تاملی در عدم شمول روایات تجارت و کسب درآمد نسبت به طلاب علوم دینی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• مصطفی دهقان

استادیار گروه علوم قرآن و فقه دانشگاه شیراز

10.22067/jfiqh.2025.89835.1835

چکیده

ارزش تجارت و کسب مال و مذمت بیکاری و کلّ بر دیگران بودن یکی از گزاره‌های فقهی در بحث بیع است که از روایات متواتر قابل اسنتباط است و از سویی سیره علما و بزرگان دینی این است که با تکیه به روایات متواتر مربوط به فضیلت علم و دانش، همه عمر خود را صرف اشتغال به تعلم، تعلیم و تبلیغ دین می‌نمایند و با اجتناب از اشتغال به تجارت و سایر اَشکال کسب درآمد، عملا به روایات تجارت و کسب مال عمل نمی‌نمایند. توجه به این نکات چنین سوالی را در ذهن تداعی می‌کند که بین روایات تجارت و روایات کسب علم که با اشتغال به آن عملا فرصتی برای کسب مال فراهم نمی‌گردد چه نسبتی برقرار است؟ جستار حاضر که به روش تحلیلی-توصیفی سامان یافته است نظریات مطرح شده در مورد مساله فوق از قبیل تخصیص روایات تجارت یا تعارض بین روایات تجارت و کسب علم را ناصواب می‌داند و رابطه بین آندو را صرفا در برخی موارد تزاحم می‌داند که در آن موارد خاص، لازم است به تکلیف اهم عمل شود.

کلیدواژه‌ها

• تجارت
• کسب علم
• طلاب
• تزاحم

موضوعات

• فقه مدنی

---

مراجع

-قرآن کریم

-احمد بن فارس. (1404ق). معجم مقائیس اللغة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

-آخوند خراسانی، محمد کاظم. (1409ق). کفایة الاصول. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.

-اسماعیل بن عباد. (1414ق). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتاب.

-اصفهانی، محمد حسین. (1404ق). الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة. قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.

-المتقی الهندی. (1401ق). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال. بی جا: مؤسسة الرسالة.

-انصاری، مرتضی. (1425ق). المکاسب. قم: مجمع فکر اسلامی.

-ایروانی، علی. (1406ق). حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

-بحرانی، یوسف. (1405ق). الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

-جعفری، علی، و دهقان، مصطفی. (1398). ارزیابی دلالت واژه «لعن» بر تحریم. پژوهش های فقهی تا اجتهاد، 141-158.

-جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.

-خمینی، سید روح الله. (1434ق). تحریر الوسیلة. قم: موسسه نشر اسلامی.

-خوئی، سید ابوالقاسم. (1352ش). اجود التقریرات. قم: مطبعه العرفان.

-راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان-سوریه: دار العلم- الدار الشامیه.

-سیوطی، جلال الدین. (بی تا). الجامع الصغیر. بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع .

-شهیدی، میرزا فتاح. (1375ق). هدایة الطالب الی اسرار المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات.

-شمس، مراد علی. (1387ش). سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبائی ره از نگاه فرزانگان. تهران: انتشارات اسوه.

-صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

-طباطبائی قمی، سید تقی. (1413ق). عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب. قم: کتابفروشی محلاتی.

-طباطبائی مجاهد، سید محمد. (1296ق). مفاتیح الاصول. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.

          -طریحی، فخرالدین. (1087ق). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.

-طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

-عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.

-عاملی، شهید ثانی، زین الدین. (1409ق). منیة المرید فی آداب المفید و المستفید . قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

-عراقی، ضیاءالدین. (1414ق). شرح تبصرة المتعلمین. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

-فراهیدی، خلیل. (1410ق). العین. قم: هجرت.

-فیض کاشانی، ملا محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیر المومنین علی علیه السلام.

-فیومی، احمد بن محمد. (بی تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.

-کاظمی خراسانی، محمد علی. (1424ق). فوائد الاصول. قم: موسسه نشر اسلامی.

-کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

-کوهستانی، عبدالکریم. (1392ش). برقله پارسایی. تهران: انتشارات ادباء.

-مجلسی، محمد باقر. (1410ق). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار ع. بیروت: موسسه الطبع و النشر.

-مجلسی، محمد باقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

-مصطفوی، حسن. (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.

-مطهری، مرتضی. (1389ش). مجموعه آثار استاد مطهری. قم: صدرا.

-مکارم شیرازی، ناصر. (1426ق). انوار الفقهاهة-کتاب التجاره (لمکارم). قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.

-مکارم شیرازی، ناصر. (1428ق). انوار الاصول. قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.

-نوری، حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.

-واعظ الحسینی البهسودی، سید محمد سرور. (1422ق). مصباح الاصول. قم: مکتبه الداوری.