واکاوی تصرف پدر در اموال فرزند بالغ از منظر فقه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عبدالصمد علی آبادی ¹
• هادی خوشنودی ²
• شعیب صالحی ³

¹ استادیار گروه فقه و حقوق امامیه، دانشکدهٔ فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران

² استادیار مجتمع عالی شهید محلاتی(ره)، قم، ایران

³ دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد گروه فقه مقارن و حقوق خصوصی اسلامی، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران

10.22067/jfiqh.2024.86769.1739

چکیده

تصرف پدر در اموال فرزند، یکی از مسائل اصلی از آغاز تاریخ بشر تاکنون بوده و در شرایع الهی نیز همواره به‌عنوان یک موضوع مهم مطرح شده است. اسلام نیز به این مسئله توجه خاصی داشته و در بسیاری از آیات و روایات احکام مربوط به آن را بیان کرده است. البته بیشتر این احکام به چگونگی تصرف پدر در اموال فرزند صغیر به‌دلیل ولایت بر وی اشاره دارند و در زمینۀ تصرف پدر در اموال فرزند بالغ بدون اجازۀ وی با ابهاماتی مواجه است. سؤال اصلی این تحقیق آن است که آیا پدر بدون اجازۀ فرزند بالغ حق دارد در مال وی تصرف کند؟ فقها دراین‌باره اختلاف‌نظر دارند. مشهور با دو شرط این تصرف را مجاز می‌دانند: نخست، نیازمندی پدر و دوم، عدم‌اعطای مال ازسوی پسر به پدر. برخی دیگر، تصرف را درصورت خوف از هلاکت پدر مجاز می‌دانند و گروهی دیگر معتقدند که اگر پدر برای انجام حج مالی ندارد، می‌تواند از اموال فرزند استفاده کند. دیدگاه چهارم نیز به‌طور مطلق این تصرف را مجاز می‌داند. پژوهش حاضر که به‌روش توصیفی‌تحلیلی انجام گرفته، نشان می‌دهد که هریک از این دیدگاه‌ها با اشکالاتی روبه‌روست و جواز تصرف پدر درصورت بیمِ تلف نیز اختصاص به پدر ندارد و براساس قاعدۀ اضطرار بر همگان جایز است. نتیجه آنکه، تصرف پدر نسبت به اموال فرزند بالغ مثل سایر افراد بوده و نسبت پدر و فرزندی به پدر حق ویژه‌ای نمی‌بخشد.

کلیدواژه‌ها

• تصرف پدر
• اموال فرزند بالغ
• حقوق مالی والدین
• حقوق مالی فرزندان

موضوعات

• فقه مدنی

---

مراجع

قرآن کریم

آستان مقدس حضرت زینب سلام الله علیها. حکم تصرّف والدین در مال فرزند ( قبل و بعد از ازدواج). 27/01/1393، https://haramzeinabie.ir.

آل‌عصفور، حسین‌بن‌محمد. الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع. قم: بحرانی. 1372.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: اسلامیة. 1430ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. اکمال الدین و اتمام النعمة. تهران: دار الکتب الاسلامیة. 1395ق

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. المقنع‌. قم: امام هادی(ع). ۱۴۱۵ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1413ق.

ابن‌‌براج‌، عبدالعزیزبن‌نحریر. المهذب. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1406ق.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1405ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل‌ الشیعة  الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت لإحیاء التراث. 1409ق.

حسینی عاملی، محمدجوادبن‌محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. ۱۴۱۹ق.

خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. بی‌جا: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. 1379.

خویی، ابوالقاسم. معتمد العروة الوثقی. قم: لطفی. 1416ق.

خویی، ابوالقاسم. موسوعة الامام خوئی. قم: توحید. 1418ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌على. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: داوری. 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌على. فوائد القواعد. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1419ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن. جواهر الکلام. تهران: اسلامیة. 1392.

طباطبایی کربلایی، على‌بن‌محمدعلی. ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت(ع). 1418ق.

طباطبائی کربلائی، علی‌بن‌محمدعلی. ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت. 1418ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الاستبصار فی ما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الاسلامیة. 1390ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الخلاف. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الغیبة. تهران: دار المعارف الاسلامیة. 1411ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: مرتضوی. 1387ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی. ۱۴۰۰ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة. 1365.

عریضی،علی‌بن‌جعفر. مسائل علی‌بن‌جعفر. قم: آل‌البیت(ع). 1368.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تذکرة الفقهاء. قم: آل‌البیت(ع). ۱۴۰۰ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1398.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: آستان قدس رضوی. 1412ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن. کشف اللثام عن قواعد الاحکام. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی. 1405ق.

کاشف الغطاء، جعفربن‌حسن. کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء. قم: بوستان کتاب. 1422ق.

کلینی،محمدبن‌یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة. 1407ق.

مجلسى، محمدتقى‌بن‌مقصودعلی. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسۀ فرهنگى‌اسلامى کوشانبور. چاپ‌دوم، 1406ق.

مجلسی، محمدباقر. ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی. 1406ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. مرآةُ العُقول فى شرح اخبار آل الرسول. نجف: حیدری. 1399ق.

محقق داماد، مصطفى. قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى. 1406ق.

محقق سبزواری، محمدباقربن‌محمداکمل. ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد. قم: آل‌البیت. بی‌تا.

محقق کرکی، علی‌بن‌حسین. جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث. ۱۴۱۱ق.

مرعشى، سید شهاب الدین. احکام السرقة على ضوء القرآن و السنة. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى. 1424‍ق.

مصطفوى، محمدکاظم. مائة قاعدة فقهیة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌چهارم، 1421ق.

مقدس اردبیلى، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1403ق.

موسوی عاملی، محمدبن‌علی. مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام. قم: آل‌البیت. 1411ق.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى. مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). 1415ق.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود. کتاب الحج. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار. 1401.

یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم. العروة الوثقی. قم: داوری. 1414ق.