قواعد فقهی سلامت‌محور و تأثیر آن در افزایش امید به زندگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سعید نظری توکلی ¹
• فاطمه کراچیان ثانی ²

¹ استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² پژوهشگر پسادکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22067/jfiqh.2024.86227.1718

چکیده

امید به زندگی شهروندان، اثر پذیرفته از وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی آن جامعه است. هرچه میزان سلامت افراد افزایش یابد، امید به زندگی نیز افزایش پیدا می‌کند. در این پژوهش بر آن هستیم ضمن بررسی مفهوم امید به زندگی در علوم اجتماعی، نشان دهیم بر پایۀ آموزه‌های دینی و با استناد به قواعد فقهی تا چه میزان افزایش طول عمر و زیرساخت‌های آن، ازجمله رعایت و توسعۀ بهداشت و سلامت جسمی و روانی مورد توجه رهبران دینی قرار دارد.
پژوهش حاضر که به‌روش تحلیلی‌توصیفی و مستند به منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، نشان می‌دهد که افزایش طول عمر هنگامی از ارزش دینی برخوردار است که همراه با سلامت جسمانی روانی و به‌منظور افزایش کارهای پسندیده باشد؛ بدین ترتیب، تأمین سلامت بدن و عقل دو هدف نهاییِ قانونگذاری در نظام فقه اسلامی است. درنتیجه، آسیب‌رسانی به خود و انجام کارهای مخاطره‌آمیز امری حرام به شمار می‌رود؛ همچنان که قواعد و عموماتی چون وجوب دفع ضرر محتمل، وجوب حفظ نفس محترمه و... بر وجوب تلاش برای حفظ سلامت جسمانی و روانی دلالت دارند و شخص مسلمان مجاز نیست به‌استناد به اختیار ذاتی‌اش، به سلامت خود آسیب وارد کند یا از آن حفاظت نکند.

کلیدواژه‌ها

• امید به زندگی
• کیفیت زندگی
• وجوب حفظ سلامت
• فقه اسلامی

موضوعات

• سایر

---

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین. کفایة الاصول. قم: آل‌البیت(ع)‏. 1409ق.

آل کجباف، حسین. «مفهوم و جایگاه حق بر سلامت در اسناد بین‌المللی حقوق بشر»، فصلنامۀ حقوق پزشکی. س7، ش24، 1392، 139تا170.

آلوسى، محمودبن‌عبدالله‏. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1415ق.

آمدى، عبدالواحدبن‌محمد. غرر الحکم و درر الکلم. قم: دار الکتاب الإسلامی‏. چاپ‌دوم، 1410ق.

ابن‌ابی‌جمهور، محمدبن‌علی. اقطاب الفقهیة علی مذهب الامامیة. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی. 1410ق.

ابن‌اشعث، محمدبن‌محمد. الاشعثیات. تهران: مکتبة النینوى الحدیثة. بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. الأمالی. تهران: کتابچى‏. چاپ‌ششم، 1376.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على. الخصال‏. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی‏. 1362.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على. کتاب من لا یحضره الفقیه‏. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر. جواهر الفقه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1411ق.

ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد. دعائم الإسلام‏. قم: آل‌البیت(ع)‏. چاپ‌دوم، 1385.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله. شفاء، المنطق. قم: چاپخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره). 1405ق.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله. قانون فی الطب. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 2005م.

ابن‌شعبه، حسن‌بن‌على. تحف العقول‏. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی‏. چاپ‌دوم، 1404ق.

ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى‏. اقبال بالأعمال الحسنة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی‏. 1376.

ابن‌عاشور، محمدطاهر. مقاصد الشریعة الإسلامیة. قطر: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیة. 1425ق.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد. المغنی. مصر: مکتبة القاهره. 1388ق.

اصلانی، سیاوش. حق بر سلامت، تأثیر بین‌المللی در حق بر سلامت به‌عنوان یکی از مصادیق حقوق بشر در حقوق عمومی ایران. تبریز: آیدین و یانار. 1396.

انصاری، قدرت‌الله. موسوعة احکام الاطفال و ادلتها. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع). 1429ق.

