واکاوی کاربست عدالت در فرایند استنباط در فتاوای خلاف مشهور آیت‌الله صانعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیدرضا موسوی واعظ ¹
• محمد تقی فخلعی ²
• حسین ناصری مقدم ²

¹ دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

² استاد دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jfiqh.2023.83220.1605

چکیده

بنیان‌های عقلی و فطری استوار و آیات و روایات فراوان در موضوع عدل و قسط می‌تواند پایه‌گذار قاعده فقهی عدالت باشد، ولی تردید فقها در پاره‌ای از مبانی این قاعده و اینکه آیا مرجعی چون عرف و عقلا قادر به تشخیص مصادیق عدالت هستند یا نه، مانع از تثبیت موقعیت قاعده و کارآمدی آن شده است. در میان فقهای معاصر، آیت الله شیخ یوسف صانعی، با اندیشه فقهی متفاوت، نقش ممتازی به عدالت در استنباطات خود داده است، تا جایی که تقریر ایشان از عدالت، منشأ چالشی‌ترین آراء فقهی و فتاوایی شده است که به اذعان خود او گاه در مقابل روایات معتبر متعدّد و یا اجماع فقیهان مذاهب ایستاده است. در این پژوهش با به‌کارگیری روش توصیفی‌تحلیلی رویکرد این فقیه معاصر به کاربست عدالت در فرایند استنباط از طریق تحلیل فتاوی خاص ایشان مورد واکاوی واقع شده و مبانی پیدا و پنهان فتاوی ایشان شناسایی شده است. سرانجام بر خلاف تحلیل‌های انتقادی رایج که عموماً سهل‌انگاری و یا یکسان‌پنداری عدالت و مساوات را ریشه فکری این فتاوا قلمداد نموده‌اند، مبنای ایشان در معارضه با دیدگاه مشهور در موضوعات مرتبط به عدالت تبیین شده و شروطی که براساس آن دأب شارع مقدس در مخالفت با امور متفاهم عرفی قابل شناسایی است، معرفی شده است.

کلیدواژه‌ها

• عدالت فقهی
• قاعدۀ عدالت
• کاربست عدالت در استنباط
• آیت الله صانعی

موضوعات

• اصول فقه

---