیل و نشان داده شده که شرط عدم ازدواج مجدد و صلح حق ازدواج مجدد در روایات وجود دارد و امکان تضمین این تعهد نیز مورد تایید قرار گرفته است. در خلال بحثها، نقد علما بر روایات مبین جواز را پاسخ گفتهایم، دریافت مشهور را به نقد نشستهایم و فهم دیگری از روایات مستند فقها را ترجیح دادهایم. افزون بر اینکه به نظر میرسد تعهد به عدم ازدواج پس از مرگ همسر از نظر روایات و به جهت سلب حقوق کلی صحیح نیست.
ازدواج مجدد
شرط
صلح
حق ازدواج مجدد
تعهد به ترک فعل
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28199_a7264da1a96c35dc2d285f91205ddbbc.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
واکاوی در ادلّه شمول تعزیر
حمید
مسجدسرایی
در مورد افعال ممنوع یا واجبی که برای ارتکاب یا ترک آنها در شریعت، مجازات مشخصی تعیین نشده، تعیین مجازات تعزیری به حاکم واگذار گردیده است. در اینجا یک پرسش مهمّ و معنیدار مطرح میشود که آیا این نوع مجازات، کلیّه افعال و تروک محرّم را شامل میشود؟ به عبارت دیگر آیا تمامی معاصی شرعی قابل تعزیر میباشند یا اینکه حاکم اسلامی فقط بخشی از آنها را قابل تعزیر اعلام میکند؟
بر اساس دیدگاه فقهی مشهور، حاکم شرع میتواند به صلاحدید خود، کسی را که مرتکب عمل حرامی شده است؛ و بر اساس دیدگاه بعضی، عمل حرام لزوماً باید کبیره باشد؛ تعزیر کند ولی باید از مقدار حدّ کمتر باشد. مشهور فقیهان امامیّه و اهل سنّت این نظریّه را پذیرفتهاند. در مقابل، برخی فقیهان از جمله محقّق اردبیلی در اصل این حکم که هر عمل حرامی مستوجب تعزیر باشد تردید کردهاند. برخی فقیهان معاصر نیز به این نتیجه رسیدهاند که دلیل قابل اطمینانی وجود ندارد که مرتکب هر عمل حرامی مستحقّ تعزیر باشد. برخی نیز بر فرض پذیرفتن اصل حکم، دامنه تعزیر را به گونهای معنا کردهاند که شامل پند و اندرز، توبیخ و تهدید هم میشود.
در این مقاله کوشش شده است تا ضمن بیان تحلیلی دیدگاههای طرفین، دیدگاه فقیهان موافق این حکم مورد نقد جدّی قرار گرفته و با نگاه غالب فقهی ثابت شود که هیچ دلیل اجتهادی یا فقاهتی بر تعزیر هر فعل حرام وجود ندارد و در نتیجه این دیدگاه به راحتی نباید مبنای قانونگذاری قرار گیرد.
تعزیر
حرام
سنّت
اجماع
شهرت عظیمه
مجازات
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28213_8c4456d277921777e3f02eb057b3b6b3.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
دلیل عقل و جایگاه آن در سیره فقهی محقق اردبیلی
سید محمد موسی
مطلبی
حسن
جمشیدی
با توجه به اهمیت دلیل عقل در استنباط احکام شرعی به ویژه در مسائل نو، بررسی آثار فقها در استفاده از دلیل عقل به استفاده بهتر از دلیل عقل کمک میکند. بررسی سیره فقهی محقق اردبیلی به عنوان فقیهی مؤثر در تکامل فقه در اثبات این مسأله درخور و شایسته است. بدین منظور بررسی متون فقهی استدلالی و اصولی وی بر اساس روش تحلیل محتوی انجام شده و یکایک فتاوای وی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه تحقیق نشان میدهد محقق اردبیلی از عقل استفادههای زیادی کرده و معانی مختلفی را از آن اراده کرده است. بیشترین آن درک عقل در تشخیص حدود حکم و شرایط آن است. وی از تحلیل عقلی در تفسیر قرآن بهره زیادی برده است. او همچنین تحلیل عقلی قرآن را در استنباط احکام به کار میگیرد. محقق اردبیلی بر این باور است که عقل میتواند حسن و قبح را درک و به دنبال آن حکم الزامی عقلی صادر کند. وی گاه دلیل عقل را در کنار سایر ادله و همعرض آنها نیز به کار میبرد. وی دلیل عقلی را در اثبات اصل عملی استصحاب اصالةالاباحه به کار برده است.
دلیل عقل
عقل در فقه
جایگاه دلیل عقل
محقق اردبیلی
تحلیل عقلی
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28245_570af8a67a23125b99012909143eeee9.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1392
45
4
دلالت الفاظ بر معانی از دیدگاه اصولیان و زبانشناسان
محمدصادق
کاملان
صالحه
یزدانی فر
زبان از دو مؤلفه «لفظ» و «معنا» تشکیل شده است و ارتباط وثیق میان «لفظ» و «معنا» موجب میگردد تا ذهن انسان از تصور «لفظ» به تصور «معنا» منتقل گردد. ماهیت، منشأ و خاستگاه این ارتباط همواره مورد توجه فلاسفۀ زبان، زبانشناسان و اصولیان بوده است. برخی این ارتباط را ناشی از وضع و قرارداد دانسته و برخی دیگر معتقدند که دلالت الفاظ بر معانی دلالت طبعی است. گروهی آن را حاصل جعل و اعتبار واضع میدانند و گروهی دیگر معتقدند که رابطۀ واقعی و تکوینی میان الفاظ و معانی وجود دارد. همچنین دستهای از صاحبنظران، وضع الفاظ برای معانی را فعل انسان میدانند و معتقدند که بشر الفاظ را برای معانی وضع کرده است و دستهای دیگر معتقدند که واضع الفاظ و لغات کسی جز خداوند نیست. تمامی نظرات یاد شده و هر آنچه که به نحوی رابطۀ میان الفاظ و معانی را مورد توجه قرار میدهد تحت عنوان «نظریات وضع» در زبانشناسی و علم اصول مطرح میگردد.
بررسی آراء اصولیان و زبانشناسان در این مقاله روشن میسازد که انتقال ذهن از الفاظ به معانی، مطابق یک قانون عام از قوانین ذهن بشری صورت میگیرد که زبانشناسان و روانشناسان آن را قانون «تداعی معانی» نامیدهاند. بدین معنا که اقتران أکید میان لفظ و معنا موجب میشود که تصور لفظ، معنا را در ذهن بشر تداعی نماید. اقتران میان لفظ و معنا خود، ریشه در وضع الفاظ دارد. انسان برای انتقال مفاهیم به دیگران و رفع نیازهای خود در جامعه اقدام به وضع یک سلسله الفاظ نموده است. این وضع و قرارداد، اقتران لفظ و معنا و در نتیجه علاقه و رابطۀ میان آن دو و در نهایت دلالت لفظ بر معنا را موجب میگردد.
زبان
زبانشناسی
معنا شناسی
الفاظ
معانی
وضع
واضع
2014
01
21
https://jfiqh.um.ac.ir/article_28297_928c1a33779531c17c7b0097ef78f440.pdf