بررسی ماهیت و شرایط اجرای مجازات ضِغْث در فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلام‌آباد غرب، اسلام‌آباد غرب، ایران.

چکیده

یکی ازمجازات‌های تعیین‌شده در شریعت اسلام، «ضغث» است که مجازات بزهکاری‌ است که به‌دلیل بیماری توانایی تحمل مجازات اصلی (شلاق) را ندارد و بدین‌رو، مجازات وی به ضِغث که مجازات‌ جایگزین و سَبُک‌تر است تبدیل می‌شود. در حقوق کیفری ایران به تأسی از فقه امامیه، مجازات ضِغث پذیرفته شده، لیکن شرایط‌ و ماهیت‌ آن مبهم‌ و مجمل است و برای فهم آن‌ها لازم است ‌به ‌فقه که خاستگاه این مجازات است رجوع شود. هدف از انجام پژوهش حاضر که ‌‌با روش‌ توصیفی‌‌تحلیلی ‌انجام شده، تعیین ماهیت و شرایط اجرای مجازات ضِغث‌ در فقه ‌امامیه ‌است. یافته‌های تحقیق بیانگر این است که در کلام فقها در خصوص جرم مستوجب مجازات ضِغث دو قرائت وجود دارد که لزوماٌ مقابل یکدیگر نیستند. برخی از فقها به‌ویژه متقدمان ‌در آثار خود مجازات ضِغث را در کتاب زنا و به‌عنوان یکی از گونه‌های کیفر زنای غیرمحصنه یاد کرده‌اند. در سوی دیگر، فقهای معاصر طبق استفتایی که از آن‌ها صورت گرفته ‌مجازات ضِغث را علاوه‌بر زنا در سایر جرایم حدی مستوجب جلد و در جرایم تعزیری نیز جاری دانسته‌اند. دلایل دیدگاه اخیر که صحیح به نظر می‌رسد این است که اولاً آنچه باعث تبدیل مجازات زانی به ضِغث گردیده «بیماری» است؛ لذا در سایر جرایم نیز هرجا چنین علتی وجود داشته باشد جریان پیدا می‌کند؛ ثانیاً در تعزیرات نیز از طریق قیاس‌اولویت تعمیم می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبی، حسن‌بن‌ابیطالب. کشف الرموز فی شرح المختصر النافع. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1408ق. 
ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‎دوم، 1410ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌دوم،1363.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر. تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة. چاپ‌دوم، 1419ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. لسان العرب. بیروت :دار احیاء التراث العربی. چاپ‌سوم، 1419ق. 
ایاذی، محمدعلی. ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن‌ها. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌دوم، 1389.
بحرانی، هاشم‌بن‌سلیمان. البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بعثت. 1416ق.  
بروجردی، حسین. منابع فقه شیعه: ترجمۀ جامع الاحادیث الشیعة. ترجمۀ احمد اسماعیل‌تبار، احمدرضا حسینی، مهدی حسینیان، تهران: فرهنگ سبز. چاپ‌اول، 1387. 
تبریزی، جواد. اُسس الحدود و التعزیرات. قم: مهر. چاپ‌اول، 1417ق. 
جعفری، محمد، مهدی اصلانی. «نقدوبررسی آراء تفسیری فریقین در تفسیر آیۀ 44 سورۀ ص»، پژوهش‌های تفسیری تطبیقی. دورۀ6، ش1، پیاپی11، 1399، 67تا92. 10.22091/ptt.2020.4371.1560doi
حاجی ده‌آبادی، احمد. قواعد فقه جزایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ‌دوم، 1389 .
حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعه. قم: آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث. چاپ‌سوم، 1416ق. 
حیدری، علی‌مراد. «مبانی، قلمرو و آثار فقهی-حقوقی؛ حق سلامت زندانیانِ دارای بیماری سخت درمان»، آموزه‌های حقوق کیفری. دورۀ16، ش17، 1398، 29تا66.
خدایاری، حسین، رحیم نوبهار. «امکان‌سنجی کاربست نهادهای جزایی نوپیدا در حدود»، پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی. دورۀ12، ش2، 1397، 183تا207. Doi نداشت.
خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. ترجمۀ علی اسلامی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌بیست‌ویکم، 1383.  
خویی، ابوالقاسم. مبانی تکملة المنهاج. نجف: الآداب. 1975م.
ذهنی تهرانی، محمدجواد. عناوین الاحکام. قم: وجدانی. چاپ‌اول، 1373.
ذهنی تهرانی، محمدجواد. مباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. قم: وجدانی. چاپ‌سوم، 1376.
روحانی، محمدصادق. استفتائات قوۀ قضاییه. تهران: حدیث دل. چاپ‌دوم، 1382.
زراعت، عباس. شرح قانون مجازات اسلامی؛ بخش حدود. تهران: ققنوس. چاپ‌اول، 1380.
سبحانی، جعفر. الحدود و التعزیرات فی الشریعة الاسلامیة. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1432ق.
سبزواری، عبدالاعلی. مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام. قم: المؤلف. چاپ‌چهارم، 1413ق.  
سرور، ابراهیم حسین. المعجم الشامل للمصطلحات العلمیة و الدینیة. بیروت: هادی. چاپ‌اول، 1429ق. 
سلطان علیشاه، سلطان محمدبن‌حیدر. بیان السعادة فی مقامات العبادة. بیروت: الأعلمی. چاپ‌دوم، 1408ق.
