چالش‌های فقهی مسئولیت زوجه در قبال نوزاد، مبتنی بر داده‌های پزشکی با تأکید بر نوزادان نارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد علی قادری ¹
• نادر مختاری افراکتی ²
• محمدرضا کیخا ³

¹ دانش آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

² استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

³ دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

10.22067/jfu.v53i3.84921

چکیده

بر اساس داده‌های علم پزشکی، «نوزادان» وضع ویژه‌ای از جهت رضاع و حضانت دارند که این امر نقش مادران را در سلامت آنان بی‌بدیل ساخته است. شیر مادر برای نوزادان نارس با ویژگی‌های فوریت و ضرورت و انحصاری‌بودن همراه است؛ لذا تقابل وظایف شرعی مادر در قبال نوزاد و مسئولیت‌های شرعی او در قبال همسرش اجتناب‌ناپذیر است و نوعی چالش فقهی محسوب می‌شود. در این پژوهش که به روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفته، وجوب رضاع با عنوان اولی و وجوب کفایی حضانت برای مادر و نیز ملاکات باب تزاحم نشان می‌دهد که گرچه حکم کلی ممکن نیست و موضوع نیازمند بررسی موردی است، در غالب مواقع، وظایف مادر نسبت به نوزاد نارس شرعاً ارجح است. باتوجه‌به خروج موضوع از شمول قواعد لاضرر و لاحرج و نبود مرجِّح صریحی از نصوص در این باب، کشف حکم مبتنی بر مرجّحات باب تزاحم و قواعد اهم و مهم است.

کلیدواژه‌ها

• مسئولیت زوجه
• نوزاد زودرس
• داده‌های پزشکی
• حقوق همسر
• تزاحم

---

مراجع

1. قرآن کریم

   ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، النهایة، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان، 1367.

   ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌، المقنع، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام هادى(ع)، 1415ق.

   احمدی، سیدمهدی؛ سلیلی، سیدعلی، «بررسی فقهی مسئلۀ خروج زن از منزل بدون اذن شوهر»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، دورۀ7، ش22، زمستان1389، 11تا29.

   انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، فرائد الأصول، چاپ پنجم، قم: اسلامی، 1416ق.

   انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین ، رسائل فقهیة، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1414ق.

   آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، چاپ چهارم، بی‌جا: اسلامی، 1418ق.

   جمعی از محققان، فرهنگ نامۀ اصول فقه، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، 1389.

   حرعاملى، محمد‌بن‌حسن، الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملة الوسائل)، چاپ اول، قم: موسسۀ امام رضا(ع)، 1418 ق.

   حرعاملى، محمد‌بن‌حسن ، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم: آل البیت(ع)، 1409ق.

   حسینی عاملى، محمدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط-الحدیثة)، چاپ اول، قم: انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، 1419‍ق.

   حکیم، محمدتقی، القواعد العامة فی الفقه المقارن، چاپ اول، تهران: مرکز تحقیقات و دروس علمی، 1429ق.

   خمینی، روح‌الله، بدائع الدرر، چاپ سوم، قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1415ق.

   خمینی، روح‌الله ، تهذیب الاصول، به‌تقریر جعفر سبحانى، قم: اسلامى، بی‌تا.

   خوانساری، محمدحسین، منیة الطالب فی شرح المکاسب، به تقریر موسی خوانساری نجفی، چاپ اول، قم: اسلامی، 1418ق.

   خویی، ابوالقاسم، مصباح الأصول، به‌تقریر واعظ حسینی بهسودی؛ سیدمحمد سرور، چاپ پنجم، قم: کتابفروشی داوری، 1417ق.

   سیستانی، علی، قاعدۀ لاضرر و لاضرار، چاپ اول، نجف: مدرسۀ آیت‌الله سیستانی، بی‌تا.

   شاهین فرد، خاطره؛ نظری توکلی، سعید؛ عمانی سامانی، رضا؛ عابدینی، احمد، «شمول‌پذیری قاعدۀ لاحرج نسبت به حرج‌های غیرجسمانی و پیامدهای فقهی آن»، فصلنامۀ فقه پزشکی، سال هشتم، ش62، بهار و تابستان1395، ص229.

   شبیری زنجانى، موسى، کتاب نکاح، چاپ اول، قم: مؤسسۀ پژوهشى رأى‌پرداز، 1419ق.

   شریعت اصفهانی، فتح‌الله‌بن‌محمدجواد، قاعدۀ لاضرر، چاپ اول، قم: اسلامی، بی‌تا.

   صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأصول، به‌تقریر محمود هاشمی شاهرودی، چاپ سوم، قم: جامعۀ علمی شهید صدر، نسخۀ غیرمصحح، 1417ق.

   صفایی، سیدحسن؛ امامی، اسداللّه. حقوق خانواده، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران، 1371.

