امکان سنجی جریان خیار شرط در قرارداد صرف و سلم در پرتو اصل آزادی اراده

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهدی میری ¹
• احمد صابری مجد ²

¹ دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

² دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

10.22067/jfiqh.2024.87293.1758

چکیده

با وجود اتفاق‌نظر فقها و قانون مدنی ایران بر جریان خیار شرط در عقد بیع، در مورد امکان درج آن در بیع صرف و سلم اختلاف‌نظر وجود دارد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی این موضوع پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که باتکیه‌بر اصل آزادی اراده و بر اساس عدم منع شرعی و قانونی، می‌توان خیار شرط را در قراردادهای صرف و سلم جاری دانست. این امر با عمومات کتاب و سنت، اصل حاکمیت اراده و مواد 399 و 456 قانون مدنی ایران سازگار است. همچنین، باتوجه‌به پیچیدگی‌های بازارهای مالی و نیاز به تخصص در این حوزه، دیدگاه جریان خیار شرط در چنین قراردادهایی، می‌تواند همگام با رویکرد فقه اجتماعی در ترویج عدالت و انصاف به توازن قدرت چانه‌زنی طرفین و کاهش ریسک‌های ناشی از قرارداد کمک کند.

کلیدواژه‌ها

• خیار شرط
• بیع صرف
• بیع سلم
• اصل حاکمیت اراده

موضوعات

• فقه مدنی

---

مراجع

1. قرآن کریم

   1. ابن زهره، حمزه بن علی (1417). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام).
   2. ‫‫ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر (1406). المهذب. مؤسسة النشر الإسلامی.
   3. ابن‌حمزه، محمد بن علی (۱۴۰۸). الوسیلة إلی نیل الفضیلة. ۱ ج. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
   4. اصفهانی، شیخ محمد حسین (1418). حاشیه المکاسب، جلد1، قم: موسسه الطیبه لاحیاء التراث.
   5. ‏‫‏امامی‌، حسن‌ (۱۳۸۶)‏. حقوق ‌مدنی‌. تهران‌: اسلامیه.
   6. ‏‫‫انصاری، مرتضی (۱۴۱۵)‏. کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
   7. ایروانی، میرزا علی(1431). حاشیه المکاسب. قم: انتشارات ذوی القربی.
   8. آل‌کاشف‌‌الغطاء، علی (1422). شرح خیارات اللمعة. ۱ ج. قم: جماعة المدرسین.
   9. ‏‫حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم انتشارات آل بیت (ع).
   10. ‏‫‫حسینی‌ عاملی‌، محمدجوادبن‌محمد (۱۴۱۹)‏. مفتاح‌الکرامه‌. چاپ‌اول. تهران‌: انتشارات اسلامی.
   11. حلبی، ابوالصلاح، تقی الدین (1403). الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتبـه الامـام امیرالمؤمنین علی (ع).
   12. حلی، ابن ادریس (1410). محمدبن احمد، السـرائر الحـاوی لتحریـر الفتـاوی، قم: مؤسسة نشر
   13. ‫حلی، حسن بن یوسف (1420). تحریر الاحکام الشرعیه. قم: موسسه آل البیت (ع).
   14. ‫حلی، نجم الدین (1408)‏. شرایع الاسلام. چاپ‌اول. قم: اسماعیلیان.
   15. حلى، ابوزکریا یحیى (1405). الجامع للشرایع. قم: مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام)
   16. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1401). تاثیر اراده در حقوق مدنی. تهران: گنج دانش.
   17. ‫خمینی، سید روح الله.(1368). تحریرالوسیلة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
   18. خوانساری. محمد (بی تا)، حاشیه علی المکاسب للخوانساری، بی جا.
   19. خویی، ابوالقاسم (بی تا). مصباح الفقاهه. قم: مکتبة الداوری.
   20. خویی، محمد تقی. (۱۴۱۴). الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود. بیروت: دار المؤرخ العربی
   21. رشتی، حبیب‌ الله (۱۴۰۷). فقه الإمامیة. قم: مکتبة الداوری.
   22. سبزواری، ‌عبدالأعلی (1413). مهذب الأحکام. ‌قم: ‌المنار.
