2024-03-28T22:31:53Z
https://jfiqh.um.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4352
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
زمان تعیّن مبیع در بیع کلی
احمد
باقری
شکیبا
امیرخانی
در نظام حقوقی اسلام، عقد بیع در شمار عقود تملیکی قرار دارد، بیآنکه میان معیّن بودن مبیع و کلی بودن آن تفاوتی وجود داشته باشد. از این رو در زمان تشخّص مبیع، در فرضی که مبیع کلی باشد، میان فقیهان اختلاف نظر گستردهای وجود دارد که آثار مختلف و بعضاً متناقضی را به دنبال داشته است. تبیین این مهم و تحلیل آن برای دستیابی به نظریهای متقن، میتواند از تشتّت آرا بهکاهد و احکام این عقد پرکاربرد را شفافتر سازد. قانون مدنی نسبت به این مسأله اجمال دارد و همین امر باعث شده است که برخی حقوقدانان، به تبعیت از نظامهای حقوقی غرب، بیع را در فرض کلی بودن مبیع، عهدی بدانند و آن را از شمول عقود تملیکی خارج سازند. در این پژوهش نخست تبیین دقیقی از مفهوم کلی و اقسام آن به عمل آمده و با توجه به آن، آرای مختلف فقیهان در ارتباط با زمان تشخّص مبیع کلی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافتههای این نوشتار، کلی مشاع با افراز معیّن میشود و در بیع کلی در معین و کلی در ذمه، اراده جدی بایع که مشتری گزینش و تسلیم مصداق کلی را به وی تفویض نموده است، معیار تشخّص مبیع خواهد بود.
مبیع
معیّن بودن
کلی در معیّن
کلی در ذمّه
کلی مشاع
2015
01
21
9
23
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29161_a476d3cabfea6c04159e86172c484ef7.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
درنگی بر روایتی مشهور در مستندات فقهی شیعه (روایت زره گمشده علی علیه السلام)
حسن
رضازاده مقدم
عباسعلی
سلطانی
یکی از روایاتی که در فقه و به ویژه در مبحث قضا و شهادات مورد استناد فقهاء شیعه قرار گرفته است، روایت یا داستان زره گمشده علی علیه السلام است. پیدا شدن زره در بازار کوفه در حالی که توسط فردی در معرض فروش قرار داده شده است و مراجعه آن حضرت به قاضی و اقامه دعوا علیه آن شخص و ارائه شاهد بینه در جلسه دادگاه، داستانی است که در طول تاریخ فراوان به آن استناد شده است. بسیاری از فقهای عظام شیعه این روایت را مستند فقهی برخی احکام قرار دادهاند. این نوشتار ضمن بررسی صحت و سقم این روایت و نقد آن از طریق سند و دلالت، به عدم صحت و جعلی بودن این داستان دست یافته و به بازتابهای منفی آن در استنباطهای فقهی پرداخته است. ارائه مستندات فقهی و تاثیرات منفی داستان در فقه نیز از دیگر مطالب مهم این مقاله است.
روایت زره گمشده
نقد روایی
مستند غیر معتبر فقهی
زره گمشده
امام علی علیه السلام
2015
01
21
25
45
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29191_85298fc3afdebb06baa4f7dae739669b.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
وضعیت حقوقی قرارداد دارای موضوع نامشروع در فقه امامیه
سید علی
رضوی
رضا
حق پناه
در خصوص وضعیت حقوقی قرارداد دارای موضوع نامشروع بین فقیهان امامی اختلاف نظر وجود دارد؛ هرچند برخی قائل به صحت چنین قراردادی هستند اما بیشتر فقیهان قائل به بطلان و حرمت عمل نامشروع موضوع قرارداد شدهاند. در میان قائلان به بطلان برخی آن را به عنوان قاعده و اصل اولیه در این قراردادها پذیرفته و برای اثبات آن به ملک نبودن منفعت حرام، مالیت نداشتن آن، عدم قدرت برتسلیم، تناقض در شریعت و سلب احترام مال حرام توسط شارع استناد کردهاند. برخی دیگر با نقد دیدگاه گروه اول، براساس روایاتی چون روایت تحف العقول قائل به بطلان چنین قراردادی شدهاند. در این مقاله ما به بررسی دیدگاههای مطرح در این خصوص پرداخته و در پایان با نقد تمامی دیدگاهها و رد دلائل اقامه شده، با جمعبندی برخی از روایات که در ابواب مختلف فقهی مطرح شده است بطلان و حرمت چنین قراردادی را به شیوه جدیدی به اثبات رساندهایم.
