2024-03-29T11:08:58Z
https://jfiqh.um.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4379
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
اصطلاح شناسی«کتاب» و «قرآن» در نگاه دانشمندان علم اصول
ملیکا
بایگانیان
محمدحسن
رستمی
محمدجمال الدین
خوش خاضع
در آیات وحی برای دلالت بر متن مقدس مسلمین از دو نام کتاب و قرآن، بیش از هر نام دیگری استفاده شده که با وجود همپوشی مصداقی، مفاهیمی متفاوت از یکدیگر داشته، به جای یکدیگر به کار برده نشدهاند. در طول تاریخ علم اصول نیز برای دلالت بر نخستین دلیل شرعی یعنی متن مقدس آسمانی مسلمین، این دو نام پرکاربردترین نامها بودهاند. پاسخ به این پرسش که آیا در علم اصول، این دو نام، آگاهانه، هدفمند و با توجه به تفاوتهای مفهومی به کار رفتهاند یا کاربردی سلیقهای و مسامحهآمیز داشتهاند، نیز این پرسش که مفهوم دو نام مذکور در علم اصول چه ارتباطی با مفهوم ایننامها در قرآن کریم دارد انگیزهای برای شکلگیری پژوهش پیش رو بوده است. بر این اساس بررسی ارتباط مفاهیم نامهای کتاب و قرآن در علم اصول با مفهوم این نامها در قرآن کریم در ضمن آگاهی از چرایی و چگونگی تعاریف اصولیان، رسالت پژوهش پیش رو را شکل داده است. نتایج حاصل به خوبی نشان میدهد که علم اصول، علمی پیشتاز و مؤثر در ارائه تعریف از متن مقدس مسلمین بوده، در آن تعاریفی متعدد، ارائه و نامهای کتاب و قرآن به صورتی هدفمند و معنادار و در ارتباط با مفهوم آنها در قرآن کریم استفاده شدهاند.
نامهای قرآن
کتاب؛ قرآن؛ علم اصول؛ تفاوتهای مفهومی
2020
05
21
9
34
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33478_6817afcbd30a0aa356483e08e6f9dc05.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
دفاع مشروع بازدارنده از منظر حقوق بینالملل اسلامی
حسین
حقیقت پور
در حقوق معاهدات بینالمللی ، بر اساس ماده 51 منشور ملل متحد، اقدام مسلحانه فردی علیه کشورها تنها در قالب «دفاع مشروع» جایز شمرده میشود. یکی از مهمترین بسترهای اختلاف نظر درباره دفاع مشروع، شمول آن نسبت به دفاع بازدارنده در حملات قریبالوقوع است که با عنوان «دفاع پیشدستانه» یاد میشود. بسیاری از حقوقدانان به استناد ضرورت آن را میپذیرند، اما اغلب آنان با تفسیر واقعنگرانه تلاش میکنند این شمول را انکار کنند تا از پیامدهای خطرناک سوء استفاده از آن بکاهند. نوشتار حاضر بر آن است تا با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی از طریق منابع کتابخانهای، استراتژی اسلام را در این مسئله به دست دهد. یافتهها حاکی است منابع معتبر اسلامی پیشدستی در دفاع در برابر حملات فوری را تأیید میکند، اما از آنجا که روشهای جنگی در حوزه منطقه الفراغ قرار میگیرد، این امکان وجود دارد که حاکم اسلامی بر اساس مصالح مقتضی درباره آن تصمیم اخذ کند. رهبری حکومت اسلامی این اختیار را دارد که در صورت اجماع جهانی در تفسیر مضیق دفاع، و یا شکلگیری عرف بینالمللی در این باره، از دفاع پیشدستانه صرف نظر کند. این تاکتیک مانعی در برابر حامیان تجاوز است و در سنت معصومان نیز تأیید شده است.
دفاع مشروع بازدارنده
دفاع پیش دستانه
دفاع پیشگیرانه
جهاد
حقوق بین الملل
حقوق جنگ
2020
05
21
35
56
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33491_b88b54aaf56f48cd1524770a6cfa97f6.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
تأملی بر شرط «انتفاء التهمة» در شاهد
صدیقه سادات
سجادی
عباس
کلانتری خلیل آباد
نفیسه
متولی زاده نائینی
گواهی شهود در دادگاهها از جمله ادله اثبات در حقوق کیفری و مدنی است. برای اطمینان به نتایج گواهی، شرایط سختگیرانهای برای شاهد در نظر گرفته شده است که بنابر نظر مشهور فقهای شیعه عبارتند از: بلوغ و عقل، اسلام و طهارت مولد، عدالت و انتفاء تهمت. گرچه متهم نبودن شاهد، یکی از صفاتی قلمداد شده است که فقدان آن، شاهد را با عدم قبولی شهادتش مواجه میکند؛ ولی دقت در کلمات فقها و تعبیرات آنها در این مورد نشان میدهد که آنچه به عنوان مانع شهادت مطرح است متهم بودن شاهد و احتمال شهادت ناحق وی به جانبداری از یکی از طرفین دعوا نیست؛ چرا که با پذیرش عدالت وی، این احتمال ضعیف و یا منتفی است؛ بلکه ذینفع بودن شاهد در شهادت است. در این راستا دیدگاه فقهایی که به جای شرط «انتفاء تهمت» از شرط «ذینفع نبودن شاهد» استفاده کردهاند ترجیح داده شده است.