   23. ‏‫‫سلار دیلمی، حمزه‌بن‌عبد العزیز (۱۴۰۴)‏. المراسم العلویة. بی‌جا: مجمع جهانی اهل‌بیت(ع).
   24. صانعی، یوسف (1399). کتاب رهن. قم: درس خارج فقه قم.
   25. ‏‫صیمری، مفلح‌بن‌حسن (۱۴۲۰)‏. غایة المرام. چاپ‌اول. قم: دارالهادی.
   26. طباطبایی قمی، تقی (1413). عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب. قم: محلاتی.
   27. ‏‫طوسی، محمد بن حسن (1387‌). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مکتبه المرتضویه.
   28. طوسی، محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
   29. طوسی، محمد بن حسن (1413). من لایحضره الفقیه. انصاریان.
   30. ‏‫طوسی‌، محمدبن‌ حسن‌ (1405). الخلاف، بیروت: دارالمعارف‌الاسلامیه.
   31. طوسی، ابن حمزة (1408). الوسیلة، قم: مکتبة آیة اللّه العظمى المرعشی.
   32. عاملی، محمدبن‌ مکی‌ (1417). الدروس‌ الشرعیه‌ فی‌ فقه‌الامامیه‌. قم‌: جماعه‌ المدرسین‌ فی‌ الحوزه‌ العلمیه‌ بقم‌، موسسه‌ النشر الاسلامی‌.
   33. ‏‫عاملى، زین الدین بن على (1413). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
   34. عاملى، زین الدین بن على (1414). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه. قم: انتشارات اسلامی.
   35. علامه حلی، حسن بن یوسف (1410). ارشاد الاذهان. قم: جامعه مدرسین.
   36. علامه حلی، حسن بن یوسف (1413). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: انتشارات اسلامی
   37. ‫علامه‌ حلی‌، حسن‌بن‌یوسف‌ (1413)‏. مختلف‌الشیعه‌. چاپ‌اول. قم‌: موسسه ‌النشر الاسلامی‌.
   38. ‫علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف (۱۴۱۴)‏. تذکرة الفقهاء. چاپ‌اول. قم: آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
   39. ‫علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین (بی‌تا)‏. الانتصار. قم: النشر الإسلامی.
   40. فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387). إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد. ۴ ج. قم: اسماعیلیان.
   41. قمی، عباس (۱۴۱۴). سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار مع تطبیق النصوص الواردة فیها علی بحار الأنوار. قم: انتشارات اسوه.
   42. ‏‫‏‫کاتوزیان، ناصر (۱۴۰۰)‏. قواعد عمومی قراردادها. چاپ‌چهارم. تهران: گنج دانش.
   43. کاتوزیان، ناصر، (1392). اموال و مالکیت، چاپ سی و سوم، تهران: میزان
   44. کاشف‌الغطاء، حسن (۱۴۲۲). انوار الفقاهه - کتاب البیع (لکاشف الغطاء حسن). ۱ ج. نجف اشرف: مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
   45. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
   46. محقق داماد، سید مصطفی و همکاران (1388). حقوق قراردادها در فقه امامیه. تهران: سمت.
   47. ‏‫محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مومن (1423). کفایة الأحکام. تهران: مهدوی.
   48. محقق کرکی، علی بن حسین (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام). لإحیاء التراث.
   49. مکارم شیرازی، ناصر (1396). مبحث خیارات. قم: مسجد اعظم.
   50. ‏‫‏‫مفید، محمدبن‌محمد (1413)‏. المقنعه‌. چاپ‌اول. بیروت‌:‌ دارالمفید.
   51. مقدس‌ اردبیلی‌، احمد بن‌ محمد (1403). مجمع‌‌الفائده‌ والبرهان‌ فی‌ شرح‌ ارشاد‌الاذهان‌. قم‌: جماعه‌‌المدرسین‌ فی‌‌الحوزه‌‌العلمیه‌ بقم‌ موسسه ‌‌النشر ‌الاسلامی‌.
   52. ‏‫نجفی، محمدحسن (۱۴۰۴)‏. جواهر الکلام فی شرح الاسلام. چاپ‌اول. تهران: اسلامیه
   53. ‏‫نراقی، احمد بن محمد (1415). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: موسسه آل البیت (ع).
   54. نراقی، احمد بن محمد (1422). رسائل و مسائل. قم: کنگره.