چگونگی مواجهۀ علامه حلی با اخبار آحاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حامد مصطفوی فرد ¹
• مهدی عبادی ²

¹ استادیار دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

² استادیار دانشگاه علوم پزشکی شاهرود

10.22067/jfiqh.2021.70738.1122

چکیده

مکتب متکلمان (بغداد) به‌دلیل ازدست‌رفتن اصول و مصنفاتِ نخستین، در گذر زمان کارآمدی خود را از دست داد و این ناکارآمدی با ظهور موجی از فتاوای شاذ در فقاهت ابن‌ادریس حلی خود را بیشتر نشان داد. از سوی دیگر، فقه شیعه به‌دلیل بساطت، مورد طعن مخالفان بود؛ ازاین‌رو به‌تدریج موج خروشان مخالفت با خبر واحد فروکش کرد و نظریهٔ حجیت خبر واحد از سوی علامه حلی مطرح شد. علامه حلی برخلافِ پیشینیان، ادلهٔ گوناگونی را بر حجیت اخبار آحاد اقامه کرد و به‌دنبال طرح‌ریزی نظریهٔ حجیت اخبار آحاد، بحث شرایط راویان نیز موضوعیت پیدا کرد و تقسیم‌بندی دوگانه‌محورِ احادیث، جای خود را به تنویع رباعی داد. علامه از میان این اقسام چهارگانه به‌دلیل اشتراط ایمان، موثقات را فاقد حجیت دانست و فقط صحاح و حسان را تلقی به قبول کرد؛ اما از سوی دیگر، راهکار‌هایی ارائه داد تا در عمل خود را به قدمای اصحاب نزدیک کند و بر تن روایات غیرصحاح و حسان، لباس صحت بپوشاند و نظریهٔ انجبار مهم‌ترین ابزار برای تحقق این امر بود.

کلیدواژه‌ها

• مکتب حله
• علامه حلی
• خبر واحد
• تنویع رباعی
• نظریهٔ انجبار

موضوعات

• اصول فقه

---

مراجع

قرآن کریم

ابن‌شهیدثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین. معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: نشر اسلامی. 1417ق.

ابن‌شهیدثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین. منتقى الجمان فی الأحادیث الصحاح و الحسان. قم: نشر اسلامی. 1362.

استرآبادی، محمدامین‌بن‌محمدشریف، سیدنورالدین عاملی. الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة. قم: اسلامی. 1424ق.

امین، محسن. اعیان الشیعة. بیروت: دار التعارف. 1406ق.‌

آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن. الذریعة الی تصانیف الشیعة. بیروت: دار الأضواء. 1403ق.

تقی‌الدین حلی، حسن‌بن‌على. رجال ابن‌داود. تهران: دانشگاه تهران‌. 1383.

تونی، عبدالله‌بن‌محمد. الوافیة فی اصول الفقه. قم: مجمع الفکر الإسلامی. 1412ق.

تفرشی، مصطفی‌بن‌حسین. نقد الرجال. قم: آل‌البیت(ع). 1418ق.

جزائرى، سیدنعمت‌الله. منبع الحیاة و حجیة قول المجتهد من الأموات. بیروت: اعلمی. 1401ق.

حب‌الله، حیدر. نظریة السنة فی الفکر الإمامی الشیعی: التکون و الصیرورة. بیروت: الإنتشار العربی. 2006م.

حسینی میلانی، علی. تحقیق الأصول. قم: آلاء. 1425ق.

ربانی، محمدحسن. دانش درایة الحدیث. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی. 1380.

شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الرعایة فی علم الدرایة. قم: چاپخانهٔ آیت‌الله مرعشی نجفی. 1408ق.

شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: داوری. 1410ق.

شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. رسائل الشهید الثانی. قم: بوستان کتاب. 1422ق.

شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: المعارف الإسلامیة. 1413ق.

شیخ بهائی، محمدبن‌حسین‌. مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین. قم: بصیرتی. بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن. العدة فی أصول الفقه. قم: بی‌‌نا. 1417ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الفهرست. نجف: مرتضوی. بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن. رجال الشیخ الطوسی: الابواب. نجف: حیدریه. 1381ق. ‌

طباطبایی حکیم، محسن. مستمسک العروة الوثقى. قم: دار التفسیر. 1416ق.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین. رسائل الشریف المرتضى. قم: دار القرآن الکریم. 1405ق.

عاملی، حسین‌بن‌عبدالصمد. وصول الأخیار إلى أصول الأخبار. قم: مجمع الذخائر الإسلامیة. 1401ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. قم: امام صادق(ع). 1420ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تهذیب الوصول الى علم الأصول. لندن: امام علی(ع). 1380ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. خلاصة الأقوال. قم: نشر الفقاهة. 1417ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. مبادی الوصول إلى علم الأصول. قم: مکتب الإعلام الإسلامی. 1404ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: نشر اسلامی. 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. 1414ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهایة الوصول الى علم الأصول. قم: امام صادق(ع). 1425ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهج الحق و کشف الصدق. قم: دار الهجرة. 1421ق.

فیض کاشانى، محسن. الوافی. اصفهان: امام امیرالمؤمنین علی(ع). 1406ق.

کرکی عاملى، حسین‌بن‌شهاب‌الدین. هدایة الأبرار إلى طریق الأئمّة الأطهار. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. معارج الأصول. قم: آل‌البیت(ع). 1403ق.

مصطفوی فرد، حامد، سیدکاظم طباطبایی‌پور، غلامرضا رئیسیان. «چگونگی مواجههٔ شیخ طوسی با گفتمان مفید و مرتضی در مسئلۀ «حجیت خبر واحد»، فقه و اصول. دوره49، ش111، زمستان1396، 153تا172، DOI 10.22067/jfu.v49i4.46556

مصطفوی فرد، حامد، سیدکاظم طباطبایی‌پور، غلامرضا رئیسیان. «حاکمیت پارادایم عدم‌حجیت اخبار آحاد بر گفتمان فقهای شیعی سدۀ 5تا7»، فقه و اصول. دوره50، ش113، تابستان1397، 135تا159،  10.22067/jfu.v50i2.47939DOI

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: نشر اسلامی. بی‌تا.

موسوی عاملی، محمدبن‌علی. مدارک الأحکام فی شرح شرائع الاسلام. قم: آل‌البیت(ع). 1410ق.

موسوی عاملی، محمدبن‌علی. نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. قم: نشر اسلامی. 1413ق.

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنفی الشیعة). قم: جامعۀ مدرسین حوزهٔ علمیه. 1407ق.

نوری، حسین‌بن‌محمدتقی. خاتمة مستدرک الوسائل. قم: آل‌البیت(ع). 1416ق.