تأملی در اعتبار یا عدماعتبار تقدیم سوگند تکمیلی بر ادای شهادت (موضوع تبصرۀ مادۀ 209 ق.م.ا و قسمت اخیر بند ب مادۀ 230 و تبصرۀ مادۀ 277 ق.آ.د.م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• صدیقه حاتمی ¹
• طاهر علی محمدی ²

¹ استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

² دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

10.22067/jfiqh.2023.83115.1602

چکیده

مشروعیت قضاوت و اثبات دعاوی مالی با استناد به‌دلیل «یک شاهد و یمین» مورد وفاق فقیهان امامیه است، ولی در زمینۀ لزوم رعایت ترتیب میان اقامۀ شهادت و ادای سوگند میان فقیهان اختلاف‌نظر وجود دارد. آنان به‌طور مشهور نظریهٔ لزوم ترتیب و برخی دیگر، به‌ویژه فقیهان معاصر، نظریۀ عدم‌لزوم رعایت ترتیب را پذیرفته‌اند. قانونگذار در تبصرۀ مادۀ 209 قانون مجازات اسلامی و قسمت اخیر بند ب مادهٔ 230 و تبصرۀ مادۀ 277 قانون آیین دادرسی مدنی از نظریۀ مشهور پیروی نموده است. در این پژوهش که به‌روشِ توصیفی‌تحلیلی، موضوع را به بررسی گرفته، ضمن تبیین هریک از اقوال و تحلیل مستندات، به‌دلیلِ عدم‌‌کفایت ادلۀ قول مشهور و باتوجه‌به اطلاق روایات و دلایل دیگر، دیدگاه «عدم‌لزوم ترتیب» را به‌عنوان نظریۀ مختار برگزیده است.

کلیدواژه‌ها

• تقدیم یمین
• تقدیم شهادت
• شاهد واحد
• یمین مدعی
• اثبات دعاوی مالی

موضوعات

• فقه مدنی

---

©2025 The author(s). This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0)

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین. کفایة الاصول. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

آشتیانی، محمدحسن‌بن‌جعفر. کتاب القضاء. قم: زهیر-کنگرهٔ علامه آشتیانی قدس سره. چاپ‌اول، 1425ق.

ابن براج، عبدالعزیز. المهذب فی الفقه. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌چهارم، 1406ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1410ق.

ابن‌زهره، حمزةبن‌علی. غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسهٔ امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1417ق.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد. المغنی. ریاض: دار عالم الکتب. چاپ‌اول، 1417ق.

ابوالصلاح حلبی، تقی‌بن‌نجم. الکافی فی الفقه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1406ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی. چاپ‌پنجم، 1416ق.

بیهقی، احمدبن‌حسین. السنن الکبری. بیروت: دار الفکر. چاپ‌چهارم، 1419ق.

تبریزی، جواد. تنقیح مبانی الاحکام کتاب القضاء و الشهادات. قم: دار الصدیقة الشهیدة(س). چاپ‌اول، 1387.

توکلی، محمدمهدی. مختصر آیین دادرسی مدنی. تهران: مکتوب آخر. 1398.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

حسینی حائری، کاظم. القضاء فی الفقه الاسلامی. قم: مجمع اندیشهٔ اسلامی. چاپ‌اول، 1415ق.

حسینی عاملی، محمدجوادبن‌محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1419ق.

خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. قم: دار العلم. چاپ‌اول، بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم. مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسهٔ احیاء آثار امام خوئی(ره). چاپ‌اول، 1422ق.

روحانی، محمدصادق. فقه الصادق علیه‌السلام. قم: دار الکتاب-مدرسهٔ امام صادق(ع). چاپ‌‌اول، 1412ق.

سبحانی، جعفر. نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1418ق.

سلار دیلمی، حمزة‌بن‌عبدالعزیر. المراسم العلویة و الأحکام النبویة. قم: منشورات الحرمین. چاپ‌اول، 1404ق.

شهید اول، محمدبن‌مکی. اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: دار التراث-الدار الإسلامیه. چاپ‌اول، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتاب‌فروشی داوری. چاپ‌‌اول، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. چاپ‌اول، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1404ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم. تکملة العروة الوثقی. قم: کتاب‌فروشی داودی، چاپ‌اول، 1414ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد. ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1418ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الخلاف فی الاحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة. چاپ‌سوم، 1387ق.

عراقی، ضیاء‌الدین. کتاب القضاء. قم: چاپخانه مهر، چاپ‌اول، بی تا.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌چهارم،1410ق.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة. قم: مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع). چاپ‌اول، 1429ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن. کشف اللثام و الابهام عن قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1416ق.

فیض کاشانی، م‍ح‍م‍دب‍ن‌شاه‌م‍رت‍ض‍ی. مفاتیح الشرائع. قم: کتابخانهٔ آیت‌الله مرعشی نجفی قدس سره. چاپ‌اول، بی‌تا.

قانون آیین دادرسی مدنی

قانون مجازات اسلامی

کاشف‌الغطاء نجفی، حسن‌بن‌‌جعفر. انوار الفقاهه: کتاب القضاء. نجف: کاشف الغطاء. چاپ‌اول، 1422ق.

کنی، علی. تحقیق الدلائل فی شرح تلخیص المسائل: کتاب القضاء. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. چاپ‌اول، 1399.

گلپایگانی، محمدرضا. کتاب القضاء. قم: دار القرآن الکریم. چاپ‌اول، 1413ق.

ماوردی، علی‌بن‌محمد. الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی. بیروت: دار الفکر. چاپ‌سوم، 1414ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1408ق.

محقق سبزواری، محمدباقربن‌محمدمؤمن. کفایة الاحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1423ق.

مرداوی، علی‌بن‌سلیمان. الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف علی مذهب الإمام احمدبن‌حنبل. بیروت: دار الکتب العلمیة. چاپ‌دوم، 1418ق.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. قم: اسلامی. چاپ‌پنجم، 1430ق.

مفید، محمدبن‌محمد. المقنعة. قم: کنگرهٔ جهانی هزارهٔ شیخ مفید(ره). چاپ‌اول، 1413ق.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1403ق.

مؤمن قمی، محمد. مبانی تحریر الوسیلة: القضاء و الشهادت. تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره. چاپ‌اول، 1422ق.

نجفی گیلانى، میرزا حبیب الله. کتاب القضاء. قم: دار القرآن الکریم، چاپ‌اول، 1401ق.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1415ق.