در مباحث گذشته بیان شد که مرحوم اردستانی به واسطۀ انکار حرکت در جوهر و حصول اشتداد، در وجود، طریقه صدرالمتألهین را در مسأله نحوۀ حصول نفس ناطقه و کیفیت پیدایش آن از ناحیه تحولات واقع در صور نباتی و حیوانی، انکار نموده است، و از تصور این اصل مهم که صور نباتی و حیوانی متحول به صور انسانی، جهت حصول تجرد تام و رجوع آن باصل خود، صورنباتی لابشرط و حیوانی متحرک به طرف تجرد از جلباب ماده میباشد و در حرکات جوهری، هر صورت متحقق در ماده بحسب نحوۀ وجود، خود ماده و هیولاست برای صوربعدی؛ چه آنکه معنای حصول اشتداد، در جوهر، اضافه فعلیت، به فعلیت است که از آن در لسان صدرالحکما واتباع او، به لبس بعد لبس (نه خلع صورتی ولبس صورتی دیگر) تعبیر شده است.
مسلک عرفا نیز در مسأله پیدایش نفس، نزدیک به مشرب آخوند ملاصدرا است چه آنکه اهل معرفت برای حقیقت انسانی دو عروج قائلند، که از آن به معراج تحلیل، و معراج ترکیب تعبیر نموده اند، یکی محقق قوس نزولی، متنزل از مقام واحدیت و عین ثابت تا مقام استقرار در رحم و دیگری رجوع باصل خود، از مقام استقرار در ارحام، و ترقی در صور نباتی و حیوانی، جهت نیل به مقام مجردات و طی درجات و مراتب وجودی، از قطع حجت ظلمانی راجع به مقامات نفس، و طی درجات و قطع حجب نورانی مربوط به سبحات جلال وجمال و فنا در احدیت وجود، و رجوع به حق مبدء و نهایت و غایت و صورت تمامیۀ نفس، چه آنکه غایت وجودی انسان، صورت تمامیه اوست، و صورت تمامیۀ هر شیء همان علت وجودی او و غایت تمامی آن میباشد که «النهایات هی الرجوع الی البدایات» و قد افصح عن هذا بقوله تعالی شأنه: انالله ، و انا الیه راجعون.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله