تأثیر بیماری آلزایمر بر وجوب و صحت نماز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سهیلا رستمی
• وریا حفیدی

دانشیار گروه فقه شافعی، دانشکدهٔ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

10.22067/jfiqh.2024.85488.1694

چکیده

آلزایمر از بیمارهای مغزی غیرقابل برگشت و شایع دوران بزرگ‌سالی است که به‌علت رسوب ترکیبات شیمیایی آسیب‌زا در ساختار سلول‌های مغزی پدید آمده و سبب اختلال در انتقال پیام‌های عصبی بین سلول‌ها و کارایی حافظۀ کوتاه‌مدت و سپس بلندمدت شده و بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی بیمار تأثیر گذاشته و توانایی ذهنی و جسمی وی را به‌‌مرور کاهش می‌دهد. با‌وجود شیوع، گستردگی و روند روبه‌رشد این بیماری، پژوهش‌های فقهی محدودی درباره تأثیر آلزایمر بر احکام و تکالیف شرعی افراد مبتلا به این بیماری انجام شده‌ است. در این پژوهش که براساس روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است، به بررسی و تحلیل فقهی تأثیر بیماری آلزایمر بر وجوب، صحت و ادای نماز از دیدگاه مذاهب ‌اسلامی پرداخته‌ می‌شود. حاصل بررسی ادوار هفت‌گانهٔ آلزایمر آن است که از مرحلۀ پنجم بیماری به بعد، علاوه‌بر آنکه بیمار شرط قدرت یعنی اراده، علم و آگاهی‌اش را از دست می‌دهد، شرط عقل را نیز دارا نخواهد بود؛ چراکه وی به حیات نباتی نزدیک شده و برای انجام کارهای روزمرۀ خود نیازمند یاری اطرافیانش است، در این‌حالت بیمار علاوه‌بر آنکه اهلیت ادایش را ازدست می‌دهد، به‌تبع، مخاطب حکم تکلیفی نیز نیست.

کلیدواژه‌ها

• آلزایمر
• ادا
• صحت
• نماز
• وجوب

موضوعات

• فقه عبادی

---

مراجع

آلتمن، لیندا. آلزایمر. ترجمهٔ فرهاد همت‌خواه. تهران: عصر کتاب. چاپ‌سوم، 1390.

ابن‌ابی‌شیبه، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ب‍ن‌‌م‍ح‍م‍د. ال‍م‍ص‍ن‍ف‌ ف‍ی‌ الاح‍ادی‍ث‌ و الاث‍ار. ریاض: الرشد. 1409ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر ‌الفتاوی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. 1410ق.

ابن‌بطال، ع‍ل‍ی‌‌ب‍ن‌‌خ‍ل‍ف‌. شرح صحیح البخارى. ریاض: الرشد. 2003م.

ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم. شرح عمدة الفقه. ریاض: دار العاصمة. 1997م.

ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم. مجموع الفتاوی. المدینة النبویة: مجمع الملک فهد. 1995م.

ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی. فتح الباری. بیروت: دار المعرفة. 1379ق.

ابن‌حجر هیتمی، احمدبن‌محمد. تحفة ‌المحتاج. مصر: المکتبة التجاریة الکبری. 1983م.

ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد. المحلى. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1425ق.

ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد. مسند. بیروت: الرسالة. 2001م.

ابن‌رجب، عبدالرحمن‌بن‌احمد. فتح الباری. المدینة النبویة: مکتبة الغرباء الأثریة. 1996م.

ابن‌رشد، محمدبن‌احمد. بدایة المجتهد و ن‍ه‍ای‍ة ال‍م‍ق‍ت‍ص‍د. قاهره: دار الحدیث. 2004م.

ابن‌عابدین، محمدامین. رد المختار علی الدر المختار (حاشیه ابن‌عابدین). قاهره: دار الفکر. 1992م.

ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله. الکافی. ریاض: مکتبة الریاض. 1980م.