بطلان
مالیت نداشتن
ملک نبودن
عدم قدرت بر تسلیم
تناقض در شریعت
روایت تحف العقول
2015
01
21
47
69
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29225_9a6286ff07f1dbb7ee2cc08990e7f564.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
نگاهی نو به مولوی و ارشادی و برایند روششناختی آن
محمد
عرب صالحی
این مقاله پس از تعیین جایگاه مولوی و ارشادی و اینکه آنها وصف اوامر و نواهیاند و نه وصف حکم و بیان تعریف مختار و امتیاز آن از سایر تعاریف، به بحث مهم روششناسی و سنجههای تشخیص اوامر و نواهی مولوی از ارشادی پرداخته است. مطابق تعریفهای مختلف از ارشادی و مولوی، سنجههای تمایز این دو نیز مختلف میشود. مقاله حاضر در پی اثبات این است که تغییر در معنا و روششناسی مولوی و ارشادی از شیخ انصاری به این سو وارد مباحث اصولی شده و همین تغییرات باعث نقض و ابرامهای فراوان در اصل تعریف و مصادیق ارشادی و مولوی گردیده است که قبل از شیخ انصاری در فقه شیعه و اهل سنت معنای ثابتی داشته و سنجه تشخیص آن هم مشخص بوده است. به اعتقاد نویسنده همان تعریف و سنجه ماقبل شیخ بهترین تعریف و سنجه در بحث مولوی و ارشادی است و میتواند تغییرات زیادی را در محتوای بسیاری از فتواها ایجاد کند.
ارشادی
مولوی
حکم
روششناسی
دنیوی
مستقلات عقلیه
2015
01
21
71
90
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29247_ab5ad4f270970207a569e795df1c3dc6.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
گونه شناسی تقریر در فقه مذاهب
عطیه
علیزاده نوری
حسین
ناصری مقدم
علیرضا
عابدی سرآسیا
تقریر معصوم(ع) به مثابهی یکی از اقسام سهگانهی سنت، آن است که رفتاری در حضور ایشان انجام شود، و با وجود امکان ردع از سوی ایشان، موضعی اتخاذ شود که حاکی از رضایت است. مسائل مختلفی در باب تقریر معصوم(ع) مورد عنایت است؛ یکی از آنها، گونهشناسی تقریر است که بدان پرداخته نشده است. نوشته حاضر به منظور تبیین مراتب تقریر، بررسی درجات دلالی و مصداقیابی انواع آن در محدوده فقه مذاهب خمسه، تدوین یافته است که در ذیل هشت عنوان، گونههای شناسایی شدهی سنت تقریری گردآوری شده و به نقد و بررسی مصادیق آن پرداخته میشود. گونههای تقریر عبارتند از: 1- تصدیق قول یا فعل، 2- مدح و ثنای فاعل، 3- مشارکت معصوم(ع) در عمل، 4- امر کردن به لوازم قول یا فعل، 5- رضایت به نتایج حاصل از فعل، 6- سکوت همراه با تبسم/ خنده 7- بازگوکردن کلام، بدون تصدیق یا تکذیب آن، 8- صرف سکوت.
