روش‌شناسی تشخیص اهمیت احکام در فرض تزاحم و کارآمدی آن در حل مسائل فقهی؛ مطالعه موردی نظرات شهید صدر

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سعید نظری توکلی ¹
• مجتبی مصلح ²

¹ استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22067/jfiqh.2025.90887.1876

چکیده

یکی از مرجحات باب تزاحم، تقدیم اهم بر مهم است؛ هرچند برخی از عالمان اصول فقه با طرح نظریه وحدت مرجح، بازگشت مرجحات دیگر را به آن دانسته‌اند. با وجود مطالعات گسترده، نسبت به چگونگی شناخت اهم از مهم، توجه کافی نشده، گاه در بررسی برخی مسائل فقهی (همچون مسئله تزاحم حج با نذر)، از شاخصه‌هایی یاد کرده‌اند. شهید صدر شش معیار برای شناخت اهمیت یک حکم شرعی نسبت به دیگر احکام برشمرده‌اند. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و به استناد منابع کتابخانه‌ای انجام شده بر آن هستیم میزان کارآمدی معیارهای شش‌گانه را در حل تزاحم احکام شرعی بسنجیم. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد، «بیان اهمیت در متون روایی» و «مناسبت حکم و موضوع»، از اعتبار کافی برای شناخت اهمیت یک حکم شرعی نسبت به حکم دیگر برخوردار هستند، ولی «اطلاق دلیل»، «توجه به ویژگی‌های یک عمل در متون روایی»، «شدت تهدید بر ترک واجب» و «کثرت تنصیص»، به‌واسطه فقدان دلیل معتبر، قابل پذیرش نیستند. با این وجود، بر فرض که شاخصه‌های ‌ششگانه اهمیت یک حکم شرعی را اثبات نکنند، برخی از آن‌ها نشانگر احتمال وجود اهمیت در یک حکم شرعی هستند که به نظر شهید صدر، برای تقدم یک حکم شرعی کافی هستند.

کلیدواژه‌ها

• اهم و مهم
• تزاحم
• حکم شرعی
• شهید صدر
• مسئله فقهی

موضوعات

• اصول فقه

---