بررسی تحقق استطاعت مالی در ملک متزلزل

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• سیف اله احدی ¹
• محمد تقی فخلعی ²
• محمد حسن حائری ²

¹ استادیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

² استاد دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jfu.v54i1.82332

چکیده

وجوب حج بر مکلف افزون بر تحقق شرایط عمومی تکلیف و داشتن قدرت بر پیمودن مسیر، به حصول استطاعت مالی؛ یعنی برخورداری از زاد و راحله و مؤونهٔ عائله تا زمان بازگشت مشروط است. گاهی شخص بر مقدار مالی که برای گزاردن حج کفایت می‌کند، مالکیتی غیرمستقر پیدا می‌کند که در معرض زوال است. در این راستا مسئلهٔ مهم  این است ‌که آیا بر چنین فردی عنوان مستطیع صدق می‌کند یا اینکه مالکیت متزلزل، مانع تحقق استطاعت مالی است؟ دیدگاه‌های مختلفی در مسئله مطرح است که نویسندگان پس از تحلیل و بررسی ادله و آرای فقها به شیوهٔ توصیفی‌تحلیلی بر آن شده‌اند که ملاک در تحقق استطاعت مالی، وجود دو عنصر جواز تصرف مالک و علم به عدم‌زوال مالکیت اوست. بر این اساس، در مصادیقی از ملک متزلزل که این دو عنصر وجود داشته باشد، عنوان استطاعت مالی و وجوب حج تحقق می‌یابد و در مصادیقی که یکی از این دو عنصر یا هر دو مفقود باشد، استطاعت حاصل نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

• استطاعت مالی
• ملک متزلزل
• شرایط وجوب حج
• عدم‌زوال مالکیت

---

مراجع

قرآن کریم

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: نشر اسلامی. چاپ‌چهارم، 1418ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر. المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1406ق.

اراکی، محمدعلی. کتاب البیع. قم: مؤسسۀ در راه حق. چاپ‌اول، 1415ق.

اشتهاردی، علی‌پناه. مدارک العروة. تهران: دار الأسوة. چاپ‌اول، 1417ق.

اصفهانی، محمدحسین. حاشیهٔ کتاب المکاسب. قم: انوار الهدی. چاپ‌اول، 1418ق.

امامی خوانساری، محمد. الحاشیة الأولی علی المکاسب. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. کتاب المکاسب. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری. چاپ‌اول، 1415ق.

ایروانی، علی. حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ‌اول، 1406ق.

آملی، محمدتقی. مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی. تهران: انتشارات مؤلف. چاپ‌اول، 1380ق.

بجنوردی، حسن. القواعد الفقهیة. محقق: مهدی مهریزی، محمدحسین درایتی. قم: الهادی. چاپ‌اول، 1419ق.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1405ق.

تجلیل تبریزی، ابوطالب. التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1421ق.

تبریزی، جواد. التهذیب فی مناسک العمرة و الحج. قم: دار التفسیر. چاپ‌اول، 1423ق.

جزائری، محمدجعفر. هدی الطالب فی شرح المکاسب. قم: مؤسسۀ دار الکتاب. چاپ‌اول، 1416ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

حسینی شاهرودی. سیدمحمودبن‌علی. کتاب الحج. قم: انصاریان. چاپ‌اول، 1402ق.

حکیم، محسن. مستمسک العروة الوثقی. قم: دار التفسیر. چاپ‌اول، 1416ق.

حکیم، محسن. نهج الفقاهة. قم: انتشارات 22بهمن. چاپ‌اول، بی‌تا.

خمینی، روح‌الله. العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1422ق.

خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ‌اول، بی‌تا.

خمینی، روح‌الله. کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1421ق.

خمینی، سیدمصطفی. کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1418ق.

خوئی، سیدابوالقاسم. فقه الحج. قم: مؤسسۀ حضرت معصومه(س). چاپ‌دوم، 1423ق.

