تأثیر وجود یا فقدان قید «فی الاسلام» در روایت «لا ضرر و لا ضرار» در استنباط مسائل فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه تبریز

چکیده

یکی از مسائل روایتِ «لَاضَرَرَ وَ لَاضِرارَ»، طرح و بررسیِ تأثیرِ وجود یا فقدان عبارتِ «فِی الْاِسْلَامِ» در استنباط مسائل فقهیِ آن است. در این خصوص، پژوهش جامع و مستقلی انجام نگرفته است و جستار حاضر درصدد انجام این کار و پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی و سؤالات فرعی مرتبط با آن به‌روش تحلیلی‌استنادی و کتابخانه‌ای است بدین‌گونه که وجود یا فقدان عبارتِ فِی الْاِسْلَامِ تأثیر مستقیم در استنباط مسائل فقهیِ این روایت دارد. این نوشتار، اثر وجود عبارت «فِی الْاِسْلَامِ» در روایت «لَاضَرَرَ وَ لَاضِرارَ» را در تأسیسی‌بودنِ ماهیت حکم مستفاد از روایت و نیز نفی ضرر از روابط حقوقی ضرری بین مردم و نیز انطباق بر احکام شرعی ضرری پی‌جویی کرده است. چنین حکم ضرری در مکاتب حقوقیِ بشری بی‌سابقه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، چاپ‌اول، قم: مدرسۀ امیرالمؤمنین، 1374.
آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، محشی ابوالحسن مشکینی، چاپ‌نهم، بی‌جا: کتاب‌فروشی اسلامی، 1366.
آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، حاشیة علی فرائد الاصول، قم: اسماعلیان، بی‌تا.
ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، به‌تحقیق: ظاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، چاپ‌دوم، بیروت: علمی، 1399ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، نجف: حیدری، 1378ق.
ازهری، محمد‌بن‌احمد، تهذیب اللغة، اشراف نحمد عوض مرعب و به‌تعلیق محمد سلامی و عبدالکریم حامد، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، فرائد الاصول، چاپ‌اول، قم: نشر اسلامی، 1407ق.
انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، المکاسب، به‌تنظیم گروه تحقیق آثار شیخ انصاری، چاپ‌اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1420ق.
باقری اصل، حیدر، اصول مفردات قرآن کریم، چاپ‌اول، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز، 1391.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ‌ششم، تهران: گنج دانش، 1372.
جمعی از مؤلفان، جامع المقدمات، به‌تصحیح و تعلیق مدرس افغانی، چاپ‌دوم، قم: هجرت، 1367.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، صحاح اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین، بی‌تا.
حر عاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل المسائل الشریعة، به‌تصحیح محمد رازی، بیروت: احیاء دار التراث، 1387.
حلی، محمدبن‌حسن‌، ایضاح الفوائد، چاپ‌اول، قم: اسماعیلیان، 1388.
حیدری، علی نقی، اصول الاستنباط، چاپ‌اول، قم: مفید، 1379ق.
خمینی، روح‌الله، بدائع الدرر فی قاعدة نفی لاضرر، چاپ‌سوم، قم: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1415ق.
خمینی، روح‌الله، الرسائل، قم: مهر، بی‌تا.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، المعجم لمفردات الفاظ القرآن، به‌تحقیق ندیم مرعشی، تهران: مرتضوی، بی‌تا.
رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.
سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی الدرایة، چاپ‌اول، قم: نشر اسلامی، 1412ق.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، البهجة المرضیة فی شرح الألفیه، با حواشی ابوطالب و دیگران، تهران: اسلامی، بی‌تا.
شرتونی، رشید، مبادی العربیة، به‌تنقیح حمید محمدی، چاپ‌اول، بی‌جا: دار الفکر، 1417ق.
شریعت اصفهانی، فتح‌الله‌بن‌محمدجواد، رسالة لاضرر، چاپ‌اول، قم: مؤسسهٔ نشر اسلامی، بی‌تا.
شیخ بهایی، محمدبن‌حسین، الوجیزة فی الدرایة، تهران: بی‌نا، 1397ق.
صدر، محمدباقر، حلقات: دروس فی علم الاصول، ترجمۀ نصرالله حکمت، چاپ‌دوم، قم: دار العلم، 1394.
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، چاپ‌دوم، بیروت: دار الکتب اللبنانی مکتبة المدرسه، 1406ق.
طباطبایی، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، قم: اسماعیلیان، 1378ق.
طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، 1362.
طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، به‌تحقیق سیدمحمدحسن موسوی خراسانی و تصحیح محمد آخوندی، چاپ‌چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1365.
طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، تصحیح محمد آخوندی، به‌تحقیق سیدعلی خراسانی و دیگران، چاپ‌اول، قم: دفتر نشر اسلامی، 1390.
عمید زنجانی، عباسعلی، قواعد فقه؛ بخش حقوق خصوصی، چاپ‌اول، تهران: سمت، 1386.
فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب، قاموس المحیط، بیروت: طاهر احمد زاوی، 1399ق.
قمی، ابوالقاسم، قوانین الأصول، تبریز: چاپ سنگی، 1316.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، اصول الکافی، بیروت: دار التعارف، 1401ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، فروع الکافی، بیروت: دار التعارف، 1401ق.
مجمع العلمی الإسلامی، کتاب الهدایة فی النحو، اعداد لجنة تنظیم الکتب الدراسیة، چاپ‌هفتم، قم: افست اتحاد، قم، 1408ق.
محقق حلی، جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام، چاپ‌اول، بیروت: مؤسسهٔ معارف اسلامی، 1415ق.
محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه: بخش مدنی، چاپ‌سوم، تهران: بی‌نا، 1370.
محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، چاپ‌پنجم، تهران: یلدا، 1373.
محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط در حقوق امامیه، چاپ‌سوم، تهران: دانشگاه تهران، 1358.
مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، حکمت، چاپ‌دوم، قم: حکمت، 1348.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ‌دوم، نجف: معارف اسلامی، 1386ق.
مقری، احمدبن‌محمد، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چاپ‌اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1430ق.
مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، چاپ‌سوم، بی‌جا: مدرسۀ امیرالمؤمنین، 1411ق.
موسوی بجنوردی، محمد، القواعد الفقهیة، به‌تحقیق مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، چاپ‌اول، قم: هادی، 1419ق.
نایینی، محمدحسین، منیة الطالب فی شرح المکاسب، چاپ‌اول، تهران: محمدی، 1373ق.
نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، عوائد الایام، چاپ‌دوم، قم: بصیرتی، 1408ق.
نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، مشارق الاحکام، به‌تحقیق حسن وحدتی شبیری، بی‌جا: کنگرۀ بزرگداشت محققان ملامحمد و ملااحمد نراقی، 1422ق.
CAPTCHA Image