   طوسى، محمدبن‌حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمۀ شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.

   علم‌الهدی، على‌بن‌حسین، رسائل الشریف المرتضى، چاپ اول، قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.

   علیدوست، ابوالقاسم؛ ساجدی، مهدی، «بررسی فقهی اطاعت زوجه از زوج»، حقوق اسلامی، ش29، سال هشتم، تابستان1390، ص7تا31.

   فاضل جواد، جوادبن‌سعید، مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، چاپ اول، تهران: مرتضوی، 1389ق.

   فراهیدی، العین، چاپ اول، قم: دارالهجره، 1409ق.

   فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب، القاموس المحیط، چاپ اول، بیروت: محمدعلی بیضون، 1415ق.

   فیومی، احمدبن‌محمد، مصباح المنیر، چاپ اول، قم: دار الهجرة، 1414ق.

   کاشف الغطاء، جعفربن‌خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء (ط-الحدیثة)، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم، 1422ق.

   کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، چاپ چهارم، تهران: دارالاسلام، 1407ق.

   لطفی، اسدالله، «قاعدۀ وجوب دفع ضرر محتمل و کاربرد آن در قانون آئین دادرسی مدنی»،فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش59، پاییز1391، ص205تا234.

   مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقى، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1404ق.

   محقق کرکى، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد،چاپ دوم، قم: آل البیت(ع)، 1414ق.

   مظفر، محمدرضا، اصول فقه، چاپ چهارم، قم: اسلامی، 1370.

   مفید، محمدبن‌محمد‌، المقنعة، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید، 1413‍ق.

   مکارم شیرازی، ناصر، النکاح، چاپ اول، قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابیطالب(ع)، 1424ق.

   مکارم شیرازی، ناصر، قاعدۀ لاضرر ترجمۀ القواعد الفقهیة، تهیه و تنظیم محمدجواد بنى سعید، چاپ اول، قم: امام على‌بن‌ابى‌طالب(ع)‌،1390.

   نجفی، زین‌العابدین، «خروج زن از منزل و اذن شوهر از منظر فقه امامیه»،مجلۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش2، پاییز و زمستان1391، ص103تا123.

   نظری توکلی، سعید؛ کراچیان ثانی، فاطمه، «تبیین فقهی نظریۀ وجوب شیردهی بر مادر و لزوم پرداخت هزینه‌های مرتبط با آن بر پدر»،  فقهواصول، ش106، سال48، پاییز١٣٩٥، ص١١5تا۱۳۵.

    

   منابع لاتین:

   1.  .Alison S. The Risks of Not Breastfeeding for Mothers and Infants. Rev Obstet Gynecol. 2009 Fall; 2(4): 222–231.  
   2. Agarwal A, Allamaneni SS. Disruption of spermatogenesis by the cancer disease process. JNCI Monographs, Volume 2005, Issue 34, March2005,Pages9–12.https://doi.org/10.1093/jncimonographs/lgi005
   3. Bransburg S, Virozub A, Mimouni FB. Human Milk Warming Temperatures Using a Simulation of Currently Available Storage and Warming Methods. PLoS One. 2015 Jun 10;10(6):e0128806. doi: 10.1371/journal.pone.0128806.
   4. Brody S. Blood pressure reactivity to stress is better for people who recently had penile-vaginal intercourse than for people who had other or no sexual activity. Biological Psychology. February 2006, Volume 71, Issue 2, Pages 214-222.    DOI: 10.1016/j.biopsycho.2005.03.005
   5.   Carbajal R, Veerapen S, Couderc S, Jugie M, Ville Y. Analgesic effect of  breast feeding in term neonates: randomised controlled trial. BMJ: British Medical Journal. (Jan. 4, 2003) Vol. 326, No. 7379, pp. 13-15
   6. Chang YC, Chen CH, Lin MC. The Macronutrients in Human Milk Change after Storage in Various Containers. Pediatr Neonatol ,June 2012Volume53,Issue3,Pages205–209.
   7.   Christie G. Turin, and Theresa J. Ochoa. The Role of Maternal Breast Milk in Preventing Infantile Diarrhea in the Developing World. Curr Trop Med Rep. June 2014, Volume 1, Issue 2, pp 97–10 .
   8.   Cui X, Jing X, Wu X, Yan M. Protective effect of resveratrol on spermatozoa function in male infertility induced by excess weight and obesity. Mol Med Rep. November 2016. Volume 14 Issue 5, Pages: 4659-4665. https://doi.org/10.3892/mmr.2016.5840
   9. Ding GL, Liu Y, Liu ME, Pan JX, Guo MX, Sheng JZ, Huang HF. The effects of diabetes on male fertility and epigenetic regulation during spermatogenesis. Asian J Androl. 2015 Mar 24. 2015, Volume 17, Issue 6, Page 948-953 doi: 10.4103/1008-682X.150844 
   10.   Gregory KE, Walker WA. Immunologic Factors in Human Milk and Disease Prevention in the Preterm Infant. Current Pediatrics Reports.December 2013, Volume 1, Issue 4, pp 222–228.
   11.   Horta BL1, Loret de Mola C1, Victora CG1.‌ Breastfeeding and intelligence: a systematic review and meta-analysis.  Acta Paediatr. 2015 Dec;104(467):14-19. doi: 10.1111/apa.13139.
   12. Isaacs EB1, Fischl BR, Quinn BT, Chong WK, Gadian DG, Lucas A. Impact of breast milk on intelligence quotient, brain size, and white matter development. Pediatr Res. 2010 Apr;67(4):357-62.
   13. Lawrence RA. Storage of human milk and the influence of procedures on immunological components of human milk. Acta Paediatr Suppl. 1999 Aug;88(430):14-8. DOI:10.1111/j.1651-2227.1999.tb01295.x.
   14.   Matthew AG1, Goldman A, Trachtenberg J, Robinson J, Horsburgh S, Currie K, Ritvo. P.SEXUAL DYSFUNCTION AFTER RADICAL PROSTATECTOMY:REVALENCE,TREATMENTS, ESTRICTED USE OF TREATMENTS AND DISTRESS. The Journal of Urology. Volume 174, Issue 6, December 2005, Pages 2105-2110
   15.   Miyaoka R, Esteves C S. A Critical Appraisal on the Role of Varicocele in Male Infertility. 2011 Nov 28, Volume 2012,pages9,
   16.    Mola L,  Lessa Horta B, Gonçalves H,a  Avila QL,c  Pinheiro R,c Petrucci Gigante D, et al. Breastfeeding and mental health in adulthood: A birth cohort study in Brazil. Journal of Affective Disorders.15 September2016Volume202,Pages115-119 .
   17.  MuchD, Beyerlein A, Roßbauer M, Hummel S, Ziegler AG. Beneficial effects of breastfeeding in women with gestational diabetes mellitus. Molecular Metabolism. June 2014, Volume 3, Issue 3, P 284-292.
   18.   Phukan D, Ranjan M, Dwivedi LK. Impact of timing of breastfeeding initiation on neonatal mortality in India. Published online 2018 Jul 3.
   19.   Sascha B, Klaus H, Wolfgang T, Christian P S, Klaus D, Jens M, et al. Short-term Pasteurization of Breast Milk to Prevent Postnatal Cytomegalovirus Transmission in Very Preterm Infants . Clinical Infectious Diseases, 1 August 2019, Volume 69, Issue 3 , Pages 438–444, https://doi.org/10.1093/cid/ciy945.
   20.  Underwood M. Human milk for the premature infant. February 2013,Volume60,Issue1,Pages189–207. doi: 10.1016/j.pcl.2012.09.008
   21. Uwaezuoke  S , Eneh C, Ndu I. Relationship Between Exclusive Breastfeeding and Lower Risk of Childhood Obesity: A Narrative Review of Published Evidence. Clinical Medicine Insights. 2017 Feb 16. Vol: 11, doi: 10.1177/1179556517690196  
   22.   Victora CG. Horta B, Loret CD, Quevedo L, Tavares P R, Gigante D P, et al.  Association between breastfeeding and intelligence, educational attainment, and income at 30 years of age: a prospective birth cohort study from Brazil. April 2015,Volume 3, Issue 4, Pages e199-e205. doi: 10.1016/S2214-109X(15)70002-1-   
   23.   Wagner MS1, Wajner SM, Maia AL."The Role of Thyroid Hormone in Testicular Development and Function" , J Endocrinol, JOE-08-0218, volume 199, Issue 3, page 351–365. doi: 10.1677/JOE-08-0218.
   24. Wright H,  Jenks RA,  Demeyere N .Frequent Sexual Activity Predicts Specific Cognitive Abilities in Older Adults The Journals of Gerontology ,January 2019,  Series B, Volume 74, Issue 1, Pages 47–51, https://doi.org/10.1093/geronb/gbx065.

   وب سایتها:

   1. Dr. Shahriar Nategh.Varicocele treatment methods. Available at: https://drshnategh.com/4393/.&/2595/.&/2717/ Accessed August 6,1
   2. Iran Islamic Republic News Agency (SNN.IR). News Code: 83103654.Available at: https://www.irna.ir/news/83103654/. Accessed 27 Persian date Aban 1397.
   3. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen Fifth edition. Publication date: 2010. Available at: https://www.who.int/reproductivehealth/publications/infertility/9789241547789/en/. Accessed 2010.
   4. World Health Organization. Preterm birth.Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/preterm-birth. Accessed19 February 2018.
   5.    مدرسه فقاهت، درس خارج، آیت الله سبحانی                 http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/93/940227/.