امکان سنجی اعمال واکنش جزایی در قبال رفتارهای غیرعمدی در فقه جزایی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سمیه سلیمانی ¹
• شهرام ابراهیمی ²
• محمد هادی صادقی ²
• فضل اله فروغی ²

¹ دانش آموخته دکتری رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

² دانشیار رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.22067/jfiqh.2025.89936.1838

چکیده

پژوهش حاضر با تبیین درآمدی بر ملاک در توصیف مجرمانه رفتارها، در مقام توجیه شرعی وصف گذاری کیفری رفتارهای غیرعمدی برآمده و درصدد پاسخ به این سوال است که«آیا در رویکرد فقه اسلامی نیز می‌توان رفتارهای غیرعمدی را مشمول واکنش جزایی دانست؟»یافته‌های پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی صورت گرفته بیانگر آن است که در فقه جزایی رفتاری که امکان حدوث مفسده و ضرر در آن محتمل است به دلیل عدوان منهی است،زیرا مجازات به معنی‌الاخص و جواز اعمال واکنش جزایی متوقف براحراز قبح فاعلی است و تقصیر در رفتارهای غیرعمدی وصف رفتار محتمل الضرراست که غالبا آگاهانه صورت می‌گیرد و می‌تواند به عنوان قبح فاعلی قلمدادشود،همچنین به دلیل محوریت داشتن رفتار در اعمال واکنش جزایی، مستفاد از برخی آیات و روایات، اقتضائات کلان و تخصیص ناپذیر قاعده عقلی وجوب دفع ضررمحتمل و...برخی از مصادیق رفتارهای عدوانی فارغ از لزوم تحقق هرگونه نتیجه‌ای معصیت است و میزان احتمال قطعی آثار زیان‌بار رفتار، عاملی برای ممنوعیت این دسته از رفتارها به جهت احتیاط و پیش‌گیری است،چنانچه مطابق برخی آیات قرآن کریم هرچند خطا از جهت غیرعمدی بودن، مؤاخذه-بردارنیست،اما اگر مبدا ارادی داشته باشد و عمدا ترک تحفّظ شود،زمینه برای مؤاخذه‌هست،همچنانکه‌ازدیدگاه مفسران طلب مغفرت در رفتارهای خطایی اصولا فرع بر قابلیت مواخذه درآنهاست

کلیدواژه‌ها

• تقصیر
• خطر
• دفع ضرر محتمل
• عدوان
• معصیت
• مواخذه

موضوعات

• فقه جزایی

---