انصاری، محمدعلی. الموسوعة الفقهیة المیسّرة و یلیها الملحق الاصولى. قم: مجمع الفکر الاسلامی. 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. المکاسب. قم: دار الذخائر. 1411ق.

انصارى، عبدالله‌بن‌محمد. کشف الاسرار و عدة الابرار. تهران: امیر کبیر. چاپ‌پنجم، 1371.

ایروانی، باقر. دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه. قم: مؤسسة الفقه. 1384.

بجنوردی، حسن. قواعد الفقهیة. قم: الهادی. 1377.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. حدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1363.

برقى، احمدبن‌محمد. المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌دوم، 1371.

بیضاوى، عبدالله‌بن‌عمر. انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1418ق.

پاینده، ابوالقاسم‏. نهج الفصاحة. تهران: دنیاى دانش‏. چاپ‌چهارم، 1382.

تبریزی، جواد. تنقیح مبانی الاحکام. قم: دار الصدیقة الشهیدة. چاپ‌سوم، 1427ق.

ترمذی، محمدبن‌عیسى. سنن الترمذی. مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی. چاپ‌دوم، 1395ق.

تصدر عن منظمة المؤتمر الاسلامی بجدة. مجلة مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی بجدة. نرم‌افزار مکتبة الشامله.

جاهد، رضا. داروخانۀ معنوی. مشهد: هاتف. چاپ‌بیست‌وسوم، 1380.

جرجانی، سیداسماعیل. ذخیرهٔ خوارزمشاهی. تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران. 1380.

جمعی از پژوهشگران. موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت. 1423ق.

حر عاملى، محمدبن‌حسن‏. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(ع)‏. 1409ق.

حسینی محمدآباد، سیدابوذر، علی‌اصغر حسینی محمدآباد. روش‌های اسلامی تأمین بهداشت روان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. 1394.

حویزى، عبدعلى‌بن‌جمعه. تفسیر نور الثقلین. قم: اسماعیلیان‏. چاپ‌چهارم، 1415ق.

خرازی، محسن. البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة. قم: مؤسسۀ در راه حق. 1423ق.

خرازى، محسن‏. عمدة الأصول‏، قم: مؤسسه در راه حق، 1422ق.

خمینی، روح‌الله. کتاب الطهارة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). 1392.

خواجویی، اسماعیل‌بن‌محمدحسین. جامع الشتات. بی‌جا: بی‌نا. 1418ق.

خوانساری، رضی الدین محمد بن حسین، تکمیل مشارق الشموس، بی جا: بی نا، بی تا.

خوشنویس، مریم، جمشید پژویان. «بررسی تأثیر آلودگی محیط زیست بر شاخص توسعۀ انسانی در کشورهای توسعه‌یافته»، فصلنامۀ علوم اقتصادی. ش20، 1391، ص 39تا67 .

خویى، ابوالقاسم‏. مصباح الاصول، قم: مکتبه الداوری، چاپ‌پنجم، 1417ق.

خویی، ابوالقاسم. مصباح الفقاهة. نجف: حقوق الطبع محفوظة للمؤلف المطبعة الحیدریة. 1378ق.

خویی، ابوالقاسم. موسوعة الامام الخوئی. قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام خوئی. 1418ق.

روحانی، محمدصادق. منهاج الفقاهة. قم: انوار الهدی. چاپ‌پنجم، 1429ق.

الرئاسة العامة لإدارات البحوث العلمیة والإفتاء والدعوة والإرشاد. مجلة البحوث الإسلامیة. نرم‌افزار مکتبة الشاملة.

زحیلی، وهبه. اصول الفقه الإسلامی. دمشق: دار الفکر. 1406ق.

زعفری‌زاده، مهدیه. بهداشت روانی از دیدگاه قرآن و روایات. تهران: پندار قلم. 1397.

سبحانی، جعفر. ایضاحات السنیة للقواعد الفقهیة. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). 1436ق.

سبحانی، جعفر. الموجز فی اصول الفقه یبحث عن الأدلة اللفظیة و العقلیة. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). چاپ‌دوم، 1420ق.

سبزواری، عبدالاعلی. مهذب الاحکام. قم: سیدعبدالاعلی سبزواری. چاپ‌چهارم، 1413ق.

