واکاوی فقهی حکم زنا با محارم (نقدی بر بند الفِ مادۀ 224 و مادۀ 228 قانون مجازات اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید محمود هل اتایی ¹
• محمد کاظم توکلی اسلامی ²

¹ استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22067/jfiqh.2023.84132.1631

چکیده

دربارۀ چگونگی مجازات مرتکب زنا با محارم نَسَبی، نگرش فقهی یکسانی وجود ندارد. مادهٔ 224 قانون مجازات اسلامی به پیروی از مشهور فقیهان امامیه، اعدام را کیفر فرد یادشده می‌داند. گذشته از اینکه برخی فقیهان نسبت به مشروعیت اعدام در مورد بند (الف) مادۀ نامبرده تردید جدی دارند، این پرسش وجود دارد که آیا مشمولان بند الف این ماده فقط مستحق اعدام‌اند و یا اینکه مجازات جلد نیز بخشی از کیفر شرعی آنان محسوب است؟ نیز این پرسش مطرح است که اگر مشمولان بند (الف) این ماده دارای وصف احصان نیز باشند، مجازات آنان فقط اعدام است؟ مسئلۀ سوم، بررسی فقهی الحاق حکم زانیهٔ محصنه به زانیهٔ غیرمحصنه در زنا با محارم در مورد موضوع مادهٔ 228 قانون مجازات اسلامی است. در مورد پرسش نخست، نظر اکثر فقیهان و نیز رویکرد قانونگذار، عدم‌مشروعیت تغلیظ مجازات است. در دومی نیز رویکرد غالب فقیهان، عدم‌تغییر حکم در فرض احصان است و قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز دراین‌باره سکوت نموده و چه‌بسا اطلاق مادۀ 224 بر نگرش حداکثریِ فقیهان محمول گردد. دستاورد این جستار که به‌روش توصیفی‌‌تحلیلی و به‌کارگیریِ ابزار کتابخانه‌ای انجام گرفته، مشروعیت تغلیظ مجازات، تفاوت مجازات مشمولان بند (الف) مادهٔ 224 در فرض احصان و ناموجه‌بودن الحاق حکم زانیه محصنه به زانیه غیرمحصنه در زنا با محارم است.

کلیدواژه‌ها

• زنا با محارم
• مواد 224 و 228 قانون مجازات
• تغلیظ
• احصان

موضوعات

• فقه جزایی

---

مراجع

قرآن کریم.

آشتیانی، محمدحسن‌بن‌جعفر. بحر الفوائد فی شرح الفرائد. به‌تحقیق سیدحسن موسوی. قم: ذوی‌القربی. 1430ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. المقنع. قم: امام هادی(ع). 1415ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

ابن‌زهره، حمزةبن‌علی. غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع. قم: امام صادق(ع). 1417ق.

ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد. المهذب البارع فی شرح مختصر النافع. به‌تحقیق مجتبی عراقی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1407ق.

استرآبادی، محمدامین. الفوائد المدنیة. به‌تحقیق رحمت‌الله رحمتی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1426ق.

اعتمادی، مصطفی. الهدایة الی اسرار الکفایة. قم: بی‌نا. 1418ق.

امام، سیدمحمدرضا، سیدمحمد حسینی، سیدمحمود هل‌اتایی. «بازخوانی ادلهٔ مشروعیت اعدام در زنا با محارم»، فقه و اصول. دورهٔ48، ش105، تابستان1395، 29تا43.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. حاشیة فرائد الأصول. قم: دار الهدی. 1426ق.

بجنوردی، حسن. منتهی الأصول. تهران: عروج. 1380.

بحرانی، محمدصنقورعلی. المعجم الأصولی. قم: نقش. 1426ق.

بروجردی، حسین. جامع احادیث الشیعة. قم: صحف. 1415ق.

تبریزی، جواد. اسس الحدود و التعزیرات. قم: مهر. 1417ق.

تبریزی، جواد. تنقیح مبانی العروة؛ کتاب الطهارة. قم: دار الصدیقة الطاهره(س). 1429ق.

جمعی از نویسندگان. الفائق فی الأصول. قم: مرکز مدیریت حوزه. چاپ‌سوم، 1397.

حائری، کاظم. مباحث الأصول. قم: دار البشیر. 1430ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت لإحیاء التراث. 1412ق.

حسینی میلانی، سیدعلی. تحقیق الأصول. قم: حقائق. 1428ق.

حکیم، عبدالصاحب. المرتقی الی الفقه الأرقی؛ کتاب الحج. تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة. 1419ق.

حکیم، عبدالصاحب. منتقی الأصول. قم: دفتر آیت‌الله روحانی. 1413ق.

حکیم، محمدسعید. المحکم فی اصول الفقه. قم: المنار. 1414ق.

خوئی، ابوالقاسم. اجود التقریرات. قم: مصطفوی. چاپ‌دوم، 1368.

خوئی، ابوالقاسم. المستند فی شرح العروة الوثقی. به‌تقریر مرتضی بروجردی. بیروت: دار المؤرخ العربی. 1435ق.

خوئی، ابوالقاسم. جواهر الأصول. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم. مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة احیاء آثار الإمام الخوئی. 1422ق.

خوئی، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة الخوئی الإسلامیة. 1422ق.

روحانی، محمدصادق. زبدة الأصول. تهران: حدیث دل. 1382.

روحانی، محمدصادق. فقه الصادق؛ کتاب القضاء و الشهادات و الحدود. قم: آیین دانش. 1435ق.

سبحانی، جعفر. المبسوط فی اصول الفقه. قم: امام صادق(ع). 1432ق.

سبزواری، عبدالأعلی. مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام. قم: دار التفسیر. 1430ق.

سیدمرتضی، علی‌بن‌حسین. الانتصار فی انفرادات الإمامیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1415ق.

شریف‌الرضی، محمدبن‌حسین. نهج البلاغه. ترجمهٔ محمد دشتی. قم: پارسیان. 1379.

شهید اول، محمدبن‌مکی. اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیه. بیروت: دار التراث. 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. 1413ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی.حاشیة الإرشاد. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1414ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: داوری. 1410ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث. چاپ‌هفتم، 1404ق.

طباطبایی کربلایی، علی‌بن‌محمدعلی. ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت لإحیاء التراث. 1418ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الخلاف. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة؛ کتاب الحدود. قم: مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع). 1381.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن. کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1416ق.

کاشف‌الغطاء، حسن‌بن‌جعفر. انوار الفقاهة؛ کتاب الطهارة. نجف: کاشف الغطاء العامة. 1422ق.

کلباسی، محمدبن‌محمدابراهیم. رسالة فی حجیة الظن. بی‌جا: بی‌نا. 1317ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب. الکافی. قم: دار الحدیث. 1429ق.

گلپایگانی، محمدرضا. الدر المنضود فی احکام الحدود. قم: دار القرآن الکریم. 1372.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانهٔ آیت‌الله مرعشی نجفی. 1406ق.

مفید، محمدبن‌محمد. المقنعة. قم: گنگرهٔ جهانی هزارهٔ شیخ مفید. 1413ق.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1403ق.

نائینی، محمدحسین. فوائد الأصول. به‌تحریر محمدعلی کاظمی خراسانی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1376.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود. اضواء و آراء. قم: انتشارات مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع). 1395.

یوسفی، حسن‌بن‌ابی‌طالب. کشف الرموز. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1417ق.