بازکاوی دیدگاه مانعیت فسق امام جماعت با تأکید بر روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• حسن قنبری شیخ شبانی

دانش‌آموختهٔ سطح چهار حوزهٔ علمیهٔ قم، قم، ایران

10.22067/jfiqh.2024.85230.1682

چکیده

یکی از مسائلی که در مناصب و نقش‌های فقهی همچون تقلید از مجتهد، شهادت، نماز جماعت و... مطرح است شرطیتِ عدالت است و اختلاف دامنه‌داری در خصوص تعریف عدالت و چگونگی شرط‌بودنِ آن پدید آمده است. ازجمله موارد، منصب امامت نماز جماعت است که مشهور فقها عدالت امام را شرط دانسته و برخی دیگر به‌جای شرطیت عدالت از مانعیت فسق سخن گفته‌اند و ثمرۀ این اختلاف در مورد شخص مجهول‌الحال آشکار می‌شود. طبق دیدگاه نخست اقتدا به شخص مجهول جایز نیست و طبق دیدگاه دوم اقتدا به وی جایز است. این پژوهش که به‌روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای صورت پذیرفته به این نتیجه رسیده است که در آیات و روایات نه‌تنها دلیلی بر اشتراط عدالت در خصوص امام جماعت وجود ندارد، بلکه روایات معتبر فراوانی که عمدتاً مغفول مانده‌اند دلالت آشکاری بر دیدگاه مانعیت فسق دارند.

کلیدواژه‌ها

• عادل
• فاسق
• اشتراط عدالت
• مانعیت فسق
• امام جماعت

موضوعات

• فقه عبادی

---

مراجع

قرآن کریم

آل‌طعان، احمد. الرسائل الأحمدیة. قم: دار المصطفی(ص) لاحیاء التراث. 1419ق.

ابن‌ابی‌جمهور، محمدبن‌علی. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: سید الشهداء. 1403ق.

ابن‌‌ادریس، محمدبن‌محمد. موسوعة ابن‌ادریس الحلی. قم: دلیل ما. 1387.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لا یحضره الفقیه. به‌تصحیح علی‌اکبر غفارى. قم‏: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد. دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام. قم: آل‌البیت. چاپ‌پنجم، 1383ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. کتاب الصلاة. قم: الرسول المصطفى. بی‌تا.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1363.

بروجردی، حسین. نهایة التقریر فی مباحث الصلاة. به‌تقریر فاضل موحدی لنکرانی. قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار. چاپ‌سوم، 1420ق.

جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. قم: اسرا. 1389.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة. بیروت: آل‌البیت. 1416ق.

خوئی، ابوالقاسم. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‌جا: بی‌نا. چاپ‌پنجم. 1372.

خوئی، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. 1418ق.

صاحب‌جواهر‌، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

صدر، محمدباقر. موسوعة شهید صدر. قم: پژوهشگاه علمی‌تخصصی شهید صدر، دار الصدر. چاپ‌دوم، 1434ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. الإستبصار فیما اختلف من الأخبار.‏ به‌تحقیق حسن موسوی خرسان. تهران‏: دار الکتب الإسلامیة. 1390ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب اسلامیة. 1365‏.

فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی. معتصم الشیعة فی احکام الشریعة. تهران: مدرسهٔ عالی شهید مطهری. 1387.

کلینى، محمدبن‌یعقوب. الکافی. به‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى، محمد آخوندى. تهران: ‌دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌پنجم، 1363‏.‏

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌دوم، ۱۴۰۳ق.

مصلح، مجتبی، حمیدرضا بصیری. «نقد ادلهٔ مشهور متأخرین فقهای امامیه در شرطیت عدالت امام جماعت»، فقه و مبانی حقوق اسلامی. دورۀ 55، ش2، 1401. 453تا474

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال النجاشی. به‌تحقیق سیدموسی شبیری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.

همدانی، رضابن‌محمدهادی. مصباح الفقیه. تهران: النجاح. بی‌تا.

یزدی، محمدکاظم‌. العروة الوثقی. با حاشیهٔ سیدعلی سیستانی. قم: ‌مؤسسة النشر الإسلامی، 1431ق.

یزدی، محمدکاظم‌. العروة الوثقی. قم: ‌مؤسسة النشر الإسلامی. 1421ق.

علیدوست، ابوالقاسم. شرائط قاضی. (جست‌وجو برای قاعدۀ لا تعاد) تاریخ دستیابی 19/7/1402

http://a-alidoost.ir/persian/lessons/view/23039/

و (جست‌وجو برای (تفسیر عدالت) تاریخ دستیابی: 19/7/1402

http://a-alidoost.ir/persian/lessons/view/23058/

فاضل لنکرانی، محمدجواد. اصالة الاحتیاط . (جست‌وجو برای عمروبن‌شمر)، تاریخ دستیابی 19/7/1402 {http://fazellankarani.com/persian/lessons/5189/}

مظاهری، حسین. تعادل و تراجیح. (جست‌وجو برای عمروبن‌شمر) تاریخ دستیابی 19/7/1402

{http://almazaheri.ir/Farsi/Index.aspx?TabID=0702&ID=1831&IDSound=0}

سبحانی، جعفر. کتاب الصلوه. پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسهٔ فقاهت. (جست‌وجو برای قاعدهٔ لاتعاد) تاریخ دستیابی 19/7/1402

[https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/89/890805/]

و (جست‌وجو برای عدالت شیخ مرتضی انصاری)

{https://www.eshia.ir/M/Feqh/Archive/Text/Sobhani/890110}

دستغیب، علی اصغر. صلاة الجماعه. (جست‌وجو برای جواز امامت غیربالغ)

{https://eshia.ir/feqh/archive/text/dastgheib_aliasghar/feqh/1400/14000719/}