اثبات شرایط مساعد به حال متهم از منظر فقه امامیه و تطبیق آن با حقوق ایران

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عبدالله غلامی ¹
• جواد احسانی ²
• محمدعلی شهرآبادی ³

¹ استادیار گروه الهیات، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

² دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه حقوق و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دماوند، تهران، ایران

³ دانشجوی دکتری گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.22067/jfiqh.2025.86526.1732

چکیده

گاهی بعد از طرح دعوی و پذیرش آن، متهم در توجیه فعل خود مدعی امری مانند دفاع مشروع یا اضطرار می‌شودو انقلاب دعوی صورت می‌گیرد. با توجه به قاعده «البینه علی المدعی» در فقه، بار اثبات به طورکلی بر عهده مدعی (که دراینجا متهم است) قرار دارد، اما درحقوق کیفری ایران، اصل برائت به عنوان اصل حاکم، متهم را از اثبات بی‌گناهی خود بی‌نیاز می‌داند. درمواردی که متهم با طرح ادعاهایی مانند دفاع مشروع، اضطراریا جنون درصدد تبرئه خود برمی‌آید که به انقلاب دعوی منجر می‌شود، پرسش این است که بار اثبات شرایط مساعد به حال متهم برعهده خود اوست یا مقام قضائی؟ این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع فقه امامیه و قوانین موضوعه ایران، به بررسی اثبات شرایط مساعد به حال متهم پرداخته و به این نتیجه رسیده که در نظام حقوقی ایران، اگرچه اصل برائت حاکم است، اما در مواردی که متهم ادعای خاصی مطرح می‌کند، باراثبات آن بر عهده خود او می‌باشد. درنوشتار همچنین موارد عدول فقها از قاعده بینه در حدود یعنی جرائم حق‌اللهی محض نیز مطرح شده‌است که ادعای متهم را بدون نیاز به اثبات پذیرفته‌اند. یافته‌های این پژوهش می‌تواند به تعادل میان حقوق متهم و اقتدار نظام قضایی کمک کند.

کلیدواژه‌ها

• اثبات دلیل
• متهم
• شرایط مساعد
• انقلاب دعوی
• مبانی فقهی اثبات دلیل

موضوعات

• فقه و حقوق جزا

---