کلید واژه: شاهد
شرایط شاهد
انتفاءتهمت
ذینفع نبودن در شهادت
2020
05
21
57
76
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33508_184fed88d982fdf666f3d486de76d52c.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
رهیافتی به گونههای «سیاق»
مریم
صباغی ندوشن
محمدحسن
حائری
حسین
صابری
سیاق که مولود همنشینی و هماهنگی کلمات و جملات است؛ به دلیل قابلیت تصویرگری لایههایی از معنا در فضایی گسترده، بر خلاف مدلول واژه و جمله اهمیت مییابد. این قابلیت، معلول برخی قرائن و ملابسات محیط به الفاظ و پارهای ارتباطات فراواژهای افزون بر ویژگی مفردات و نحوه چینش آنها است. مجموعه این ویژگیها و تلفیقی از قرائن منجر به ظهوری میشود که منشأ آن سیاق است و خود منشأیی برای تحقق گونههای مختلف ظهور سیاقی اعم از لفظی و غیر لفظی با اقسام فرعی تحت آن میشود. این گونهها مسبوق بر تعیین مبنا در خصوص تحدید چیستی سیاق از حیث سعه و ضیق است. از آنجا که قول مختار در این خصوص شمولیت قرائن حالیه افزون بر مقالیه در گستره سیاق است، گونههای مختلفی از ظهور سیاقی را در حیطه نظر خواهیم داشت. حاصل این گونهشناسی میتواند در میدان عمل به کمک استنباط بشتابد و موجبات توسیع در مدلول احکام را فراهم آورد.
سیاق
ظهور سیاقی
لفظی
غیر لفظی
استنباط
2020
05
21
77
96
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33521_73183f584717818ca6c51e2b50f85f31.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
درنگی در مرجّحیت مخالفت با عامّه در پرتو تحدید گستره عامّه
عطیه
علیزاده نوری
محمدتقی
فخلعی
حسین
صابری
نوشتار حاضر، ترسیم قلمرو عامّه(اهل سنّت)، و جایگاه و نقش آن را در فهم دقیق مرجّحیت مخالفت با عامّه، مقصد خویش قرار داده و اهتمام به این مهم را در تبیین گستره مفهومی و مصداقی عامّه و نیز تحدید دامنه موضوعی موافقت و مخالفت، دنبال کرده است. نقطه تمرکز بحث بر روی این نکته است که عدم انضباط موجود در منابع فقه امامیه در إعمال مخالفت با عامّه به عنوان مرجّح باب تعارض اخبار، بدون در نظر داشتن شرایط تاریخی حاکم بر عصر صدور روایات، کار را به نوعی خلط و اشتباه و حتی استخدام بیش از حدّ و دور از واقع این مرجّح در عرصه فقه کشانده است؛ به خاطر وجود چنین معضلی، نویسندگان، همّت را مصروف داشته تا با نقد و تحلیل آراء موجود در مصداقیابی عامّه، نتایجی قابل استفاده از قبیل قدر یقینی کاربرد این مرجّح و نیز راهحلهای احتمالی جهت إعمال منضبط آن را در اختیار قرار دهند.
عامّه(اهل سنّت)
خاصّه(شیعه)
مخالفت با عامّه
تعارض اخبار
2020
05
21
97
120
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33542_98d533084ddf9351295043ece574f9b7.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
بازپژوهی روایات قاعده فراغ و تجاوز با رویکردی بر احیای قاعده یقین
طاهر
علی محمدی
میثم
محمودی سیدآبادی
حمزه
نظرپور
قاعده یقین را مشهور فقها و اصولیان نپذیرفته و معتقدند که مستندی جهت احراز قاعده انگاری آن یافت نمی شود. بزرگانی بسان شیخ انصاری حتی استنباط این قاعده را از روایات باب فراغ و تجاوز صحیح ندانسته اند؛ البته اگر چنین منظور شود که مفاد قاعده یقین با قاعده فراغ و تجاوز یکی هست و از این جهت می توان آن را اثبات نمود، پنداری ناپسند است؛ زیرا در قاعده یقین، سبق یقین رکن اصلی است؛ ولی در باب فراغ و تجاوز عنصر یقین مفروض نیست و درست از همین منظر این پرسش قابل طرح است که آیا از اطلاق برخی روایات این باب، می توان مواردی را که فرد یقین دارد نیز استنباط کرد؟ به دیگر سخن آیا می توان مسبوقیّت شکّ نسبت به حالت غفلت و یقین را دریافت یا خیر؟ اگر این امکان میسّر باشد، هر چند می توان گفت که این روایات مستقلاً مثبت قاعده یقین نیستند؛ ولی با توجه به اطلاق آن ها، با اثبات آن نیز منافات نخواهند داشت. در این پژوهش که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی صورت پذیرفته، ضمن بررسی اقوال موجود در بحث و ارائه سه برداشت در راستای تبیین مقصود از قاعده یقین، با استفاده از برخی روایات باب فراغ و تجاوز، قاعده یقین در محدوده تفسیر حداقلّی آن اثبات شده است.
