بررسی شمول قاعده ابطال ناپذیری خون مسلمان نسبت به فعل محسنانه منتهی به مرگ (نقد فقهی ماده 509 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید حسین قندیلی ¹
• علیرضا عابدی سرآسیا ²
• محمد تقی قبولی درافشان ²

¹ دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22067/jfiqh.2025.90265.1851

چکیده

بر اساس قاعده احسان اگر فعل محسنانه منجر به خسارت شود فاقد ضمان می‎باشد. در کلام فقها تفاوتی بین خسارت جانی و مالی وجود ندارد و در هر دو صورت مطلقا فاقد ضمان می‎باشد. در حالی که حسب شواهد و قرائن بنای شریعت بر تفاوت بین خسارات مالی و جانی از حیث ضمان می‎باشد. در خسارات جانی بر خلاف خسارات مالی قاعده ابطال ناپذیری خون مسلمان جعل شده است که از پایمال شدن خون یک مسلمان و فاقد ضمان ماندن آن جلوگیری می‎کند. در نتیجه این سوال مطرح می‎شود که اگر در فعل محسنانه منتهی به مرگ، ضمان به صورت مطلق منتفی باشد آیا مصداق پایمال شدن خون مسلمان نمی‎باشد؟ بنابراین، قول به منتفی بودن ضمان به نحو مطلق، نیاز به واکاوی دارد. در این نوشتار، به روش توصیفی تحلیلی و با ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسنادی ، با بررسی صور سه گانه بحث (فعل منجر به قتل محسنٌ الیه، فعل منجر به قتل شخص ثالث و فعل منجر به قتل با قصد احسان عمومی) احتمالات موجود، مورد بررسی قرار گرفت و احتمال جبران خسارات جانی از سوی بیت المال با استناد به قاعده ابطال ناپذیری خون مسلمان و سایر شواهد و قرائن در برخی حالات تقویت گردید.

کلیدواژه‌ها

• حرمت خون
• ابطال ناپذیری
• نفی ضمان
• فعل محسنانه

موضوعات

• فقه جزایی

---