امکان‌سنجی پذیرش «تعزیر گفتاری» به عنوان یکی از اقسام تعزیر در فقه امامیه و حقوق ایران

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مجتبی جاویدی ¹
• فرامرز فخرمعانی ²

¹ دانشیار بخش علوم قرآن و فقه، دانشگاه شیراز، شیراز ، ایران

² دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.22067/jfiqh.2025.91495.1893

چکیده

واکنش‌های تعزیری گسترده‌اند و به فراخور حال شخص در زمان و مکان، گوناگون می‌شوند‌. این گوناگونی بر پایه‌ اصل فردی کردن مجازات‌ها و مصلحت‌سنجی استوار است. پرسش پژوهش حاضر آن است که آیا می‌توان در فقه امامیه و حقوق ایران، گونه‌ای تعزیر را با عنوان «تعزیر گفتاری» پذیرفت؟ فقیهان امامیه در این باره دو رویکرد کلان اتخاذ کرده‌اند: شماری واکنش‌های گفتاری را تعزیر ندانسته‌اند و گروهی دیگر، گفتار را از مصادیق تعزیر به شمار آورده‌اند. با بهره‌گیری از شیوه توصیفی ـ تحلیلی از گونه اجتهادی، یافته‌ها حاکی از آن است که مستند به آیات و روایات می‌توان ضمن پذیرش تعزیر گفتاری، این گونه تعزیر را دارای مراتبی دانست که با توجه به ویژگی‌های مرتکب شامل آگاهانیدن، پند، اندرز، سرزنش یا بیم دادن وی است. قانون‌گذار در موادی از قوانین جاری به صورت پراکنده، مصادیقی چون وعظ، تذکر کتبی، شفاهی، توبیخ و اخطار را برشمرده است. نظر به پشتوانه‌های قرآنی و روایی، تعزیر گفتاری نباید تنها به این موارد منحصر شود؛ بلکه باید به صورت گسترده‌تر و سازمان‌یافته‌تر در قوانین تعزیری مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

• تعزیر گفتاری
• اعلام
• توبیخ
• تهدید
• وعظ

موضوعات

• فقه و حقوق جزا

---