ابن‌عثیمین، محمدصالح. الشرح الممتع علی زاد المستقنع. ریاض: دار ابن الجوزی. 1428ق.

ابن‌عربی، محمدبن‌عبدالله. احکام القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2003م.

ابن‌قدامه، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌‌ب‍ن‌‌اح‍م‍د. المغنی. قاهره: مکتبة القاهرة. 1968م.

ابن‌قیم جوزیه، محمدبن‌ابی‌بکر. اغاثة اللهفان فی مصائد الشیطان. ریاض: مکتبة المعارف. بی‌تا.

ابن‌قیم جوزیه، محمدبن‌ابی‌بکر. تهذیب السنن مطبوع مع عون المعبود. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1415ق.

ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید. سنن. بیروت: دار احیاء الکتب العربیة. بی‌تا.

ابن‌مفلح، ابراهیم‌بن‌محمد. المبدع فی شرح المقنع. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1997م.

ابن‌منذر، محمدبن‌ابراهیم. الأوسط فی السنن و الإجماع و الإختلاف. ریاض: دار طیبة. 1985م.

ابن‌نجیم، زین‌الدین‌بن‌ابراهیم. الأشباه و النظائر. بیروت:  دار الکتب العلمیة. 1999م.

ابن‌نجیم، زین‌الدین‌بن‌ابراهیم. البحر الرائق فی شرح کنز الدقائق. بیروت: دار الکتاب الاسلامی. بی‌تا.

ابن‌هشام، عبدالله‌بن‌یوسف. شرح شذور الذهب فی معرفة کلام العرب. سوریا: الشرکة المتحدة للتوزیع. بی‌تا.

ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث. سنن ابی‌داود. بیروت: دار الرسالة العالمیة. 2009م.

ارجمند، محسن، محمد صمدانی‌فر. بیماری آلزایمر؛ مجموعه کتاب‌های بهداشت سالمندان7. تهران: نسل فردا. 1383.

استفتائات دفتر مقام معظم رهبری، 27- http://www.leader.ir/. تاریخ مراجعه به سایت 18 آبان1402.

بخاری، محمدبن‌اسماعیل. صحیح البخاری. بیروت: دار طوق النجاة. 1422ق.

بدرالعینی، محمودبن‌احمد. شرح سنن ابی‌داود. ریاض:  الرشد. 1999م.

بهوتی، منصوربن‌یونس. الروض المربع ب‍ش‍رح‌ زاد ال‍م‍س‍ت‍ق‍ن‍ع‌. بیروت: دار المؤید-مؤسسة الرسالة. بی‌تا.

بیهقی، احمدبن‌حسین. السنن الکبرى. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2003م.

ترمذی، محمدبن‌عیسی. سنن الترمذی. مصر: مکتبة مصطفى البابی الحلبی. 1975م.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعه. قم: آل‌البیت(ع). بی‌تا.

حطاب، محمدبن‌محمد. مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل. بیروت: دار الفکر. 1992م.

حلی، جعفربن‌حسن. المعتبر فی شرح المختصر. قم: سید‌الشهداء(ع). 1407ق.

خرشی، محمد. شرح مختصر خلیل. مصر: الأمیریة الکبرى. 1317ق.

خطابی، احمدبن‌محمد. معالم السنن فی شرح سنن ابی داوود. حلب: المطبعة العلمیة. 1932م.

خواجه‌پور، منیژه.  آلزایمر، پیری و تغییرات بیوشیمی در مغز. 1383.

دسوقی، محمد. حاشیه الدسوقی. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

روحانی، مهران. آشنایی با فراموشی و آلزایمر. تهران: شرکت انتشارات فنی ایران، نردبان. 1384.

زالی، حکیمه، سمانه سادات سیدی، علی رشیدپور، مجید رضایی طاویرانی. «اپیدمیولوژی و اتیولوژی بیماری آلزایمر»، کومش. ج16، ش2، زمستان1393، .