تقریر
سکوت
سنت
معصوم
فقه
عدم ردع
2015
01
21
91
115
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29271_35a364555eae338f0d67caef40532795.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
کاوشی فقهی- تفسیری در حلیت ذبیحه کتابی در پرتو آیه 5 سوره مائده
محمد جواد
عنایتی راد
از آیه 5 سوره مائده حلیت ذبیحه کتابی استفاده میگردد و دلیل آن علاوه بر سیاق و امتنانی بودن حکم حلیت، این است که کلمه طعام در آیه مذکور به شهادت عرف و لغت به معنای ذبیحه و یا اعم از ذبیحه است و روایات حلیت موید آن است و روایاتی که طعام را به حبوباب تفسیر کردهاند یا از باب ذکر مصداق است و یا معارض با این روایات است و بعد از تعارض، به ظاهر آیه و اصالت حلیت رجوع میشود. و در جمع روایات متعارض، اقوالی است که قول شهید ثانی در حمل نهی بر کراهت اولی است.
ذبیحه
کتابی
حلیت
طعام
میته
2015
01
21
117
140
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29317_3cecd916b746ff74df88a1abbe75792a.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
تأمّلی در مستندات فقهی ماده 468 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392
علی
محمدیان
محمد
محسنی دهکلانی
محمدتقی
قبولی در افشان
قانون مجازات اسلامی مصوّب 1/2/1392 با پذیرش مسئولیت عاقله در قتل های خطایی این نظریه را در ماده-ی 463 منعکس نموده است. این قانون درباره نحوه پرداخت دیه ی مذکور ذیل ماده 468 چنین مقرر نموده است: «عاقله عبارت از پدر، پسر، و بستگان نسبی پدری و مادری، یا پدری به ترتیب طبقات ارث است».
مفاد ماده ی اخیر مستظهر به موافقت مشهور فقهای امامیه می باشد. ایشان معتقدند: «با وجود عاقله ی اَقرَب، عُهده ی عاقله ی اَبعَد مشغول نمی باشد و در فرض اجتماع خویشاوندان ذکور نسبی(= عاقله) تأدیه ی خون بهاء و پرداخت دیه بر ذمّه ی نزدیک ترین اقارب به حسب طبقات ارث می باشد».مستند عمده ی ایشان استظهار از آیه «وَأُولُواالْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ» و نیز روایات ناظر به مسأله ی پیشگفته می باشد.
نگارنده استظهار از آیه ی فوق را تمام نمی داند و استدلال به آن روایات را تام نمی یابد. وی پس از نقد مستندات قول مشهور چنین نتیجه می گیرد که: «در پرداخت دیه ی قتل خطایی، رعایت ترتیب بین عاقله لازم نبوده و همگی ایشان مسئول پرداخت دیه هستند؛ اگرچه حین الفوت ارث بر نباشند». این نظریه اگرچه خلاف قول مشهور است؛ لیکن برخی از فقهاء را با خود موافق نموده است؛ مضافاً به این که اطلاقات و عمومات ادلّه نیز آن را اقتضاء دارد.
قتل خطایی
عاقله
توزیع دیه
قول مشهور
ماده 468 ق.م.ا
2015
01
21
141
158
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29346_57c3b074fd50b20d696658b82e7e40f3.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
عقل و بهکارگیری آن در اندیشه فقهی فیض کاشانی
سید محمد موسی
مطلبی
حسن
جمشیدی
نظر به اهمیت دلیل عقل در استنباط، بهویژه در مسائل نو، بررسی آثار فقها از جمله بررسی سیره فقهی فیض کاشانی به عنوان فقیهی مؤثر در تکامل فقه در اثبات این مسأله شایسته است. بدین منظور بررسی کتب مختلف وی بر اساس روش تحلیل محتوی انجام شده و یکایک فتاوای وی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه تحقیق نشان میدهد مرحوم فیض معنای دلیل عقل را مفهومی در نظر میگیرد که مختص انبیاء است و مقتضای دلیل عقل را متابعت از این عقل میداند. و به نوعی دلیل عقل مصطلح را ظنی میداند. و اهل اجتهاد را در مسیر خطا میپندارد در عین حال در مواردی دلیل عقل و شواهد عقلی را مکرر در کنار دلیل نقلی به کار میبرد.
