بررسی فقهی و حقوقی مالکیت پسماندهای جامد شهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• اسماعیل نعمت اللهی

دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدهٔ حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22067/jfiqh.2023.81496.1557

چکیده

امروزه هر شئ به‌ظاهر بی‌فایده‌ای که نمی‌تواند نیازهای مالک را پاسخ دهد و پسماند یا زباله تلقی می‌شود، می‌تواند کالایی ارزشمند و به‌تعبیری طلای کثیف یا سیاه محسوب شود. برخی از پسماندها پس از بازیافت به کالاهای ارزشمندی تبدیل می‌شوند؛ برخی از زباله‌ها برای سوختن و تولید انرژی در نیروگاه‌ها به کار گرفته شده و پسماندهای خوراکی ممکن است برای تولید کود و کمپوست استفاده شوند. پس از آنکه مالک پسماند از آن دست کشید و آن را در کنار سطل یا داخل زباله قرار داد، به‌طور معمول، نهاد متصدی که ممکن است شهرداری یا شرکت تابع آن باشد اقدام به جمع‌آوری پسماند می‌کند و گهگاه اشخاص دیگری اقدام به برداشتن برخی از زباله‌ها از سطل‌های مذکور می‌کنند. این امر ممکن است موجب بروز اختلاف و نزاع بین این اشخاص و مالک سطل‌های زباله شود. در سطح کلان‌تر نیز پس از جمع‌آوری زباله‌ها و انباشت و بازیافت، مسئلۀ مالکیت آن‌ها مطرح می‌شود. حقوق کشورمان فاقد مقرراتی در خصوص مالکیت پسماند است و باتوجه‌به خلأ قانونی و عدم‌پیشینۀ تحقیقی در این خصوص، حل اختلافات در سطح خرد و کلان نیازمند بررسی جامعی است.

کلیدواژه‌ها

• پسماند
• زباله
• اعراض
• مالکیت
• حیازت

موضوعات

• فقه مدنی

---

©2025 The author(s). This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0)

مراجع

اصفهانى، محمدحسین. الإجارة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1409ق.

اصفهانى، محمدحسین. حاشیة کتاب المکاسب. قم: انوار الهدى. 1418ق.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین. کتاب المکاسب. قم: کنگرهٔ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1415ق.

ایروانى، على. جمان السلک فی الإعراض عن الملک. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى. چاپ‌اول، 1406ق.

جزایرى، محمدجعفر. نظرة فی الحقوق، احکامها و اقسامها. منتشرشده در ضمن کتاب هدی الطالب فی شرح المکاسب. قم: دار الکتاب. چاپ‌اول، 1416ق.

جمعى از پژوهشگران. موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت(ع). زیرنظر سیدمحمود هاشمى. قم: مؤسسهٔ دایرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع). چاپ‌اول، 1423ق.

حسینی حائرى، کاظم. فقه العقود. قم: مجمع اندیشهٔ اسلامى. چاپ‌دوم، 1423ق.

خمینى، روح‌الله. المکاسب المحرمة. قم: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینى. چاپ‌اول، 1415ق.

خمینى، روح‌الله. تحریر الوسیلة. نجف: الآداب. چاپ‌دوم، 1390ق.

خمینى، روح‌الله. توضیح المسائل (محشّى). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌هشتم، 1424ق.

خوئی، ابوالقاسم. منهاج الصالحین. قم: مدینة العلم. چاپ بیست‌وهشتم، 1410ق.

شهیدی، مهدی. تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: مجد. چاپ‌دوم، 1380

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على. مسالک الأفهام الى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. چاپ‌اول، 1413ق.

فخرالمحققین، محمدبن‌حسن. ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، 1387ق.

قزوینى، على موسوى. ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1424ق.

کاتوزیان، ناصر. اموال و مالکیت. تهران: میزان. چاپ‌دوم، 1408ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن. شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان، چاپ‌دوم، 1408ق.

محقق داماد، مصطفی. قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى. چاپ‌دوازدهم، 1406ق.

مقدس اردبیلى، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1403ق.

نائینى، محمدحسین. منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. تهران: المکتبة المحمدیة. چاپ‌اول، 1373ق.

https://behroob.ir/articles/articles (دسترسی در 13/04/1402).

https://behroob.ir/articles/articles (دسترسی در 13/04/1402).

https://etojihi.com/composting-from-urban-waste (دسترسی در 13/04/1402).

https://www.zistonline.com/news/79135 (دسترسی در 13/04/1402).