بررسی قاعده «التعزیر بما یراه الحاکم» همراه با بررسی موردی مجازات زندان تعزیری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• مهدی شایق ¹
• محمدرضا شایق ²

¹ دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران

² استادیار دانشگاه یزد

10.22067/jfu.v50i3.59193

چکیده

یکی از مسائل مهم و مورد ابتلا در دستگاه قضایی مسئله تعزیر و از کلیدی‌ترین مسائل در مبحث تعزیر تعیین نوع مجازات تعزیری است. برخی از فقها معتقدند طبق قاعده «التعزیر بما یراه الحاکم» تعیین نوع مجازات تعزیری به حاکم واگذار شده است. برخی دیگر اختیار قاضی در این قاعده را منحصر در تعیین میزان مجازات می‌دانند نه نوع آن. ادله گروه اول برخی از سنخ استشهادات لغوی و برخی دیگر استناد به روایات صریح در این باب است. برخی هم مستند به احکام وارده‌ای است که لازمه آن اختیار حاکم است. در این نوشتار ضمن نقد این ادله، دلیل روایی بر نفی وسعت اختیار حاکم در این مورد اقامه شده است. افزون بر این حتی با فرض اختیار تام حاکم مجازاتی مثل زندان با برخی از اصول و قواعد کلی مثل کمتر بودن تعزیر از حد و نیز با قاعده وزر در تغایر است.

کلیدواژه‌ها

• تعزیر
• زندان
• مجازات
• تازیانه
• حاکم

---

مراجع

ابن ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ریاض: مکتبة الرشد، 1409 ق.

 

ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، بی‌تا.

 

ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1363.

 

ابو الصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، 1403 ق.

 

احمدی، حبیب و لیلا نیک‌پور قنواتی، «تأثیر زندانی شدن محکومین به جرائم مواد مخدر بر وضعیت بهداشت روان زنان آن‌ها»، جامعه شناسی کاربردی، جلد 1، ش 21، 1389.

 

بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران: انتشارات فرهنگ سبز، 1429 ق.

 

پاکتچی، احمد و محمدصادق لبانی مطلق، «حدود و تعزیرات»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 20، 1367.

 

حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک علی الصحیحن، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.

 

خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: مؤسسه انتشارات هجرت، بی‌تا.

 

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیة، بی‌تا.

 

شافعی، محمدبن ادریس، الأم، بیروت: دار المعرفة، 1393.

 

شیبانی، محمد بن حسن، الجامع الصغیر و شرحه النافع الکبیر، بیروت: عالم الکتب، 1406 ق.

 

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1362.

 

صافی، لطف الله، التعزیر، احکامه و حدوده، قم: دفتر معظم له، بی‌تا.

 

طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الأوسط، قاهره: دار الحرمین، 1415 ق.

 

طبسی، نجم الدین، موارد السجن فی النصوص والفتاوی، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، 1374.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن ، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: مکتبه المرتضویه، 1387.

 

طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (طبع جدید)، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1378.

 

علی بن موسی (ع)، امام هشتم، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، قم: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، بی‌تا.

 

کلینی، محمد بن یعقوب الکافی، ویراسته ع. ا. غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.

 

مالک بن انس، المدونة الکبری، بیروت: دار صادر، بی‌تا.

 

مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406 ق.

 

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، حدود و قصاص و دیات، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: اسماعیلیان، 1408 ق.

 

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.

 

مدنی، علیخان بن احمد، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد مقدس: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، بی‌تا.

 

معروفی، یحیی، «بررسی تأثیر زندانی شدن والدین بر عملکرد تحصیلی فرزندان»، خانواده و پژوهش، جلد 1، ش 2، 1384.

 

مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

 

مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گستره آن، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام)، بی‌تا.