An introduction into the impediment removal rule (the return of prohibition in case of impediment removal)

Document Type : Research Article

Authors

• Alireza Abedi Sarasia ¹
• Adeleh Rahmani ²

¹ Assistant Professor at Ferdowsi University of Mashhad

² Ferdowsi University of MashhaMA in Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad

10.22067/fiqh.v47i21.25642

Abstract

One of the most widely used rules of jurisprudence is ‘impediment removal’ often expressed by the phrase ‘when impediment is removed, the forbidden is regained.’ The application of this rule in jurisprudential matters produces important outcomes since impediment in those matters can prevent the penetration (validity) of the primary ruling, and as a result,
the secondary ruling would be issued and actualized. The application of the impediment removal rule in this context would imply that if a mandated or assigned (obligatory) ruling becomes invalid due to the existence of an impediment, after the removal of that impediment the secondary ruling becomes unenforceable and the primary ruling must be enforced again on the responsible agent. Unfortunately, despite its many applications which fall within the provisions of secondary and governmental (state) rules, and in spite of numerous references to it in books of jurisprudence, this rule has not been independently investigated and its limits and conditions or the conditions of its authority have not been dealt with. Therefore, we witness much improper application of the rule in relating literature. Hence, to clarify the various dimensions of the issue, and through the application of a descriptive-analytical method and a data collection from library resources and documentations, first an accurate and comprehensive definition of the term ‘impediment’ is provided. Then, its difference with similar terms including disclaimer (rāfi’), certain (qāti’), and excuse (‘odhr). In addition, the rule has been compared with similar or related principles such as ‘Necessities make prohibitions permissible’, ‘A necessity is considered by its own measure’, ‘What is permissible due to an excuse becomes prohibited after its removal’, and ‘What is removed does not return.’ After an analysis of the argumentations for the rule (e.g. revision of the criterion and removal of specifications, rational reason and rationalist conduct) and with regard to the application and nature of the rule, nine conditions are drawn for its implementation or authority.

Keywords

• rules of jurisprudence
• impediment removal
• the return of prohibition

---

References

قرآن کریم.

 

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، قم: ناشر مؤسسة إسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع، 1364.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه، 1405ق.

 

ابن نجیم، زین الدین بن ابراهیم، الاشباه و النظائر علی مذهب ابی حنیفه النعمان، بی‌جا، نشر دارالکتب العلمیة، 1400ق.

 

ابوحارث غزی، محمد صدقی بن احمد، موسوعة القواعد الفقهیه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، 1418ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر اسلامی، چاپ اول، 1419ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، حاشیه مرحوم مشکینی، قم: نشر جامعه مدرسین، 1387.

 

آل الشیخ، محمد طاهر، بدایة الوصول فی شرح کفایة الأصول، بی‌جا، أسرة آل الشیخ راضی، چاپ اول، 1425ق.

 

آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة، چاپ اول، 1359ق.

 

کحلانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة، چاپ چهارم، 1379.

 

باحسین، یعقوب، المفصل فی القواعد الفقهیه، بی‌جا، نشر دار التدمریة، چاپ اول، 1431ق.

 

بجنوردی، محمد حسن، القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی، چاپ اول، 1419ق.

 

بخارى، محمد بن إسماعیل، صحیح البخارى، استانبول: دارالفکر، 1401ق.

 

بهرامی احمدی، حمید، قواعد فقه، تهران: دانشگاه امام صادق، چاپ زلال کوثر، چاپ اول، بی‌تا.

 

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه‌ی گنج دانش، 1385.

 

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دانشنامه حقوقی، 5 جلد، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپخانه سپهر: چاپ ششم، 1376.

 

جمعه، عماد علی، القواعد الفقهیة المیسرة، بی‌جا، بی‌نا، 1427ق.

 

جمعی از علماء، مجلة الاحکام العدلیة، بی‌جا، انتشارات کراتشی، بی‌تا.

 

حکیم، محمد تقی، القواعد العامة فی فقه المقارن، قم: نشر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.

 

حیدر، علی، درر الاحکام فی شرح مجلة الاحکام، بیروت: نشر دارالکتاب العربیة، 1370.

 

خالد رمضان، حسن، معجم اصول الفقه، بی‌جا، نشر الروضه، 1998م.

 

خضری بک، محمد، اصول الفقه، مصر: المکتبة التجاریة الکبری، الطبعة السادسه، 1389ق.

 

خ‍ل‍ی‍ف‍ات‌، م‍روان‌، و رکبت السفینة، بی‌جا، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، الطبعة الثانیة، بی‌تا.