خوئی، سیدابوالقاسم. مصباح الفقاهة. مقرر: محمدعلی توحیدی. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

خوئی، سیدابوالقاسم. مناسک الحج. قم: چاپخانۀ مهر. چاپ‌یازدهم، 1411ق.

خوئی، سیدابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. مقرر: جمعی از بزرگان و اساتید. قم: مؤسسهٔ احیاء آثار امام خوئی. چاپ‌اول، 1418ق.

رشتی، حبیب‌الله‌بن‌محمدعلی. کتاب الإجارة. بی‌جا: بی‌نا. چاپ‌اول، 1311ق.

روحانی، محمد. المرتقی إلی الفقه الأرقی: کتاب الحج. تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة. چاپ‌اول، 1419ق.

روحانی، سیدمحمدصادق. فقه الصادق(علیه السلام)، قم: دار الکتاب. چاپ‌سوم، 1413ق.

روحانی، سیدمحمدصادق. منهاج الفقاهة. قم: انوار الهدی. چاپ‌پنجم، 1429ق.

سبزواری، عبدالأعلی. مهذب الأحکام. قم: المنار. چاپ‌چهارم، 1413ق.

سند، محمد. سند العروة الوثقی: کتاب الحج. بیروت: ام القری. چاپ‌اول، 1423ق.

شهیدی تبریزی، میرفتاح. هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب. تبریز: چاپخانۀ اطلاعات. چاپ‌اول، 1375ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتاب‌فروشی داوری. چاپ‌اول، 1410ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1404ق.

صافی گلپایگانی، لطف‌الله. استفتائات حج: هزار مسئله. قم: انتشارات حضرت معصومه(س). چاپ‌اول، 1422ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم‌. العروة الوثقی: المحشی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1419ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم‌. العروة الوثقی. بیروت: اعلمی. چاپ‌دوم، 1409ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم‌. حاشیة المکاسب. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1421ق.

طباطبایی قمی، سیدحسن. کتاب الحج. قم: باقری. چاپ‌اول، 1415ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد. ریاض المسائل. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1418ق.

طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد. مجمع البحرین. تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی. چاپ‌سوم، 1416ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة. چاپ‌سوم، 1387ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. چاپ‌اول، 1412ق.

فاضل لنکرانی، محمد. العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع). چاپ‌اول، بی‌تا.

فاضل لنکرانی، محمد. ایضاح الکفایة. قم: نوح. چاپ‌اول، 1385.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: الحج. بیروت: دار التعارف. چاپ‌دوم، 1418ق.

فلاح‌زاده، محمدحسین. مناسک حج ویژۀ بانوان. قم: مشعر. چاپ‌دوازدهم، 1428 ق.

فیاض کابلی، محمداسحاق. تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی. قم: محلاتی. چاپ‌اول، بی‌تا.

فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی. مفاتیح الشرائع. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی(ره). چاپ‌اول، بی‌تا.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1408ق.

محقق کرکی، علی‌بن‌حسین. جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌دوم، 1414ق.

محمدی، علی. شرح کفایة الأصول. قم: انتشارات امام حسن‌بن‌علی(ع). چاپ‌اول، 1385.

مدنی کاشانی، رضا. براهین الحج للفقهاء و الحجج. کاشان: مدرسۀ علمیۀ آیت‌الله مدنی کاشانی. چاپ‌سوم، 1411ق.

مشکینی، علی. مصطلحات الفقه. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ‌پنجم، 1430ق.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1403ق.

میلانی، محمدهادی. محاضرات فی فقه الامامیة: کتاب البیع. مشهد: مؤسسۀ چاپ و نشر دانشگاه فردوسی. چاپ‌اول، 1395ق.

نائینی، محمدحسین. المکاسب و البیع. به‌قلم: محمدتقی آملی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1413ق.

نجفی دولت آبادی، محمدحسین. شرح کفایة الأصول. قم: چاپخانۀ علمیه. بی‌تا.

همدانی، رضابن‌محمدهادی. حاشیة کتاب المکاسب. قم: مؤلف. چاپ‌اول، 1420ق.