بنابر این به نظر میرسد وی سه مفهوم از عقل را در بیان خود بدون تصریح به آن بکار برده است: نخست آن مفهوم که عقل را مختص انبیاء میداند و دیگران را از آن بیبهره و در عین حال مفید و قابل استفاده در استنباط. دوم مفهوم عقل مستقل است که در نظر وی در فرایند استباط به کار نمیآید. سوم مفهومی از دلیل عقلی است که بارها آن را بهکار گرفته و بیشتر درک خطابات شرعی است.
عقل
دلیل عقل
منابع استنباط
فیض کاشانی
2015
01
21
159
176
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29390_fe963060bc29f0a5d4ac7c95d46466c4.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
تبیین استقلال مرد در طلاق بر اساس ماهیّت تملیکی عقد نکاح
مهدی
موحّدی محب
به اتّفاق نظر فریقین، طلاق تنها از سوی زوج محقّق میگردد و فقیهان در تبیین مستند این امر، عموماً به روایت نبوی «الطلاق بید من أخذ بالساق» تمسّک جستهاند. اگر چه این روایت عمدتاً در منابع روایی اهل سنّت نقل شده، امّا در فقه امامیّه بر مضمون آن ادّعای اجماع شده است.
در این مجال بر آنیم تا استقلال ارادۀ مرد را در ایقاع طلاق، نه حکمی صرفاً تعبّدی، که ناشی از ماهیّت و اقتضای طبیعت نکاح و طلاق دانسته، روایت یادشده را در اساس، ارشاد به حقیقت مزبور به شمار آوریم. بر این اساس، ماهیّت نکاح را «تملیک یا تسلیط بر بُضع در مقابل مهر» و حقیقت طلاق را «اِعراضی تشریفاتی» دانسته، تسلّط مرد را بر طلاق، ناشی از همین تحلیل و منطبق بر طبیعت مسأله میدانیم (بدون انکار بهرۀ زن و کارکردها و اهداف متعالی نکاح).
البتّه روشن است که هیچ صاحب حقّی نمیتواند از رهگذر اعمال حقّ خود، سبب اضرار به دیگری یا اختلال در نظم جامعه شود؛ بنابراین، حاکم میتواند در فرایند اجرای این مسأله، تمهیداتی بیاندیشد.
نکاح
طلاق
خلع
مهر
تملیک
اعراض
طبیعت
اقتضا
2015
01
21
177
196
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29415_60ebad5c428e0dea73dc2495eb9b0a61.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1393
46
4
نقش قضیه حقیقیه در اصول فقه
سید روح اله
میرقیصری
پویایی قضیۀ حقیقیه باعث شده است که در مسائل و علوم مختلف به عنوان پایهریز اصول کلی و ثابت بهکار برده شود. علم اصول فقه که خود پایهریز قواعد کلی برای رسیدن به احکام شرعی است، از این قضیه در بسیاری از ابواب اصولی و نیز حل مسائل، بسیار بهره میبرد. در واقع اگر قضیه حقیقیه را در نظر نگیریم طبعاً رسیدن به بسیاری از اصول مهم این علم، همچون ثبوت احکام، شک در تکلیف یا مکلفٌ به، نقش قضیه در تشخیص عام از مطلق و بسیاری از مسائل دیگرممکن نخواهد بود. از این رو با آوردن مسائل کاربردی در این علم، به صورت گزارشی از دلایل و چگونگی بهکارگیری قضیۀ حقیقیه از میان نظرات دانشیان اصول، به نقش این قضیه در این علم پرداخته میشود.
استعمال
شک
شبهه
حکم
حقیقیه
مطلق
2015
01
21
197
220
https://jfiqh.um.ac.ir/article_29449_5719d943f3a03ea7b41d846d79e731ea.pdf