 

خوانساری، محمد، الحاشیة الأولى على المکاسب، نسخه نرم افزار جامع فقه اهل بیت نسخه 2.0

 

خوئى، ابو القاسم، مصباح الفقاهة (المکاسب)، نسخه نرم افزار جامع فقه اهل بیت.

 

دحداح، آنطوان، فرهنگ اصطلاحات صرف و نحو عربی، با ترجمه ابوالفضل علامی و صفر سفیدرو، بی‌جا، انتشارات ظفر، چاپ اول، 1377.

 

دقر، عبدالمغنی، معجم النحو، ترجمه فاطمه مدرس، تهران: انتشارات چاپار، چاپ اول، 1389.

 

دویش، أحمد بن عبد الرزاق، فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء، بیروت: نشر دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

 

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه (سی دی)، نسخه 2.1، 2001م.

 

الربیعی، شیخ حسن، علم اصول الفقه الاسلامی، نجف اشرف، بی‌نا، چاپ اول، 1429ق.

 

روحانی، محمد صادق، فقه الصادق (ع)، قم: مؤسسة دار الکتاب، چاپ دوم، 1412ق.

 

زحیلی، محمد، القواعد الفقهیه و تطبیقاتها علی المذاهب الاربعة، دمشق، انتشارات دارالفکر، 1430ق.

 

زحیلی، وهبه، نظریه ضرورت در فقه اسلامی، ترجمه حسین صابری، بی‌جا، نشر تبلیغات اسلامی، 1388.

 

سبحانی تبریزی، جعفر، البدعة: مفهومها، حدها و آثارها، قم: موسسة الامام الصادق(ع)، 1416ق.

 

سعدی، ابو حبیب، القاموس الفقهی، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق.

 

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الاشباه و النظائر، بی‌جا، نشر دایرةالمعارف العثمانیه، 1359.

 

شافعی، احمد محمود، اصول الفقه الاسلامی، لبنان، نشر الجلی الحقوقیه، 2002م.

 

شبیر، محمد عثمان، القواعد الکلیة و الضوابطة الفقهیة فی الشریعة الاسلامیة، بی‌جا، نشر دار الفرقان، چاپ اول، 1420ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، تحقیق: سید عبدالهادی حکیم، قم: نشر مکتبة المفید، بی‌تا.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: نشر دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1365.

 

طباطبایی، محمدرضا، تنقیح الأصول، نجف اشرف: نشر مطبعة الحیدریة، 1331ق.

 

طبسی، نجم الدین، صلوة التراویح بین السنة والبدعة، قم: نشر الحوزة العلمیة، 1420ق.

 

طیب، سعاد اوهاب بنت محمد، الاستثناء فی القواعد الفقهیة، بیروت(لبنان): نشر التراث، چاپ اول، 1413ق.

 

عثمان، محمود حامد، القاموس المبین فی اصطلاحات الاصولیین، قاهره: نشر دارالحدیث، 1421ق.

 

عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1362.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء (ط.ج)، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چاپ اول، 1414ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران: نشر استقلال، چاپ دوم، 1409ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، تحقیق : مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، قم: نشر مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق.

 

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، نضد القواعد الفقهیة علی المذهب الامامیه، تحقیق: سید عبداللطیف کوهکمری، قم: نشر مکتبة آیه الله العظمی مرعشی، 1403ق.

 

فشارکی، محمد، الرسائل الفشارکیة، قم: نشر جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1378.

 

فیروز آبادی، مرتضی، عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، نجف اشرف: نشر مطبعة النجف، 1384.

 

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: المطبعه البهیه المصریه، 1405ق.

 

مالک بن انس، المؤطأ، تصحیح: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: نشر داراحیاء التراب العربی، 1406ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، قم: نشر مؤسسه سید الشهدا(ع)، 1346.

 

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه 4، بخش جزایی، چاپ پنجم، تهران: نشر علوم اسلامی، 1384.

 

محمود، عبدالرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة‌، نسخه نرم افزار جامع فقه اهل البیت 2.

 

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر، 1414ق.

 

مشکینی، علی، إصطلاحات الأصول و معظم ابحاثها، قم: الهادی، 1413ق.

 

مصطفوی، محمد کاظم، القواعد: مأة قاعدة فقهیة، چاپ سوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1417ق.

 

نائینی، محمد حسین، رسالة الصلاة فی المشکوک، بی‌جا، چاپ اول، 1418ق.

 

هیتو، محمد حسن، الوجیز فی اصول التشریع الاسلامی، بیروت: انتشارات مؤسسه الرساله، 1403ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقى، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1417ق.