بیع مسترسِل؛بازپژوهی ماهیت، آثار و ارتباط‌سنجی با بیع به حکم یکی از متعاقدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایلام ، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی ، الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

چکیده

فقها روایات مشتمل بر واژۀ «مسترسِل» را از جهت دلالت بر مشروعیت خیار غبن مورد بحث قرار داده، اما به تحلیل مفهوم این واژه و اینکه چه ارتباطی با بیع به حکم یکی از متعاقدان دارد، نپرداخته‌اند. هدف این پژوهش بعد از ذکر روایات، تحلیل مفهوم و ماهیت مسترسِل، بیان حکم آن و بررسی رابطۀ بین بیع مسترسِل با بیع به حکم یکی از متعاقدان است. این پژوهش به‌روش تحلیلی‌توصیفی صورت گرفته است و در مفهوم‌شناسی مسترسِل به این نتیجه رسیده که مسترسِل کسی است که به طرف مقابل در قیمت‌گذاری کالا اعتماد می‌کند و این واگذاری قیمت تنها قبل از عقد نیست، بلکه می‌تواند هم‌زمان با عقد و یا بعد از عقد باشد؛ ازاین‌رو در فرض تعیین قیمت بعد از عقد از مصادیق بیع به حکم یکی از متعاقدان است که نتیجۀ آن اثبات رابطۀ عموم‌وخصوص من‌وجه بین بیع مسترسِل با بیع به حکم یکی از متعاقدان است و با توجه به صحت بیع مسترسِل، بیع به حکم یکی از متعاقدان نیز در برخی مصادیق صحیح خواهد بود و قول به بطلان این بیع محدود به موردی است که معیاری برای تعیین قیمت بیان نشده باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آهنگران، محمدرسول، لقمان رضانژاد. «بررسی تطبیقی معلومیت ثمن در حقوق مدنی ایران و مصر با رهیافتی به مستندات فقهی»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی فقه. س28، ش1، پیاپی105، بهار1400، 38تا65.
https://doi.org/10.22081/jf.2021.58441.2102
آل کاشف‌الغطاء، علی‌بن‌جعفر. شرح خیارات اللمعة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1422ق.
آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین. تحریر المجلة. نجف: المکتبة المرتضویة. چاپ‌اول، 1359ق.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، بی‌تا.
ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌دوم، 1410ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی. فتح الأبواب. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.
ابن‌غضائری، احمدبن‌حسین. الرجال لإبن الغضائری. قم: مؤسسۀ علمی‌فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر. 1380.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. لسان العرب. بیروت: دار الفکر. چاپ‌سوم، 1414ق.
اصفهانی، محمدحسین. حاشیة کتاب المکاسب. قم: انوار الهدی. چاپ‌اول، 1418ق.
انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. کتاب المکاسب. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1415ق.
بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1405ق.
بیهقی نیشابوری کیدری، محمدبن‌حسین. اصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1416ق.
جعفرزاده، مراد، محسن رزمی، محمدرضا کاظمی. «بررسی فقهی وضعیت ثمن شناور از دیدگاه صاحب‌جواهر، آیت‌الله خویی، با تکیه بر دیدگاه‌های امام خمینی»، مطالعات فقهی و فلسفی. دورۀ12، ش2، پیاپی46، تابستان1400، 1تا11.
جزیرى، عبدالرحمن و دیگران. الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام. بیروت: دار الثقلین. چاپ‌اول، 1419ق.
جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد. الصحاح؛ تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم. چاپ‌اول، 1410ق.
حر عاملى، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.
حسینی شیرازى، محمد. ایصال الطالب إلى المکاسب. تهران: اعلمى. چاپ‌اول، بی‌تا.
حسینی عاملى، محمدجوادبن‌محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1419ق.
خمینی، روح‌الله. کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره. چاپ‌اول، 1421ق.
خویی، ابوالقاسم. مصباح الفقاهة؛ المکاسب. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.
رشتی، حبیب‌الله. فقه الإمامیة؛ قسم الخیارات. قم: کتاب‌فروشى داورى. چاپ‌اول، 1407ق.
شعاریان، ابراهیم. «ثمن نامعیّن در قراردادهای پیش‌فروش؛ موانع فقهی و حقوقی-راهکارها»، فقه و حقوق اسلامی. س3، ش5، پاییز-زمستان91، 83تا119.
شعرانى، ابوالحسن. ترجمه و شرح تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین. تهران: اسلامی. چاپ‌پنجم، 1419ق.
شریعت اصفهانى، فتح‌الله‌بن‌محمدجواد. نخبة الأزهار فی أحکام الخیار. قم: دار الکتاب. چاپ‌اول، 1398ق.
شوشترى، محمدتقى. النجعة فی شرح اللمعة. تهران: کتاب‌فروشى صدوق. چاپ‌اول، 1406ق.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. حاشیۀ کلانتر. قم: کتاب‌فروشى داورى. چاپ‌اول، 1410ق.
صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد. المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتاب. چاپ‌اول، 1414ق.
طباطبایی قمی، تقی. الدلائل فی شرح منتخب المسائل. قم: کتاب‌فروشى محلاتى. چاپ‌اول، 1423ق.
طباطبایی قمی، تقی. دراساتنا من الفقه الجعفری. قم: خیام. چاپ‌اول، 1400ق.
طوسی، محمدبن‌حسن. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ‌دوم، 1400ق.
طوسی، محمدبن‌حسن. رجال الطوسی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1427ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1420ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تذکرة الفقهاء. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1414ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. رجال العلامة الحلی. قم: الشریف الرضی. 1402ق.
فخرالمحققین، محمدبن‌حسن. ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، 1387.
فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد. کتاب العین. قم: هجرت. چاپ‌دوم، 1410ق.
فشارکی، محمد. الرسائل الفشارکیة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1413ق.
کاشف‌الغطاء، مهدی. مورد الأنام فی شرح شرائع الإسلام. نجف: کاشف‌الغطاء. چاپ‌اول، بی‌تا.
کلینی، محمدبن‌یعقوب. الکافی. قم: دار الحدیث. چاپ‌اول، 1429ق.
لاری، عبدالحسین. التعلیقة على المکاسب. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. چاپ‌اول، 1418ق.
مجلسی، محمدتقى‌بن‌مقصودعلی. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسۀ فرهنگى‌اسلامى کوشانبور. چاپ‌دوم، 1406ق.
محقق حلی، جعفربن‌حسن. شرایع الاسلام فی مسائل الحرام و الحلال. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1408ق.
مدنی کاشانی، رضا. تعلیقة شریفة على بحث الخیارات و الشروط. بی‌جا: چاپخانۀ آیت‌الله مدنی کاشانی. 1409ق.
مقدادی، محمدمهدی. «بررسی مبانی فقهی واگذاری ثمن به نظر کارشناس (بیع با نظر کارشناس)»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول. س42، ش1، پیاپی84، بهار و تابستان1389، 127تا152.
مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌اول، 1403ق.
مفید، محمدبن‌محمد. المقنعة. قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید(ره). چاپ‌اول، 1413ق.
نجاشی، احمدبن‌علی. رجال النجاشی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. 1365.
یحیی‌پور، جمشید. مهدی الهویی نظری. «مطالعۀ تطبیقی قابلیت تعیین ثمن در نظام‌های حقوقی ایران و انگلیس»، حقوقی دادگستری. ش80، زمستان1391، 119تا140. https://doi.org/10.22106/jlj.2012.11040
CAPTCHA Image