قاعده یقین
قاعده فراغ و تجاوز
حجیّت قاعده یقین
روایات باب فراغ و تجاوز
حدوث مشکوک فیه
2020
05
21
121
136
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33572_5505e043b9618834c1b3affada77d038.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
بررسی فقهی تکالیف معذورین در حج
علیرضا
فلاحی اخلمد
حسین
احمری
در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و به هدف تحلیل برخی از مسائل فقهی معذورین حج شامل: وقوف اضطراری بانوان، قربانی کردن، انجام اعمال بعد از منا، بخشی از مناسک زنان در ایام عادت و مسائل اشخاص مریض و سالخورده، آرا و ادله فقها را در دو مقام یکی از جهت تفاوت بین نیابت تبرعی و نیابت استیجاری و دیگری از جهت عذر طاری و غیرعذر طاری مورد مداقه قرار دادهایم؛ به فتوای امام خمینی و جمعی دیگر از فقها، چنانچه فرد از ابتدا معذور نباشد و در هنگام عمل عذری برایش پیش آید، نیابت گرفتن از او صحیح نیست؛ چه به نحو استیجاری و چه به نحو تبرعی.
همچنین گرفتن نایب برای معذورین را دو مقام بررسی کردهایم: نخست از جهت جواز عمل و صحت حجی که نایب انجام میدهد و دوم از جهت استحقاق اجرت و حقالعمل نایب. اکثر فقها معتقدند اگرکسی حجی به نحو واجب مضیق بر ذمّه داشته باشد، نمیتواند نایب دیگری شود و اگر مرتکب چنین عملی شود، حج او باطل است؛ ولی در صورتی که از انجام حجّ خود ناتوان باشد و یا حج نذری و حج اجارهای او مقید و مضیق به همان سال نباشد، اختلافی بین فقها نیست که شخص میتواند نیابت شخص دیگر را بر عهده بگیرد. فقهای معاصر بر خلاف فقهای گذشته، بین عذر طاری و عذر غیر طاری تفاوت قائل شده و درباره عذر غیرطاری گفتهاند: اگر کسی معذور از انجام اعمال حج باشد، نمیتواند نایب کسی در حج شود و اگر نیابت کند اکتفا به حج وی مشکل است و مجزی از منوب عنه نیست، ولی درباره عذر طاری، نظر واحدی بین آنان نیست.
حج
معذورین حج
تکالیف حج
نیابت تبرعی
نیابت استیجاری
عذرطاری
عذرغیرطاری
2020
05
21
137
151
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33601_c691659bd38129e6bbe758db8acf40b6.pdf
فقه و اصول
JFU
2008-9139
2008-9139
1399
52
1
کیفیّت تحقّق «علم» در گزاره های شرعی
حمید
مسجدسرایی
سید محمدحسن
طاهایی
محمدحسن
نجاری
یکی از مسائل اصول فقه که متکفّل تحصیل ابزار مناسب به منظور کشف احکام شرعی محسوب میگردد، «حجّیت قطع» است. مشهور اصولیان برآنند که قطع اصولی دارای حجّیت ذاتی است و به همین لحاظ آن را مبنای شناخت در فقه و اصول دانسته و به اشتباه بر آن اطلاق «علم» میکنند. اما بسیاری از اصولیان متأخر، منکر حجّیت قطع اصولی شده و مبنای حجّیت را وصول به حکم واقعی دانستهاند، نه صرف حالت نفسانی مکلّف. از همینرو، لازم است مبنای شناخت را در فقه و اصول، قطع به شرط مطابقت با واقع یا همان قطع منطقی قرار داد که این، همان معنای دقیق و اصطلاحی «علم» است. امّا مسئله مهمتر آن است که چگونه میتوان به گزارههای شرعی، قطع منطقی یا همان علم پیدا کرد؟ به نظر میرسد تنها راه مطمئن برای علم به معارف دستوری دین، استماع از شارع مقدّس یا مخبر صادق باشد.
تحقّق علم
اعتبارات وحیانی
علم
قطع
قطع اصولی
قطع منطقی
ادراکات اعتباری
2020
05
21
153
172
https://jfiqh.um.ac.ir/article_33620_e8e5281b395ec5325e5ccd314b74a206.pdf