بررسی مقایسه‌ای شأن و منزلت مالی در فقه و اخلاق اسلامی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• رحیمه ابراهیمی ¹
• علی رحمانی ²

¹ استادیار دانشگاه شهید مطهری، واحد خواهران مشهد

² عضو هیئت علمی آموزشی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی

10.22067/fiqh.v0i0.49596

چکیده

مسأله تحقیق پیش رو آن است که آیا فقه، به شأن مالی افراد که بر اساس نگاه عرفی ایجاد شده است وقعی می‌نهد یا یکسره آن را مردود می‌داند. نتیجه بررسی‌ها حاکی از آن است که فقه در بیان احکام به شأن مالی بر اساس دو شاخصه برخورداری مالی و ویژگی‌های شخصیتی بها داده است. در بسیاری از این موارد توجه همه‌جانبه‌نگر و نگاه دقیق به گزاره‌های اخلاقیِ مغفول مانده، همسویی اخلاق با فقه را نمایان خواهد ساخت و در سایر موارد که اختلاف مشهود است، چرایی آن در غایات این دو علم قابل تحلیل و توضیح خواهد بود. این پژوهش به صورت مقایسه‌ای و با روش تبیینی- تحلیلی به انجام رسیده است.

کلیدواژه‌ها

• شأن مالی؛ وجوب تکسب؛ شأن ورشکسته
• شأن زوجه؛ شخصیت
• فضیلت؛ رذیلت

---

مراجع

ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم: جامعه مدرسین،1362.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم: کتاب فروشی داوری، 1385.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

 

ابن مسکویه، احمد بن محمد، تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق، بی‌جا، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414 ق.

 

احسایی، ابن ابی جمهور، الأقطاب الفقهیة علی مذهب الإمامیة، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1410 ق.

 

اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

 

اصفهانی، ابو الحسن، وسیلة النجاة (مع حواشی الگلپایگانی)، قم: چاپخانه مهر، 1393 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، صیغ العقود و الإیقاعات، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1421 ق.

 

آل عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم: مجمع البحوث العلمیة، بی‌تا.

 

بحر العلوم، مهدی، مصابیح الأحکام، قم: منشورات میثم التمار، 1427 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.

 

جزیری، عبد الرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، بیروت: دار الثقلین، 1419 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

 

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر، 1416 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385.

 

خویی، ابو القاسم، منهاج الصالحین، قم: نشر مدینة العلم، 1410 ق.

 

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، 1413 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری، 1410 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، حاشیة المختصر النافع، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1422 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، تهران: دارإحیاء التراث العربی، 1981.

 

طباطبایی، محمد بن علی، کتاب المناهل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بی‌تا.

 

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

 

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372.

 

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387 ق.

 

عاملی، محمدبن علی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1411 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بی‌تا.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

 

غزالی، محمد بن محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.

 

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: بی‌نا، بی‌تا.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، 1421 ق.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم: انتشارات امیر قلم، بی‌تا.

 

فقعانی، علی، مسائل ابن طی - المسائل الفقهیة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، المحجة البیضاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

 

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر، 1415 ق.

 

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، بی‌تا.

 

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، أنوار الفقاهة - کتاب الزکاة، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء، 1422 ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم: دار الحدیث، 1429 ق.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1404 ق.

 

مجلسی، محمد تقی بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

 

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1247 ق.

 

محقق کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414 ق.

 

مصباح یزدی، محمد تقی، دروس فلسفه اخلاق،‌ تهران: مؤسسه اطلاعات، ۱۳۷۴.

 

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402 ق.

 

میلانی، محمد هادی، محاضرات فی فقه الإمامیة - کتاب الزکاة، مشهد: نشر دانشگاه فردوسی، 1395 ق.

 

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415 ق.

 

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، تذکرة الأحباب، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1425 ق.

 

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، قم: کنگره نراقیین، 1422 ق.

 

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، معراج السعادة، تهران، بی‌جا: بهار دل‌ها، ۱۳۹۱.

 

نراقی، مهدی بن ابی ذر، جامع السعادات، بیروت: مؤسسةالأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.

 

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اخلاق ناصری، تهران: انتشارات خوارزمی، 1356.

 

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، 1416 ق.