سرابی، حسن. روش‌های مقدماتی تحلیل جمعیت. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ‌چهارم، 1387.

سویدان، طارق. الشریعة الإسلامیة-مقاصدها و خصائصها. 2022م. https://suwaidan.com

شاطبی، ابراهیم‌بن‌موسى. الموافقات فی اصول الشریعة. بی‌جا: دار ابن‌عفان. 1417ق.

شریعت اصفهانی، فتح‌الله‌بن‌محمدجواد. قاعدۀ لاضرر. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. بی‌تا.

شعاع کاظمی، مهرانگیز، مهرآور مؤمنی جاوید. «بررسی رابطۀ بین کیفیت زندگی و امید به زندگی در بیماران مبتلا به سرطان بعد از عمل جراحی»، فصلنامۀ بیماری‌های پستان ایران. ش3 و 4، 1388، 20تا27.

شوکانى، محمد. فتح القدیر. دمشق: دار ابن‌کثیر. 1414ق.

شهید اول، محمدبن‌مکی. القواعد و الفوائد. به‌تحقیق سیدعبدالهادی حکیم. قم: مکتبة المفید. بی‌تا.

شهید اول، محمدبن‌مکی. موسوعة الشهید الاول. قم: مکتبة الاعلام الاسلامی. 1430ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. روضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة. قم: داوری. 1410ق.

شیخی، محمدتقی. مبانی و مفاهیم جمعیت‌شناسی. تهران: شرکت سهامی انتشار. 1377.

صاحب‌جواهر، محمدحسن. جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، بی‌تا.

صدیق‏ حسن‏خان، محمدصدیق. فتح البیان فى مقاصد القرآن. لبنان: دار الکتب العلمیة، محمدعلی بیضون‏. 1420ق.

طباطبائی کربلائی، علی‌بن‌محمد. ریاض المسائل. قم: آل‌البیت لاحیاء التراث. 1404ق.

طباطبایى حکیم، محمدسعید. محکم فی اصول الفقه. قم: المنار. 1414ق.

طباطبایى، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: اعلمی. چاپ‌دوم، 1390ق.

طبرانى، سلیمان‌بن‌احمد. التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم. اردن: دار الکتاب الثقافی‏. 2008م.

طبرسى، فضل‌بن‌حسن. مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو. چاپ‌سوم، 1372.

طوسى، محمدبن‌حسن‏. مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد. بیروت: فقه الشیعة. 1411ق.

عباسی، فاطمه، اکرم حسنی، ندا نژادحمدی. نگاهی به مفهوم کیفیت زندگی. اراک: آی سانا. 1395.

عزیزی، فریدون، گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران. سلامت معنوی: چیستی، چرایی و چگونگی. تهران: انتشارات حقوقی. 1394.

عظیمی، لیلا، علی باجلان. مطالعات کیفیت زندگی. اراک: نشر نویسنده. 1388.

علاقه‌مند، مریم، فرخ‌لقا ثروت، فاطمه زارع‌پور. «بررسی رابطۀ بین کیفیت زندگی و امید به زندگی در بیماران مبتلا به سرطان پستان»، دو ماهنامۀ علمی‌پژوهشی. ش2، 1395، 175تا185.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. الالفین فی امامة امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام. بیروت: بی‌نا. 1402ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تذکرة الفقهاء. قم: آل‌البیت لإحیاء التراث. 1414ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: آستانة الرضویه المقدسة، مجمع البحوث الاسلامیة. 1412ق.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین. الذریعة الی اصول الشریعة. به‌تصحیح و تعلیق ابوالقاسم گرجی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 1346.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین. الإنتصار. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1415ق.

عیاشى، محمدبن‌مسعود. تفسیر عیاشی. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة. 1380.

غزالی، محمدبن‌محمد. المستصفى فی علم الاصول. بی‎جا: دار الکتب العلمیة. 1413ق.

فاسی، علال. مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها. رباط: دار الامان. چاپ‌چهارم، 1411ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله. التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: آیت‌الله العظمی مرعشی. 1404ق.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه (کتاب الحج)، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم، 1418ق.

