بازخوانی حکم و گستره احتکار از منظر عدالت کیفری

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسین فرزانه
• سید جعفر علوی گنابادی
• سید علی سجادی زاده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

10.22067/jfiqh.2024.85523.1698

چکیده

احتکار، در نگاه مشهورِ فقیهان، حرام شرعی و از منظر قانون، جُرمِ تعزیری است که حتی در شرایط خاصّ، می‌تواند از مصادیق اِفساد فی الارض محسوب شده و به مجازات‌هایی نظیر اعدام، حبس، شلاق یا ضبط اموال، بیانجامد. حکم و گستره احتکار از موضوعاتِ اختلافی در میان دانشیانِ فقه است؛ حرمت و کراهت دو انگاره قابل ردّیابی در آثار فقهی می‌باشد. علاوه بر این، عدّه‌ای از فقیهان، احتکار شرعی را منحصر در برخی کالا‌های خوراکیِ خاصّ دانسته و در مقابل، گروهی، آنرا را به هر نوع طعام و بلکه تمام نیاز‌ها و احتیاجات انسانی، تعمیم داده‌اند.این جستار در پی آن است که از منظر عدالت کیفری به بازخوانی ادله احتکار پرداخته و با این نگاه، به قضاوت میان این نظرات بنشیند. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که لحاظ موازین عدالت کیفری، از قبیل اصل تناسب جرم و مجازات در تحلیل نصوص مرتبط با احتکار، سبب می‌شود تا نظریه حرمت‌انگاری از استقامت فزون‌تری برخوردار باشد. در مورد گستره احتکار نیز عدالت، قرینه‌ای است که با تقویتِ ظهور ادلّه عام، انگاره تمثیل، حکومی یا خارجیه ‌انگاری روایات انحصار را تثبیت می‌نماید و در نتیجه، به تقویت نظریه تعمیم می-انجامد.

کلیدواژه‌ها

• احتکار
• عدالت کیفری
• جرم
• مجازات

موضوعات

• فقه جزایی

---