Reinvestigation and Explanation of the Status of the Terms “the Real Motive” and “the Apparent Motive” in Deduction of Precepts

Document Type : Research Article

Authors

• Sajjad Davar Panah Moghaddam ¹
• Mousa Hakimi Sadr ²

¹ Ph.D. Student of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad

² Ph.D., Assistant Professor, Hakim Sabzevari University

10.22067/jfu.v53i1.76993

Abstract

Some verses and hadiths involving the precepts are reasoned by ratiocinations which have been divided by the Islamic jurists into two categories called successively, real motive and apparent motive. On the opposite of apparent motive, if something is considered as real motive, it will be generalizer and restrictor of precept. In this paper, the authors have attempted to discover the basis of this classification, the concept and the similar and different characteristics of apparent motive and real motive. It appears that the jurist has mental background due to the famous fatwa, specific hadiths and the spirit of caution in the classification of ratiocinations into real motive and apparent motive.
 

Keywords

• Apparent motive of a precept
• real motive of a precept
• the ratiocinated precepts
• ratiocination of precepts

---

References

قرآن کریم

آلوسی، محمودبن‌عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، علی عبدالباری عطیة، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.

آمدی، علی‌بن‌محمد، الإحکام فی اصول الأحکام، عبدالرزاق عفیفی، بیروت‌دمشق: مکتب الإسلامی، بی‌تا.

ابن‌ابی‌زمنین، محمدبن‌عبدالله، تفسیر إبن أبی زمنین، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العلمیه، 1424ق.

ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، چاپ اول، قم: اسماعیلیان، بی‌تا.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1413ق.

ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، به‌تحقیق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، مؤسسة الرسالة، 1421ق.

ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد، دعائم الإسلام، چاپ دوم، قم: آل بیت(ع)، 1385.

بستان، «تحقیقی دربارۀ علت و حکمت احکام شرعی»، پژوهش‌های اصولی، شمارۀ11، زمستان1390، صص63تا92.

جصاص، احمدبن‌علی، احکام القرآن، محمدصادق قمحاوی، چاپ اول، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی، 1405ق.

جمعی از مؤلفان، مجلۀ فقه اهل بیت، چاپ اول، قم: دایرة المعارف فقه اسلامی، بی‌تا.

حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌، چاپ اول، قم: آل بیت(ع)، 1409ق.

حکیم، محمدتقی، الأصول العامة فی الفقه المقارن‏، چاپ دوم، قم: مجمع جهانی اهل بیت(ع)، 1418ق.

حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه، تفسیر نور الثقلین، سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان، 1415ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الأصول(مباحث حجج و امارات)، واعظ حسینی بهسودی، محمد سرور، چاپ پنجم، قم: مکتبة الداوری، 1417ق.

نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، به‌تقریر: ابوالقاسم خویی، چاپ اول، قم: مطبعة العرفان، 1352.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، چاپ اول، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی پرداز، 1419ق.

شبیری زنجانی، موسی ، کتاب خمس، چاپ اول، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی پرداز، بی‌تا.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة‌، چاپ اول، قم: اسلامی، 1415ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: اسلامی، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، عباس قوچانی، علی آخوندی، چاپ هفتم، بیروت: دارلإحیاء التراث العربی، 1404ق.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: اسلامی، 1417ق.

طوسی،محمدبن‌حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، چاپ اول، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390.

طوسی،محمدبن‌حسن ،  الخلاف، چاپ اول، قم: اسلامی، 1407ق.

طوسی،محمدبن‌حسن ، المبسوط فی الفقه الإمامیه، سیدمحمدتقی کشفی،چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة(ط-الحدیثة)، ابراهیم بهادری، چاپ اول، قم: امام صادق(ع)، 1420ق.

غزالی، محمدبن‌محمد، المستفصی فی علم الأصول، عبدالإسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی(ط-الإسلامیة)، علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، عبدالحسین محمد علی بقال، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق داماد، محمد، کتاب الصلاة، مؤمن قمی، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1416ق.

مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، چاپ اول، تهران: امیرکبیر، 1378.

مکارم شیرازی، ناصر، بررسی طرق فرار از ربا، چاپ اول، قم: بی‌نا، بی‌تا.

مکارم شیرازی، ناصر ،  القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین(ع)، 1411ق.

مکارم شیرازی، ناصر ، کتاب‌النکاح، محمدرضا حامدی، مسعود مکارم، چاپ اول، قم: مدرسۀ امام علی(ع)، 1424ق.

نائینی، محمدحسین، رسالة فی حکم اللباس المشکوک فیه- رسالة الصلاة فی المشکوک(ط-الحدیثة)، جعفر الغروی النائینی، چاپ اول، قم: آل بیت(ع)، 1418ق.