فتال نیشابورى، محمدبن‌احمد. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین. قم: رضى‏. 1375.

فخرالمحققین، محمدبن‌حسن. ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: اسماعیلیان. 1387.

فضل‌الله، محمدحسین. فقه الشریعة. بیروت: دار الملاک. چاپ‌نهم، 1431ق.

قطب راوندى، سعیدبن‌هبة‌الله. دعوات. قم: مدرسۀ امام مهدى. 1407ق.

قمى، على‌بن‌ابراهیم‏. تفسیر قمی. قم: دار الکتاب‏. چاپ‌سوم، 1363.

کاظمی‌پور، شهلا. مبانی جمعیت‌شناسی. تهران: مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه. چاپ‌دوم، 1383.

کلینى، محمدبن‌یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

لیثى واسطى، على‌بن‌محمد. عیون الحکم و المواعظ. قم: دار الحدیث‏. 1376.

متقی، علی‌بن‌حسام‌الدین. کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال. مؤسسة الرسالة. چاپ‌پنجم، 1401ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار علیهم‌ السلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏. چاپ‌دوم‏، 1403ق.

محقق داماد، مصطفی. قواعد فقه، بخش مدنی. تهران: مرکز نشر اسلامی. چاپ‌یازدهم، 1383.

محمدی ری‌شهری، محمد. میزان الحکمة. ترجمۀ حمیدرضا شیخی. قم: مؤسسۀ علمی‌فرهنگی دار الحدیث. چاپ‌یازدهم، 1389.

مختاری، مرضیه، جواد نظری. جامعه‌شناسی کیفیت زندگی. تهران: جامعه‌شناسان. 1389.

مرادی، علی، حق سلامت انسان در حقوق بین الملل بشر، تهران: قانون‌یار، 1395.

مرمزی‌پور، زهرا. رهیافتی بر سلامت روان: نظریه و کاربست. تبریز: اختر. 1399.

مشکینی اردبیلی، علی. المواعظ العددیة. ترجمۀ سیدمرتضی موسوی قافله‌باشی. قم: مؤسسۀ علمی‌فرهنگی دار الحدیث. 1392.

مصطفوی، محمد. القواعد الفقهیة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌چهارم، 1421ق.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌چهارم، 1370.

معزی، اسدالله. مبانی جمعیت‌شناسی. تهران: آوای نور. 1371.

منتظری، حسینعلی. دراسات فی ولایة الفقهیة. قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیة. چاپ‌دوم، 1409ق.

مؤمن قمی، محمد. کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1415ق.

نائینی، محمدحسین. تنبیه الأمة و تنزیه الملـة. قم: مؤسسۀ نشر اسـلامی. 1424ق.

نائینى، محمدحسین. فوائد الاُصول. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی‏. 1376.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. عوائد الایام من مهمات الأحکام. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1375.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. مستند الشیعة. قم: آل‌البیت لاحیاء التراث. 1415ق.

نسائی، احمدبن‌علی. السنن الکبری. بیروت: الرسالة. 1421ق.

نسفى، عمربن‌محمد. تفسیر نسفى. تهران: صداوسیماى جمهورى اسلامى ایران، سروش‏. 1367.

نظری توکلی، سعید. ترقیع و زرع الاعضا فی الفقه الاسلامی. مشهد: آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الاسلامی. 1380.

نورى، حسین‌بن‌محمدتقى. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: آل‌البیت(ع)‏. 1408ق.

وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة-الکویت. الموسوعة الفقهیة الکویتیة. کویت: دار السلاسل. چاپ‌دوم، ١٤٠٤تا١٤٢٧ق.

ویلکینسون، ریچارد. جامعه‌شناسی سلامت، ثروت و عدالت. ترجمۀ شیرین احمدنیا، ابوالقاسم پوررضا. تهران: سمت. 1393.

الهادی، یحیی‌بن‌حسین. الاحکام فی الحلال و الحرام. بی‌جا: بی‌نا. 1410ق.

http://www.economist.com/media/pdf/QUALITY_OF_LIFE.pdf

Mahoney, K.E &Mahoney, P.(eds), Human rights in the twenty-first century Dordrecht, Kluwer, 1993.