پژوهشی در سیر تاریخی تنقیح مناط در فقه امامیه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• فائزه ملکی ¹
• محمد حسن حائری ²
• محمد تقی فخلعی ²

¹ کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/fiqh.v0i0.10925

چکیده

تنقیح مناط، عبارت است از خالص کردن و منقح کردن علت و مناط حکم از اوصاف و خصوصیات زائد همراه حکم و تعمیم آن به هر مورد برخوردار از ویژگی مشترک. تنقیح مناط، نخستین بار در سدۀ پنجم توسط اهل سنت مطرح شد و بعدها در سدۀ هفتم به طور صریح و رسمی، در بین شیعه مطرح گشت. (اگر چه پیش از آن نیز رویکردهایی غیر صریح به آن صورت گرفته بود). این روش بعد از آن نیز کم و بیش مورد توجه فقها بوده و به آن استناد جسته و در موردش سخن رانده‌اند.
در این مقاله چگونگی رویکرد فقیهان از آغاز تا به امروز در آراء و نظریات و در عمل و استنادات، در ادوار مختلف، مورد تحلیل و تبیین قرار گرفته و در نتیجۀ آن مشخص می‌شود که جز یکی از فقها، به دلیلی قابل توجیه، هیچ کس به کلی با حجیت تنقیح مناط مخالف نیست و تقریباً همه حجیت تنقیح مناط قطعی را می‌پذیرند و تنها تنی چند از بزرگان، حجیت آن را در احکام غیر تعبدی محدود کرده‌اند؛ اگر چه که از طرف دیگر، عموم فقهای امامیه با حجیت تنقیح مناط ظنی مخالفند و تنها بعضی از اعلام امامیه، تنقیح مناط ظنی مستند به لفظ و بعض دیگر تنقیح مناط اطمینانی را معتبر دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

• تنقیح مناط
• مناط
• تنقیح
• الغای فارق
• الغای خصوصیت

---