شهید اول، محمدبن‌مکی. اللمعة الدمشقیة. بیروت : دار التراث الدار الاسلامیة. چاپ‌اول، 1410ق.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: داوری. چاپ‌اول، 1410ق.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. شرح اللمعة الدمشقیة؛ کتاب الحدود و القصاص و الدیات. ترجمۀ علی شیروانی. قم: دار العلم. چاپ‌چهارم، 1384.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة. چاپ‌سوم، 1425ق. 
شیخ بهایی، محمدبن‌حسین. جامع عباسی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1386.
صاحب‌جواهر، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1362.
طباطبایی حکیم، محمدسعید. مسائل معاصرة فی فقه القضاء. نجف: دار الهلال. چاپ‌دوم، 1427ق. 
طباطبایی کربلایی، علی‌بن‌محمد. ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1422ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن. مجمع البیان فی تفسیر قرآن. تهران: ناصرخسرو. 1372.
طبری، محمدبن‌جریر. جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة. چاپ‌اول، 1412ق.
طوسی، محمدبن‌حسن. الخلاف. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌دوم، 1420ق. 
عابدی، احمدرضا. اجرای احکام کیفری. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضاییه. چاپ‌هشتم، 1401. 
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تبصرة المتعلمین. ترجمۀ ابوالحسن شعرانی. قم: اسلامیة. چاپ‌هفتم، 1390. 
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. قواعد الاحکام. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، ‌1413ق. 
علوی گرگانی، محمدعلی. اجوبة المسائل. قم: دفتر آیت‌الله علوی گرگانی. چاپ‌اول، 1384. 
غدیری، عبدالله عیسی‌ابراهیم. القاموس الجامع للمصطلحات الفقهیة. بیروت: دار الطبعة البیضاء. چاپ‌اول، 1418ق.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد. آیین کیفری اسلام؛ شرح فارسی تحریر الوسیلة. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار. چاپ‌اول، 1390. 
فاضل موحدی لنکرانی، محمد. قاعدۀ میسور. تنظیم مرتضی محقق. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار. چاپ‌اول، 1396. 
فاضل هندی، محمدبن‌حسن. کشف اللثام عن قواعد الاحکام. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1416ق. 
فخر رازی، محمدبن‌عمر. مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌سوم، 1420ق.
فخر وجدانی، قدرت‌الله. الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة. قم: سماء القلم. چاپ‌دوم، 1384. 
فیض، علیرضا. مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. چاپ‌هشتم، 1389. 
قرطبی، محمدبن‌احمد. الجامع لاحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو. چاپ‌اول، 1364.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم. تفسیر قمی. به‌تحقیق سیدطیب موسوی جزایری. قم: دار الکتاب. چاپ‌اول، 1367.
کاشف‌الغطاء، احمد. سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادت. نجف: مؤسسة کاشف الغطاء العامة. چاپ‌اول، 1423ق. 
گلپایگانی، محمدرضا. الدر المنضود فی احکام الحدود. گردآوری علی کریمی جهرمی. قم: دار القرآن الکریم. چاپ‌اول، 1412ق.
محقق حلی، جعفربن‌حسن. المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: البعثة. چاپ‌اول، 1413ق. 
محقق حلی، جعفربن‌حسن. شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: رشید. چاپ‌اول، 1428ق.
محمدی، ابوالحسن. حقوق کیفری اسلام: ترجمۀ حدود، تعزیزات، قصاص و دیات از کتاب شرایع الاسلام-محقق حلی و مسالک الافهام شهید ثانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ‌اول، 1374 .
مرعی، حسین عبدالله. القاموس الفقهی. بیروت: دار المجتبی. چاپ‌اول، 1413ق. 
مغنیه، محمدجواد. التفسیر الکاشف. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌اول، 1424ق.
مکارم شیرازی، ناصر. انوار الفقاهة؛ کتاب الحدود و التعزیرات. قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب. چاپ‌اول، 1418ق.
مکارم شیرازی، ناصر. حیله‌های شرعی و چاره‌جویی صحیح در فقه اسلامی. تهیه و تنظیم ابوالقاسم علیان‌نژادی. قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب. چاپ‌دوم، 1383 . 
مکارم شیرازی، ناصر. کتاب النکاح. تنظیم مسعود مکارم. قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب. چاپ‌اول، 1381.
منتظری، حسین‌علی. کتاب الحدود. قم: دار الفکر. چاپ‌اول، بی‌تا. 
منتظری، حسین‌علی. مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: نگین. چاپ‌دوم، 1376.
موسوی اردبیلی، عبدالکریم. فقه الحدود و التعزیرات. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید. چاپ‌دوم، 1427ق. 
مؤمنی، عابدین، حامد رستمی نجف‌آبادی. «نقش مصلحت در اجرای مجازات حدی»، فقه مقارن. ش5، 1394، 9تا39.
میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن. رسائل. قم: بوستان کتاب. چاپ‌اول، 1385. 
نوری همدانی، حسین. هزار و یک مسألۀ فقهی. قم: مهدی موعود (قدسیان). چاپ‌دوم، 1388. 
هاشمی شاهرودی، محمود. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع). قم : دائرة المعارف اسلامی. چاپ‌اول، 1392.
CAPTCHA Image