زرقانی، محمدبن‌عبدالباقی. شرح الزرقانی ع‍ل‍ی‌ م‍وطا ‌الام‍ام‌ م‍ال‍ک‌‌بن‌انس. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة. 1424ق.

زرکشی، محمدبن‌بهادر. البحر المحیط. بیروت: بی‌نا. 1994م.

زرکشی، محمدبن‌بهادر. شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی. بیروت: دار المکتبة العلمیة. 2002م.

زیدان، عبدالکریم. الوجیز فی اصول الفقه. طهران: احسان. 1998م.

زیلعی، عثمان‌بن‌علی. تبیین الحقائق فی شرح کنز الدقائق. قاهره: مطبعة الکبری الامیریة. 1313ق.

شاطبی، ابراهیم‌بن‌موسی. الموافقات فی اصول الشریعه. بیروت: دار ابن‌عفان. 1997م.

شمس‌الائمه سرخسی، محمدبن‌احمد. المبسوط. بیروت: دار المعرفة. 1993م.

شوکانی، محمد. نیل الاوطار. مصر: دار الحدیث. 1993م.

شهید اول، محمدبن‌مکی. ذکرى الشیعة فی احکام الشریعة‌. قم: آل‌البیت(ع). 1419ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. نجف: جامعة النجف الدینیة. 1398ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى. 1421ق.

طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد.المعجم الاوسط. قاهره: دار الحرمین. 1995م.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة. 1387ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. النهایة. بیروت: دار الکتاب العربی. 1400ق.

علاء‌الدین کاشانی، ابوبکربن‌مسعود. بدائع الصنائع فی ترتیب الشرایع. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1986م.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. 1412ق.

عمرانی، یحیی‌بن‌سالم. البیان. جده: دار المنهاج. 2000م.

فروغان، مهشید.  بیماری آلزایمر. تهران: قطره. 1378.

قرافی، احمدبن‌ادریس. الذخیرة. بیروت: دار الغرب الإسلامی. 1994م.

قرافی، احمدبن‌ادریس. الفروق. بیروت: عالم الکتب. بی‌تا.

قرطبی، محمدبن‌احمد. الجامع لأحکام القرآن. قاهره: دار الکتب المصریة. 1964م.

قشیری نیشابوری، مسلم‌بن‌الحجاج. صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1991م.

کاتوزیان، ناصر. قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. تهران: میزان. چاپ بیست‌ودوم، 1388.

ماوردی، علی‌بن‌محمد. الحاوی. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1999م.

مبارکفوری، عبدالله‌بن‌محمد. مرعاة المفاتیح شرح مشکاة ‌المصابیح. بنارس الهند: ادارة البحوث العلمیة و الدعوة و الإفتاء. 1984م.

مرداوی، علی‌بن‌سلیمان. الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف علی مذهب الإمام المبجل احمدبن‌حنبل. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1955م.

مغنیه، محمدجواد. الفقه علی المذاهب الخمسه. قم: دار الکتاب الاسلامی. 2008م.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

مواق، محمدبن‌یوسف. التاج و الاکلیل لمختصر خلیل. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1994م.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. المجموع شرح المهذب. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. المنهاج شرح صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1392ق.

نیک‌خو، محمدرضا، همایاک اوادیس یانس. متن تجدیدنظر شدۀ راهنمای تشخیص و آمار اختلال‌های روانی، انجمن روان‌پزشکی امریکا. تهران: سخن. چاپ‌دوم، 1384.

Alzheimer’s A. Alzheimer's disease facts and figures . Alzheimers Dement. 11: 332.2015

COYLE, J. T., PRICE., & DELONG. M. R. Alzheimers disease: A disorder of cortical cholinergic innewation. Science, 219, 1184-1190.1983.                              

Kaplan, Harold 1, & Sadock, Benjamin J. Synopsis of Psychiatry. USA.Williams & Wilkins .p:328.1998.

Rostami.S.; hafidi.w; The effect of prayer on mental health from the perspective of the Qur'an. The Islamic college university journal.  Najaf: Islamic University.1-17. 2024.