گونه شناسی فتوا مستند به سد ذرایع در انگاره فقیهان امامیه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• داود گوهری ¹
• حسین ناصری مقدم ²
• حسین صابری ³

¹ استادیار دانشگاه رازی

² دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³ استاد دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jfu.v50i4.46202

چکیده

مسئله اعتبار سد ذرایع از مسائل اختلافی دیرین فقه و اصول مذاهب است. در این بین فقهای إمامیه در علم اصول نسبت به حجیّت آن رویکرد منفی داشته‌اند. مطلب قابل توجه اینکه صرف نظر از دیدگاه‌های اصولی فقهای امامیه در بین فتاوای ایشان به مواردی بر می‌خوریم که با توجه به بیان تعلیل در آن‌ها به نظر می‌رسد مصداقی از مصادیق سد ذرایع باشند و این مطلب نشان دهنده ناهم‌سویی رویکرد اصولی و فقهی فقیهان امامیه در مسئله مورد بحث است. با وجود عناوین مشابهی همچون مقدمه حرام در اصول فقه إمامیه می‌توان إختلاف موجود را یکسره نزاع لفظی دانست و در مقام عمل فرقی بین آن‌ها قرار نداد. مقاله پیش‌رو در مقام إحصای شواهد و مصادیق فقهی در راستای مدعای خود برآمده و کوشیده است با عنایت به تعلیل مذکور در این مصادیق، عنوان سد ذرایع را بر آن‌ها قابل انطباق یابد.

کلیدواژه‌ها

• سد ذرایع؛ مقدمه حرام؛ تعلیل در احکام
• ملازمات عقلیه

---

مراجع

قرآن کریم

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409 ق.

 

آل عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، قم، مجمع البحوث العلمیة، 1421 ق.

 

آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1380 ق.

 

ابن بابویه، محمّد بن علی، علل الشرایع، قم، کتابفروشی داوری، 1386 ق.

 

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.

 

ابن قیم جوزیه، محمد بن ابی بکر، اعلام الموقعین عن رب العالمین، مصر، دارالسعادة، 1955 م.

 

إشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، تهران، دار الأسوة للطباعة و النشر، 1417 ق.

 

أنصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ أعظم أنصاری، 1415 ق.

 

تبریزی، جواد بن علی، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب القصاص، قم، دار الصدیقة الشهیدة، 1426ق.

 

حکیم، محمد تقی، الأصول العامة للفقه المقارن، قم، مؤسسه آل البیت، 1384 ق.

 

‌سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، 1413 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1419 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی- کلانتر)، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1402ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الإقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، تهران، انتشارات کتابخانه جامع چهل ستون، 1375ق.

 

طوسی، محمد بن حسن ، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387 ق.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1419 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1415 ق.

 

فاضل جواد، جواد بن سعید، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1420 ق.

 

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی ره، 1404 ق.

 

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416 ق.

 

قرطبی، محمد بن احمد، جامع أحکام القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1421 ق.

 

قمشه‌ای، محمد علی اسماعیل پور، البراهین الواضحات- دراسات فی‌القضاء، قم، مؤسسة النشرالأسلامی، 1422 ق.

 

قمّی، محمد مؤمن، مبانی تحریر الوسیلة- کتاب الحدود، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1422 ق.

 

گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دارالقرآن الکریم، 1412 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414 ق.

 

مرعشی نجفی، شهاب الدین، منهاج المؤمنین، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی ره، 1406 ق.

 

مقدس أردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.

 

میرزای قمی، أبوالقاسم بن محمد حسن، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417 ق.

 

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415 ق.